Ahlak Kavramı Üzerine Etimolojik ve Semantik Bir Araştırma

Bu çalışma klasik Arapça sözlükler çerçevesinde ahlak sözcüğünün anlamı üzerine odaklanmakta ve kavramın etimolojik-semantik bir analizini sunmayı amaçlamaktadır. Ahlak, Arapça ḫ-l-ḳ kökünden gelmektedir ve bu kök doğrudan ahlaka taalluk eden bir unsur taşımamaktadır. ḫ-l-ḳ kökünün hemen bütün türevleri, bu kökün temel anlamı olan taḳdīr ile ilişkilendirilmiştir. Klasik sözlüklerde ahlak, en genel anlamıyla insanın yaratılıştan gelen kökleşmiş doğası ve karakteri olarak anlaşılmakta ve tanımlanmaktadır. Bu anlayış, büyük ölçüde erdem etiğine dayalı klasik ahlak tasavvuruyla da örtüşmektedir. Ahlakın sözlük anlamı, bu sözcüğün klasik dinî, felsefî ve edebî metinlerdeki kullanımında içkin durumdadır

Anahtar Kelimeler:

ḫ-l-ḳ, ahlak, taḳdīr, karakter, huy, kişilik, erdem, alışkanlık, gelenek

An Etymological and Semantic Investigation of the Word akhlāq

This paper aims to carry out an investigation of the word akhlāq (s. khuluq) from an etymological-semantic perspective by mainly considering the classical Arabic lexicons. Although this word is often used as signifying “moral”, the root kh-l-q and the word akhlāq derived from this root does not directly involve a moral content. Even a small survey through classical Arabic lexicons shows that the primary meaning of the word kh-l-q is taqdīr, that is, “the act of measuring or determining the measure or proportion, and making a thing by measure.” Based on these data, the word akhlāq is considered and defined to be the nature and moral character of the human in the classical Arabic lexicons. This approach is consistent with the moral conception of the classical virtue ethics. The lexicographical meaning of the word akhlāq is also immanent in the way it is used in classical religious, philosophical, and literary texts

Keywords:

kh-l-q, moral, ethics, taqdīr (measuring), character, temperament, personality, virtue, tradition,

PDF

___

?Abdurrazzak b. Hemmam. el-Musannef. 10 c. Tah. Habiburrahman el-A?zami. Hind: el-Meclisu'l-?İlmi; Beyrut: el-Mektebu'l-İslami, 1403.
Alcalay, Reuben. The Complete English-Hebrew Dictionary. Tel Aviv-Jerusalem, 1962.
el-?Askeri, Ebu Hilal Hasen b. ?Abdillah b. Sehl. el-Furuku'l-LuŞaviyye. Kahire: Daru'l-?İlm ve's-Sekafe, tsz.
---------. el-Vucuh ve'n-Neza?ir. Tah. Muhammed ?Usman. Kahire: Mektebetu's- ?ekafeti'd-Diniyye, 2007.
Atayman, Veysel. Etik. İstanbul: Don Kişot Yayınları, 2005.
el-Cabiri, Muhammed ?Abid. el-?Aklu'l-Ahlakiyyu'l-?Arabi. Ed-Daru'l-Beyda?: Daru'n-Neşri'l-MaŞribiyye, 2001.
el-Cevheri, Ebu Nasr İsma?il b. Hammad. es-Sihah: Tacu'l-LuŞa ve Sihahu'l- ?Arabiyye. 6 c. Tah. Ahmed ?AbdulŞafur ?Attar. Beyrut: Daru'l-?İlm li'l- Melayin, 1987.
ed-Darakutni, Ebu'l-Hasen ?Ali b. ?Umer b. Ahmed. es-Sunen. 5 c. Tah. Şu?ayb el- Arna?ut ve diğerleri. Beyrut: Mu?essesetu'r-Risale, 2003.
ed-Darimi, Ebu Muhammed ?Abdullah. el-Musnedu'l-Cami?. Tah. Nebil b. Haşim el- İamri. Beyrut: Daru'l-Beşa?iri'l-İslamiyye, 2013.
Demirdöven, Necla Yasdıman. "Arapça Sözlüklerde (? ? ?) H-L-K Kökü Türevleri ve Verilen Kur'an Ayeti Örneklerinin Mukayesesi," EKEV Akademi Dergisi 19:63 (2015), ss.243-286.
ed-Dihlevi, Şah Veliyyullah. Huccetullahi'l-BaliŞa. 2 c. Tah. es-Seyyid Sabik. Beyrut: Daru'l-Cil, 2005.
Ebu'l-Beka? el-Kefevi & Eyyub b. Musa el-Huseyni. el-Kulliyyat. Tah. ?Adnan Derviş ve Muhammed el-Mısri. Beyrut: Mu?essesetu'r-Risale, 1998.
el-İazzali, Ebu Hamid. İhya?u ?Ulumi'd-Din. 4 c. Beyrut: Daru'l-Ma?rife, tsz.
el-Hara?iti, Ebu Bekr Muhammed b. Ca?fer. Mekarimu'l-Ahlak ve Me?aliha ve Mahmudu Tara?ikiha. Tah. Eymen ?Abdulcabir el-Buhayri. Kahire: Daru'l- Afaki'l-?Arabi, 1999.
---------. Mesavi'l-Ahlak ve Mezmumuha. Tah. Mustafa b. Ebi'n-Nasr eş-Şelebi. Cidde: Mektebetu's-Sevadi, 1993.
Halil b. Ahmed. Kitabu'l-?Ayn. 8 c. Tah. Mehdi el-Mahzumi ve İbrahim es- Samerra?i. Beyrut: Daru Mektebeti'l-Hilal, tsz.
Hökelekli, Hayati. "Şahsiyet," TDV İslam Ansiklopedisi, c.38, ss.297-298.
İbn ?Asakir, Ebu'l-Kasim ?Ali b. el-Hasen. Tarihu Dimeşk. 80 c. Tah. ?Amr b. İarame el-?Amravi. Beyrut: Daru'l-Fikr, 1995.
İbn Cinni, Ebu'l-Feth Usman. el-Hasa?is. 3 c. Tah. Muhammed ?Ali en-Neccar. Beyrut: ?Alemu'l-Kutub, tsz.
İbn Faris, Ebu'l-Huseyn Ahmed. Mu?cemu Mekayisi'l-LuŞa. 6 c. Tah. ?Abdusselam Muhammed Harun. Beyrut: Daru'l-Fikr, 1979.
İbn Hanbel, Ahmed. el-Musned. 6 c. Kahire: Mu?essesetu Kurtuba, tsz.
İbn Kuteybe, Ebu Muhammed ?Abdullah b. Muslim ed-Dineveri. ?Uyunu'l-Ahbar. 4 c. Tah. Yusuf ?Ali Tavil. Beyrut: Daru'l-Kutubi'l-?İlmiyye, 1986.
İbn Mace, Ebu ?Abdillah Muhammed b. Yezid. es-Sunen. Tah. ?İmad et-Tayyar, Yasir Hasan, ?İzzuddin Dilli. Beyrut: Mu?essesetu'r-Risale, 2013.
İbn Miskeveyh, Ebu ?Ali ?Ahmed b. Muhammed b. Ya?kub. Tehzibu'l-Ahlak. Tah. İbnu'l-Hatib. Kahire: Mektebetu's-Sekafeti'd-Diniyye, tsz.
İbn Muflih, Ebu ?Abdillah Şemsuddin el-Makdisi. el-Adabu'ş-Şer?iyye ve'l-Minahi'l- Mer?iyye. Beyrut: ?Alemu'l-Kutub, tsz.
İbn Side, Ebu'l-Hasen el-Mursi. el-Muhassas. 5 c. Tah. Halil İbrahim Ceffal. Beyrut: Daru İhya?i't-Turasi'l-?Arabi, 1996.
İbnu'l-Esir, Ebu's-Se?adat Mecduddin el-Mubarak el-Cezeri. en-Nihaye fi İaribi'l- Hadis ve'l-Eser. 5 c. Tah. Tahir Ahmed ez-Zavi ve Mahmud Muhammed et-Tanahi. Beyrut: el-Mektebetu'l-?İlmiyye, 1979.
Koca, Suat. "Aydınlıkta Saklanan Bir Ayet: ve inneke le-?ala hulukin ?azim (68/el- Kalem:4) Ayeti Çerçevesinde Huluk Kavramını Yeniden Düşünmek," Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55:2 (2014), ss.27-58.
---------. "Hadis Rivayetlerinde Ahlak Kavramı: Literal-Semantik Bir Analiz," İslâmî Araştırmalar 27:2 (2016), ss.173-182.
Kutluer, İlhan. İslam'ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
---------. "Câlînûs," TDV İslam Ansiklopedisi, c.7, ss.32-34.
MacIntyre, Alasdair. Erdem Peşinde. Terc. Muttalip Özcan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
Muslim b. el-Haccac, Ebu'l-Huseyn el-Kuşeyri. el-Cami?u's-Sahih. Tah. ?İzzuddin Dilli, ?İmad et-Tayyar, Yasir Hasan. Beyrut: Mu?essesetu'r-Risale, 2013.
Mutercim ?Asim Efendi. Kamus Tercumesi: el-Okyanusu'l-Basit fi Tercemeti'l- Kamusi'l-Muhit. 3 c. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1305.
Özlem, Doğan. Etik -Ahlak Felsefesi-. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 2004.
Özturan, Hümeyra. Ahlâk Felsefesinin Temel Problemleri: Seçme Metinler. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2015.
Pieper, Annemarie. Etiğe Giriş. Terc. Veysel Atayman ve Gönül Sezer. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999.
er-RaŞib el-İsfahani, Ebu'l-Kasim Huseyn b. Muhammed. el-Mufradat fi İaribi'l- Kur?an. Tah. Safvan ?Adnan Davudi. Dimeşk: Daru'l-Kalem; Beyrut: ed- Daru'ş-Şamiyye, 1412.
---------. Muhadaratu'l-Udeba? ve Muhaveratu'ş-Şu?ara? ve'l-BuleŞa?. Beyrut: Şeriketu Dari'l-Erkam, 1420.
---------. ez-Zeri?a ila Mekarimi'ş-Şeri?a. Tah. Ebu'l-Yezid Ebu Zeyd el-?Acemi. Kahire: Daru's-Selam, 2007.
Sahaikan, William S. Ethics: An Introduction to Theories and Problems. New York: Barnes & Noble Books, 1974.
Scharfstein, Ben-Ami & Raphael Sappen. English-Hebrew Dictionary. Ed. Zevi Scharfstein. Tel Aviv-New York, 1961.
Schmid, H. H. "???-hlq," Ernst Jenni, Claus Westermann (ed.), Theological Lexicon of the Old Testament. İng. terc. Mark E. Bidlle (Peabody, MA: Hendricson Publisher, 1997) içinde, c.1, s.432.
et-Taberi, Ebu Ca?fer Muhammed b. Cerir. Cami?u'l-Beyan fi Te?vili'l-Kur?an. 24 c. Tah. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Mu?essesetu'r-Risale, 2000.
et-Tahavi, Ebu Ca?fer Ahmed b. Muhammed b. Selame. Şerhu Muşkili'l-Asar. 16 c. Tah. Şu?ayb el-Arna?ut. Beyrut: Mu?essesetu'r-Risale, 2006.
Taslaman, Caner. Ahlâk, Felsefe ve Allah. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2014.
et-Tehanevi, Muhammed b. ?Ali. Keşşafu İstilahati'l-Funun. 2 c. Beyrut: Daru'l- Kutubi'l-?İlmiyye, 1988.
Theological Dictionary of the Old Testament, ed. G. Johannes Botterweck, Helmer Ringgren, Almanca'dan terc. David E. Green. Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Pulishing Company, 1980.
et-Tirmizi, Muhammed b. ?Isa. es-Sunen. Tah. ?İzzuddin Dilli, ?İmad et-Tayyar, Yasir Hasen. Beyrut: Mu?essesetu'r-Risale, 2013.
Ünver, Mustafa. "Kur'an'da Yaratma Konulu Bir Kavram: Haleqa," İslâmî Araştırmalar 15:4 (2002), ss.497-511.
ez-Zebidi, Ebu'l-Feyd el-Murtada. Tacu'l-?Arus min Cevahiri'l-Kamus. 40 c. Beyrut: Daru'l-Hidaye, tsz.