TÜRK HUKUK TARİHİNDE KANUN-I MUVAKKAT KAVRAMI VE UYGULAMASI

Türk hukuk tarihinin ilk anayasası olan 1876 Anayasası, padişahın yasama ve yürütme yetkilerine kapsamlı bir sınırlama getirmemiş; gerek yasama, gerek yürütme faaliyetleri üzerinde padişahın geniş yetkilerini tanımıştır. Yürütme açısından hükümete tanınan bir yetki özellikle dikkat çekmektedir. 1876 Anayasası’nın 36. maddesi, belirli şartlar altında parlamentonun tatil veya fesih gibi nedenlerle kapalı olduğu zamanlarda Hükümete, Meclis-i Mebusan’ın alacağı karara kadar geçici olarak kanun hükmünde kararlar alma olanağı tanımıştır. Kanun-ı muvakkat olarak adlandırılan bu uygulamaya, Meşrutiyet dönemleri boyunca Hükümetler tarafından sıklıkla başvurulmuş; yargı örgütünden eğitime, temel hak ve özgürlüklerden yerel yönetimlere kadar atılan birçok adımın hukuki dayanağını kanun-ı muvakkatler oluşturmuştur. Söz konusu düzenlemelerden bazılarının “hukukun devamlılığı ilkesi” uyarınca Cumhuriyet döneminde uzun yıllar boyunca uygulanmış olması da, kanun-ı muvakkat kavramının incelenmesini önemli kılmaktadır. Diğer taraftan, kanun-ı muvakkatlerle ilgili benzer bir maddeye 1921, 1924 ve 1961 Anayasalarında yer verilmemiştir. Ancak 1971 yılında gerçekleştirilen anayasa değişikliğiyle kanun hükmünde kararname kurumu kabul edildiğinde, öğretide kanun-ı muvakkatle ilişkilendirilerek Türk hukuk tarihinin bu kuruma yabancı olmadığı dile getirilmiştir. Bununla birlikte, kanun-ı muvakkat kavramı, doğrudan doğruya bir incelemeye konu edilmemiştir. Bu çalışmada kanun-ı muvakkat kavramının hukuki niteliği ile uygulanma sürecinde, özellikle Osmanlı parlamentosunda yarattığı tartışma konuları üzerinde durulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Türk hukuk tarihi, kanun-ı muvakkat, Kanun-i Esasi, Osmanlı parlamentosu, kanun hükmünde kararname, Türk anayasa hukuku tarihi

The Concept and Implementation of Provisional Law in Turkish Legal History

The Constitution of 1876, the first constitution in Turkish legal history,did not impose a comprehensive limitation on the Sultan’s legislative andexecutive powers. In this context, a power given to the government has beendrawn attention. Article 36 of the Constitution of 1876 enabled thegovernment to take the provisional legislative decisions under certaincircumstances. This system, called “kanun-ı muvakkat”, was frequentlyapplied by Ottoman governments during the Constitutional Period. Thesubjects of the provisional laws were differed from the juridical system toeducation, from human rights to the local administration. Moreover, some ofthem were continued in force in the Republican Era by the principle of“continuity of law”. On the other hand, there was no similar article about theprovisional law in the 1921, 1924 and 1961 Constitutions. With theconstitutional amendments made in 1971, the decree-law was accepted inTurkish law. It has been stated in the doctrine that Turkish legal history hasnot been foreign to the decree-laws by associating them with the provisionallaws. In spite of some publications on the relation between the provisional lawand decree-law, there is no study directly about the provisional laws. Thisarticle aims to explain the legal character of provisional laws, especially in thelight of the discussions about them in Ottoman parliament.

Keywords:

Turkish legal history, provisional law, Constitution of 1876, Ottoman parliament, decree-law, history of Turkish constitutional law,

PDF

___

Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO.), 4087/306453-3.
Dahiliye Nezareti Umûr-ı Mahalliye-i Vilayât Müdüriyeti Belgeleri (DH.UMVM.), 102/20.
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.), 234/31.
Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES.), 1/66.
Ahmed Şuayb, Hukuk-ı İdare (Birinci Kısım), Hürriyet Matbaası, 1326-1328.
Akyılmaz G., Osmanlı Devleti’ndeki Hukuki Düzenlemeler Çerçevesinde Ermeniler ve Geride Bıraktıkları Mallar (Emvâl-i Metruke), Avrasya İncelemeleri Merkezi Yayınları, 2017.
Aslan, V., Karşılaştırmalı Anayasa Hukukunda ve Türkiye’de Devlet Başkanının Kararname Yetkisi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İÜSBE, İstanbul, 2019.
Aydın M.A., Türk Hukuk Tarihi, Hars Yayıncılık, İstanbul, 2007.
Aydın M.A., Osmanlı Aile Hukuku, Klasik Yayınları, İstanbul, 2017.
Bozkurt G., Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, TTK Yayınları, Ankara, 1998.
Celal Nuri, “Havaic-i Kanuniyemiz-Kavanin-i Muvakkate”, İçtihad, 16 Mayıs 1329, C: 4, S: 66, s. 1427-1429.
Cin H.-Akyılmaz S.G., Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, 2003.
Daver B., “Kanunla İlgili Meseleler”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 1961, C: 16, S: 4, s. 217-246.
Ekinci E.B., Osmanlı Hukuku-Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınları, 2008.
Gedikli F., Şura-yı Devlet (Belgeler, Biyografik Bilgiler ve Örnek Kararlarıyla), Oniki Levha Yayıncılık, 2018.
Gözler K., Kurucu İktidar, Ekin Yayınevi, 1998.
Gözler K., Kanun Hükmünde Kararnamelerin Hukuki Rejimi, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000.
Gözler K., Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000.
Gözler K., Anayasa Hukukunun Genel Teorisi C. I, Ekin Yayınevi, 2011.
Kayabaş E., Hukuk-ı Aile Kararnamesi Çerçevesinde İslam-Osmanlı Aile Hukuku, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2008.
Kuzu B., Türk Anayasa Hukukunda Kanun Hükmünde Kararnameler, Üçdal Neşriyat, 1985.
Meclis-i Ayan Zabıt Ceridesi (MAZC), TBMM Basımevi.
Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi (MMZC), TBMM Basımevi.
Mehmed Ziyaeddin, Hukuk-ı Siyasiye ve İdare, 1327.
Mustafa Şeref, Hukuk-ı İdare, Kanaat Matbaası, 1332.
Okandan R.G., “7 Zilhicce 1293 Kanun-i Esasisine ve Bunun Muaddel Şekillerine Göre İcra ve Teşri Fonksiyonlar ile Bunları İfa Edecek Organlar Arasındaki Münasebetler”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 1947, C: 13, S: 1, s. 3-22.
Okandan R.G, Amme Hukukumuzun Ana Hatları, Fakülteler Matbaası, 1977.
Onar S.S, İdare Hukukunun Umumi Esasları, C. I, İsmail Akgün Matbaası, 1966.
Örsten Esirgen S., Osmanlı Devleti’nde Kanun Yapma Geleneği ve Cumhuriyet Döneminde Uygulanan Osmanlı Kanunları, Turhan Kitabevi, Ankara, 2017.
Örsten Esirgen S., “Osmanlı Parlamentosunda Anayasaya Aykırılık Tartışmaları”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2020, C: 11, S: 2, s. 422-435.
Seyitdanlıoğlu M., Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868), TTK Yayınları, Ankara, 1994.
Tanör B., Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, Yapı Kredi Yayınları, 2002.
Teziç E., Anayasa Hukuku, Beta Yayıncılık, 1996.
Tunaya T.Z., Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1975.
Tunaya T.Z., Türkiye’de Siyasal Partiler, C. III, İletişim Yayınları, 2015.
Turhan M., “Hans Kelsen’e Göre Devrimler ve Hukukun Devamlılığı”, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Ekim 2016, C: I, S: 2, s. 523-544.
Us H.T., Meclis-i Mebusan 1293 (1877) Zabıt Ceridesi, C. II, 1939.
Üçok C., “1876 Anayasasının Kaynakları, Özellikle 1851 Prusya Anayasası”, Türk Parlamentoculuğunun İlk Yüzyılı, Ajans Türk Matbaası, 1976, s. 1-25.
Üçok C, Mumcu A, Bozkurt G, Türk Hukuk Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2018.