Halil ÖZTÜRK, Volkan ŞAHİN, Sezgin VURAN

Özel Gereksinimli Çocuklarla İlk Karşılaşma ve Özel Eğitim Öğretmen Adaylarının Eğitmenlik Deneyimi

Giriş: Özel gereksinimli (ÖG) bir çocuğun katılmasıyla gereksinimleri değişen aileler en çok çocuklarının yetersizliği ve nasıl eğitileceği hakkında bilgiye, maddi ve sosyal desteklere gereksinim duyduklarını ifade etmektedirler. ÖG çocuğa sahip ailelerin gereksinimlerini karşılayan ve onlara destek sunan önemli paydaşlardan biri özel eğitim öğretmenleridir. Bu nedenle, ailelerin ve ÖG bireylerin gereksinimlerini karşılayabilmeleri için özel eğitim öğretmenlerinin teoride ve pratikte donanımlı bir şekilde mezun olmaları gerekmektedir. Ancak özel eğitim öğretmenliği programının teorik olarak yoğun olmasına rağmen uygulamaya yönelik eksikliklerin bulunduğu ifade edilmektedir. Bu çalışmada farklı gereksinimleri bulunan ÖG çocuğa sahip ailelerle erken dönemde uygulamaya katılmak isteyen özel eğitim öğretmen adaylarını, gönüllülük çerçevesinde bir araya getirerek, ailelerin destek gereksinimlerinin ve öğretmen adaylarının uygulama gereksinimlerinin eş zamanlı olarak karşılanmasını sağlamak ve süreç sonunda aileler ile öğretmen adaylarının deneyimlerini ortaya koymak amaçlanmıştır.Yöntem: Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden fenomenoloji deseni kullanılmıştır. Araştırmaya ÖG çocuğa sahip 4 ebeveyn ve 4 öğretmen adayı katılmıştır. Yarı yapılandırılmış görüşmeler ve araştırmacı günlüklerinden elde edilmiş veriler, tematik olarak analiz edilmiştir.Bulgular: Süreçte yaşanılan deneyim, ailelerin gözünde öğretmen adaylarını birer abi, abla konumundan çıkarıp öğretmene dönüştürdüğünü ortaya koymuştur. Öğretmen adayları da kendilerini zamanla bir öğretmen gibi görmeye başladıklarını ifade etmişlerdir.Tartışma: Özel eğitimde yer alan paydaşların, gereksinimleri doğrultusunda bir araya getirildiği gönüllü eğitmenlik sürecinde her iki tarafın da ek yük üstlenmeden kazanımlar elde ettiği görülmektedir. Gönüllü eğitmenlik sürecine benzer süreçlerle özel eğitim öğretmenliği programında uygulama yoğunluğunun arttırılmasının yararlı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

özel egereksinimli birey, eğitmenlik, özel eğitim öğretmen adayları, gönüllülük, fenomenoloji

First Encounter with Children with Special Needs and Education Experience of Special Education Teacher Candidates

Introduction: Special education teachers are among the important stakeholders who meet the needs of families of a child with special needs (SN) and support them. The present study aimed to bring together families of children with SN and different needs and special education teacher candidates who wanted to join the practice in the early period within the framework of voluntariness, to ensure that the support needs of families and the practice needs of teacher candidates were met simultaneously, and to reveal the experiences of families and teacher candidates at the end of the process.Method: The phenomenology design, one of the qualitative research methods, was used in the study. Four families of a child with SN and four teacher candidates participated in the study. The data obtained from semi-structured interviews and researcher diaries were analyzed thematically.Findings: The experience in the process revealed that in the eyes of families, teacher candidates were transformed from the position of an elder brother and sister to a teacher. Teacher candidates also indicated that they started to see themselves as a teacher over time.Discussion: It is observed that both parties obtain acquisitions without bearing any additional burden in the voluntary education process, in which stakeholders in special education are brought together in line with their needs. It is thought that it will be beneficial to increase the practice intensity in the special education teaching program with processes similar to the voluntary education process.

Keywords:

Individuals with special needs, education, special education teacher candidates, volunteering, phenomenology,

PDF

___

Aksoy, M., & Demirli, C. (2020). Zihinsel engelli çocuğu olan annelerin karşılaşabilecekleri güçlüklerle baş etme durumlarının incelenmesi: Bir aile destek eğitim programının. Education Sciences, 15(3), 73-84., https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1223554
Alila, S., Määttä, K., & Uusiautti, S. (2017). How does supervision support inclusive teacherhood? International Electronic journal of Elementary Education, 8(3), 351-362. https://www.iejee.com/index.php/IEJEE/article/view/118/115
Alptekin, S., & Vural, M. (2014). Zihin engelliler öğretmenliği adaylarının uygulamada karşılaştığı problemlere ilişkin görüş ve önerileri. Electronic Turkish Studies, 9(2), 12-139. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TWpZMU5URXdNQT09
Arı Durmuş, E., & Yeşilyaprak, B. (2019). Engelli ve sağlıklı çocuğu olan anne babaların sosyal destek ve yalnızlık düzeylerinin karşılaştırılması. Aile Psikolojik Danışmanlığı Dergisi, 2(1), 1-28. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/747112
Aslan, M., & Sağlam, M. (2018). Öğretmenlik uygulaması dersinin öğretmen adaylarının görüşlerine göre değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(1), 144-162. https://doi:10.16986/HUJE.2017030313 Aykaç, N., & Stebler, M. Z. (2019). 2018 Türkçe öğretmenliği lisans programının öğretim elemanlarının görüşleri doğrultusunda değerlendirilmesi. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 5(2), 116-138. https://Doi;10.31464/jlere.610269
Bağcı, G. (2013). Genç gönüllülüğü: Kişisel ve sosyal kalkınmaya giden çift yönlü yol. Türkiye’de gönüllülük: Gönüllülüğün rolünün ve katkılarının keşfedilmesi. www.tr.undp.org/content/dam/turkey/docs/Publications/mdgs/Turkiyedegonulluluk.pdf
Balaban, A. Y., & İnce, İ. Ç. (2015). Gençlerin sivil toplum kuruluşlarındaki gönüllülük faaliyetleri ve gönüllülük algısı: Türkiye eğitim gönüllüleri vakfı (TEGV). Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 30(2), 149-169. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/210830
Balıkçı, Ö. S., & Melekoğlu, M. A. (2020). Özel eğitim bölümü öğretmen adaylarının özel gereksinimli bireylerle etkileşim projesine ilişkin görüşleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 29(1), 136–148.
Bayraklı, H., & Kaner, S. (2012). Zihinsel engelli ve engelli olmayan çocuğa sahip annelerde yılmazlığa etki eden değişkenlerin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 927-943. https://app.trdizin.gov.tr/publication/paper/detail/TVRNd01qWTVPUT09
Bozak, A., Özdemir, T., & Seraslan, D. (2016). Mesleğe yeni başlayan öğretmenlerin eğitim fakültelerinde almış oldukları öğretmenlik eğitimine ilişkin görüşleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(36), 100-113. https://app.trdizin.gov.tr/publication/paper/detail/TWpFNE1qUXpNdz09
Bural, B. & Avşaroğlu, S. (2012). Zihin engelliler öğretmenliği öğretmenlik uygulaması dersinde karşılaşılan güçlüklerin öğretmen adayları açısından değerlendirilmesi. Turkish Journal of Education, 1(2), 1-13. https://DOI:10.19128/turje.181047
Büyükalan Filiz, S., Çelik Şahin, A., Tufan, S., & Karaahmetoğlu, B. (2018). Özel eğitim öğretmenliği lisans programlarının birleştirilmesine ilişkin öğretim üyelerinin görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(3), 763-775. https://doi:10.16986/HUJE.2018036496
Cavkaytar, A., Adıgüzel, O. C., & Ceyhan, E. (2017). Ailelerin zihin yetersizliği olan çocukların özellikleri ve eğitimleriyle ilgili bilgi düzeylerinin belirlenmesine yönelik ölçme aracının geliştirilmesi. Electronic Journal of Social Sciences, 16(60), 46-49. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/273113
Clary, E. G., & Snyder, M. (1999). The motivations to volunteer: Theoretical and practical considerations. Current Directions in Psychological Science, 8(5), 156-159. https://doi.org/10.1111/1467-8721.00037 Creswell, J. W. (2012). Educational Research : Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (4th ed.). Pearson.
Çitil, M., & Doğan, İ. (2019). Engelli çocuğu olan ailelerin yapısı ve toplumsal ilişkilerinin belirlenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 19(43), 61-108. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/742083 Darbyshire, L. V., & Stenfert Kroese, B. (2012). Psychological well‐being and social support for parents with intellectual disabilities: risk factors and interventions. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 9(1), 40-52. https://doi.org/10.1111/j.1741-1130.2012.00326.x
Dedeoğlu, S., Durali, S., & Tanrıverdi Kış, A. (2004). Özel eğitim bölümü zihin engelliler öğretmenliği anabilim dalı 3., 4. sınıf öğrencileri ve mezunlarının kendi bölüm programları, öğretmen yetiştirme ve eğitim fakülteleri ile ilgili düşünce ve önerileri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(1). 47-55. https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/47226/481.pdf?sequence=1
Ergenekon, Y., Özen, A., & Batu, E. S. (2008). Zihin engelliler öğretmenliği adaylarının öğretmenlik uygulamasına ilişkin görüş ve önerilerinin değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri /, 8(3), 857–891.
Ergül, C., Baydık, B., & Demir, Ş. (2013). Özel eğitim öğretmen adaylarının ve öğretmenlerinin zihin engelliler öğretmenliği lisans programı yeterliklerine ilişkin görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(1), 499-522. https://app.trdizin.gov.tr/publication/paper/detail/TVRRMk9USXdNQT09
Griffin, C.C., Kilgore, K.L., Winn, J.A., Wilborn,A.O., Hou, W. & Garvan, C.W. (2009). First-year special educators the ınfluence of school and classroom context factors on their accomplishments and problems. Teacher Education and Speacial Education, 32(1), 45-63. https://doi.org/10.1177/0888406408330870
Hartley, S. L., & Schultz, H. M. (2015). Support needs of fathers and mothers of children and adolescents with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(6), 1636-1648. https://DOI:10.1007/s10803-014-2318-0
Hassal, R., Rose, J. & McDonald, J. (2005). Parenting stress in mothers and children with an intellectual disability: the effects of parental cognitions in relation to child characteristics and family support. Journal of Intellectual Disability Research, 49(6), 405-418. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2005.00673.x
Hawkins, P., & Shohet, R. (2012). Supervision in the helping professions. (4th ed.). Open University Press
İşcan, G. Ç., & Malkoç, A. (2017). Özel gereksinimli çocuğa sahip ailelerin umut düzeylerinin başa çıkma yeterliği ve yılmazlık açısından incelenmesi. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7(1), 120-127. https://app.trdizin.gov.tr/makale/TWpRMk5UWTJOZz09
Kauffman, J. M., Mostert, M. P., Trent, S. C., & Hallahan, D. P. (2002). Managing classroom behavior: A reflective case based approach (3rd ed.). Allyn & Bacon. Kauffman, J. M., Hallahan, D. P., Pullen, P. C., & Badar, J. (2018). Special education: What it is and why we need it. Routledge.
Karasu, N., Aykut, Ç., & Yılmaz, B. (2014). Zihin Engellilerin Eğitimi Anabilim Dalı öğretmen yetiştirme programı üzerine öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(4), 129-142. http://efdergi.hacettepe.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/49-published.pdf
Kaytez, N., Durualp, E., & Kadan, G. (2015). Engelli çocuğu olan ailelerin gereksinimlerinin ve stres düzeylerinin incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 197-214. http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/19.kaytez.pdf
König, J., & Rothland, M. (2012). Motivations for choosing teaching as a career: Effects on general pedagogical knowledge during initial teacher education. Asia-Pacific Journal of Teacher Education, 40(3), 289-315. https://doi.org/10.1080/1359866X.2012.700045
Kumcağız, H., Bozkurt, Y., & Kurtoğlu, E. (2018). Zihinsel engelli öğrencilerin ailelerinin gereksinimlerinin belirlenmesi. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 1-9. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/579417
Kuran, K. (2009). Mikro öğretimin öğretmenlik meslek bilgi ve becerilerinin kazanılmasına etkisi Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), 383-400. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/183157
Lafçı, D., Öztunç, G., & Alparslan, Z. N. (2014). Zihinsel engelli çocukların (mental retardasyonlu çocukların) anne ve babalarının yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 723-735. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/220147
Millî Eğitim Bakanlığı. (2018). Mutlu çocuklar güçlü Türkiye: 2023 Eğitim. http://2023vizyonu.meb.gov.tr/
Nartgün, Ş. S. (2010). Perceptions of special education academic staff: Who should be employed as special education teachers?. Journal of Human Sciences, 7(1), 1082-1112. https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/1011/534
Ngang, T.K. (2012). A comparative study on teacher leadership in special education classroom between China and Malaysia. Procedia- Social and Behavioral Sciences, 31, 231-235. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.12.047
Roman, S. B., Dworkin, P. H., Dickinson, P., & Rogers, S. C. (2020). Analysis of care coordination needs for families of children with special health care needs. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 41(1), 58-64. https://doi:10.1097/DBP.0000000000000734
Sahay, A., Prakash, J., Khaique, A. & Kumar (2013). Parents of intellectually disabled children: a study of their needs and expectations. International Journal of Humanities and Social Science Invention, 2(7), 1-8. https://fardapaper.ir/mohavaha/uploads/2019/05/Fardapaper-Parents-of-Intellectually-Disabled-Children-A-Study-of-Their-Needs-and-Expectations.pdf
Sartawi, A. & Alghazo, E. M. (2006). Special education teachers’ perception of factors influencing their instructional practices. International Journal of Rehabilitation Research, 29 (2), 161-165. https://doi:10.1097/01.mrr.0000210049.86796.1a
Sinclair, C. (2008). Initial and changing student teacher motivation and commitment to teaching. Asia‐Pacific Journal of Teacher Education, 36(2), 79-104. https://doi.org/10.1080/13598660801971658
Sivrikaya, T. & Tekinarslan, İ., (2013). Zihinsel yetersizliği olan çocuğa sahip annelerde stres, sosyal destek ve aile yükü [The stress, social support and burden of mothers of children with intellectual disabilities]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14,17-29. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000182
Sola, C. & Diken, H. (2008). Gelişimsel gerilik riski altındaki prematüre ve düşük doğum ağırlıklı çocuğa sahip annelerin gereksinimlerinin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 9(2),21-36. https://doi.org/10.1501/Ozlegt_0000000124
Sucuoglu, B., & Kargın, T. (2006). İlköğretimde kaynaştırma uygulamaları, yaklaşımlar, yöntemler, teknikler. Morpa Yayıncılık.
Tekinarslan, İ. Ç., Sivrikaya, T., Keskin, N. K., Özlü, Ö., & Rasmussen, M. U. (2018). Kaynaştırma eğitimi alan öğrencilerin ebeveynlerinin gereksinimlerinin belirlenmesi. İlköğretim Online, 17(1), 82-101. http://doi:10.17051/ilkonline.2018.413746
Özen, A., Ergenekon, Y., & Batu, E. S. (2009). Zihin engelliler öğretmenliği adaylarının uygulama okulları ve uygulama sınıf öğretmenleri hakkındaki görüşleri. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 185-200. http://193.140.22.72/xmlui/bitstream/handle/11421/297/1016578.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Özen, Arzu. (2013). Özel gereksinimli aileler. E. Tekin İftar (Ed.), Özel gereksinimli bireyler ve bakım hizmetleri içinde (2. Baskı, ss. 72-78). T.C. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
Özyürek, M. (2008). Nitelikli öğretmen yetiştirmede sorunlar ve çözümler: Özel eğitim örneği. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 189-226. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/256317
Ulay, G. (2018). Özel eğitim öğretmenliği lisans programının zihin engelliler öğretmenliği yeterlikleri açısından incelenmesi (Sakarya İli Örneği) [Yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Vuran, S., Ergenekon, Y., & Ünlü, E. (2014). Özel eğitim alanında uygulama öğretim elemanı yetiştirme süreci [Training process cycles for special education teachers and university supervisors: A Turkish context]. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 14(1), 269-295. https://app.trdizin.gov.tr/publication/paper/detail/TVRVMU9EQXhNUT09
Yeşilyurt, E., & Semerci, Ç. (2011). Uygulama öğretmenlerinin öğretmenlik uygulaması sürecinde karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Akademik Bakış Dergisi, 27.
West, S & Pateman, R. (2016). Recruiting and retaining participants in citizen science: what can be learned from the volunteering literature? Citizen Science: Theory and Practice, 1(2), 15, 1-10, https://doi.org/10.5334/cstp.8