İç İçe İki Genç Cumhuriyet Ütopyası ve Dönüşümleri: Ankara ve Atatürk Orman Çiftliği

Ankara, genç Cumhuriyet'in sadece mekânsal olarak ele alınamayacak; son derece kapsamlı bir toplum mühendisliği ütopyasıdır. Aynışekilde Atatürk Orman Çiftliği (AOÇ) de Ankara içinde gerçekleştirilen önemli ve eşsiz bir 'kentsel mekân ütopyası'dır ve sadece birrekreasyon alanı olarak anlamlandırılmaya indirgenemez. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren Ankara ile birlikte şekillenmiş, dahasonra metropoliten makroform içerisinde daima önemli bir konuma sahip olmuştur. Bu makale, ilk olarak Ankara ve AOÇ'yi iç içegeçmiş ütopyalar olarak ele almayı amaçlamaktadır. Daha sonra, oluşan AOÇ mekân dokusunda atölyeler, Etimesgut (Ahi Mesud)Japon Gülyağı Tesisleri ve Direksiyon Meyhanesi örneklerinde fotoğraflar ve sözlü tarih çalışması yoluyla, büyüyen Ankara metropolüile ilişkilendirilerek mekânsal değişiminin nedenleri üzerinde yoğunlaşılacaktır. Yazının son bölümünde ele alınan tartışma konuları;AOÇ'nin kuruluş ideallerine sadık kalınıldığı savunularak, aslında; 1938'den başlayarak 'kamu için kamu'ya rağmen' anlayışı ile kâğıtüzerinde kamuya açık bir kent parçasına dönüşüp dönüşmediği ve Ankara ütopyası uygulamasının da daha başlangıçta karşılaştığı,uygulama sürecini olumsuz etkileyen etkenlerdir. Okuması yapılan asıl kaynaklar; daha önce yayımlanmamış kişisel bir fotoğraf arşivi,sözlü tarih kayıtları ile 1933, 1935 ve 1953 tarihli kurum yayınlarıdır.

The Development and Transformation of Two Engaged Utopian Projects of the Early Turkish Republic: Ankara and Atatürk Experimental Farm

Ankara is not only a spatial engineering project but also one of the comprehensive social engineering utopian projects of the early Turkish Republic. The experimental Atatürk Forest Farm (AOÇ) on the other hand, is an important urban spatial utopian project in Ankara that cannot be reduced to being a simple urban recreation area. It has been physically shaped together with Ankara from the beginning, then later became an important urban entity in the metropolitan macro-form. This article aims to deal with Ankara and AOÇ as interacting and active urban utopias. And to deal with the causes of spatial changes and changing conceptions of the public interest within Ankara metropolitan area by the help of readings of a private photo archive with oral history records about three main components in AOÇ site; Ateliers, Etimesgut (Ahi Mesud) Japanese Rose Oil Plants and "Steering Wheel Pub". The conclusion aims to start a discussion of the projects' public identity; whether the concept of AOÇ has transformed into a "urban area for the public--despite of the public?" and about the negative effects blocking and affecting the process of applying the Ankara Plan, which began just after 1938. The main resources are an unpublished private photo achieve, private oral history documentation and institutional publications from the AOÇ dated 1933, 1935 and 1953.

PDF

___

Akcan, E. (2009). Çeviride modern olan; şehir ve konutta Türk Alman ilişkileri. İstanbul: Yapı Kredi.
Akkoyunlu Ertan, K. (2004). 20. yüzyıl kent ütopyaları. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 13(3), 5-21.
Ankarada Gazi Orman Çiftliği Mayıs 1925- Mayıs1933. (1933). Ankara: Orman Çiftliği Umumi İdaresi
Ankara Orman Çiftliği Onuncu yıl dönümü dolayısıyla. (1935). Ankara: Orman Çiftliği Umumi İdaresi
Ankara, symbol of modern Turkey. (1955). Ankara: Turkish Press Broadcasting and Tourist Department.
Ankaranın Planı [Gazete kupürü].(1929, 27 Mayıs). 09 Nisan 2017 tarihinde https: www.pinterest.compin62065301086737662 adresinden erişildi.
[Atatürk Çiftlikleri].(1933, Eylül). Ziraat Gazetesi, 4(9-10-47), 474-496.
Atatürk Orman Çiftliği.(1953). Ankara: Atatürk Orman Çiftliği Yayını.
AOÇ ürünleri reklamı. (1933, 28 Eylül). Ziraat Gazetesi, 4(9-10- 47), 495-496.
Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti. (t.y).10 Nisan 2017 tarihinde http://www.ataturk.net/soykutugu/amcaoglu.html adresinden erişildi.
Atatürk'ün tarihi Marmara Köşkü yıkıldı.[Haber]. (2016, 19 Mayıs). Milliyet. 09 Nisan 2017 tarihinde http://www. milliyet.com.tr/ataturk-un-tarihi-marmara-kosku-gundem -2247908/ adresinden erişildi.
Atatürk'ün söylev ve demeçleri. (1959). Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü. Baş, Y. (2015). Bir (kentsel) ütopya olarak Ankara romanı. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2, 79-98.
Bayraktar, N. (2016). Başkent Ankara'da Cumhuriyet sonrası yaşanan büyük değişim: modern yaşam kurgusu ve modern mekânlar. Ankara Arastırmaları Dergisi, 4(1), 67-80.
Bayram, S. (2005). Cumhuriyet'in derinliklerinden hatıralar: eski Ankaralılardan dostum Sayın Nurettin Daş ile eski Ankara hakkında bir söyleşi. Türk Dünyası Tarih Dergisi, 220, 55-58.
Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve ulusun inşaası (Çev. Tuncay Birkan). İstanbul: Metis.
Büyük Ankaraya Doğru. (1957). Ankara: Basın Yayın ve Turizm Umum Müdürlüğü.
Cantek, L. (2013). Cumhuriyetin büluğ çağı. İstanbul: İletişim. Cengizkan, A. (2004). Ankara'nın ilk planı: 1924 - 1925 Lörcher Planı. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı.
Cengizkan, A. (2005). 1957 Yücel Uybadin imar planı ve Ankara şehir mimarisi. T. Şenyapılı (Der.). Cumhuriyet'in Ankara'sı: Doç. Dr. Özcan Altaban'a armağan içinde (ss. 24-59). Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı.
C.H.P. 4. Büyük Kurultayı tutulgası. (1935). Ankara: Ulus Basımevi.
Dimitrov, G. (2002). Faşizmin yargılanması. İstanbul: Evrensel. Doğan, R. (2016). Mimari Vandalizm: Marmara Köşkü'nden sonra Çubuk Baraj Gazinosu da yıkıldı. 9 Nisan 2017 tarihinde http://www.diken.com.tr/mimari-vandalizmmarmara-koskunden-sonra-cubuk-baraji-gazinosu-dayikildi/ adresinden erişildi.
Ellison, M.G. (1973). Bir İngiliz kadını gözüyle Kuva-i Milliye Ankarası (Çev. İ. S. Türek) İstanbul: Milliyet. Erdem, H. (2017). 1922 yılında Doğru Öz gazetesinden bir haber; Ankara'da bir çay ziyafeti. Birikim 335, 109-112.
Eski Ankara nasıl gençleşiyor. (1936,15 Ağustos). Haftalık Yeni Hayat 26, 8.
Franck Atalay, O. (2015). Politika ve mimarlık: Ernst Egli ve Türkiye'de modernliğin arayışı (1927-1940). Ankara: Mimarlar Odası.
Görey, İ.H.(t.y.). İhap Hulusi Görey. 9 Nisan 2017 tarihinde http://ihaphulusi.blogspot.com.tr/ adresinden erişildi. Günay, B. (1999). Urban design is a public policy. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
Günay, B. (2005). Ankara çekirdek alanının oluşumu ve 1990 nazım planı hakkında bir değerlendirme. T. Şenyapılı (Der.). Cumhuriyet'in Ankara'sı: Doç. Dr. Özcan Altaban'a armağan içinde (ss. 24-59). Ankara: ODTÜ Geliştirme Vakfı. Haftalık Mecmua .([Hicri] 1925, 30 Kasım), 20.
İzer, Z.F. (1933). İnkılâp yolunda. 10 Nisan 2017 tarihinde http: turkishpaintings.comindex.php?p=31&l=1&modNews_ DetailID=1513 adresinden erişildi. [Kapak].(1933, 28 Eylül). Ziraat Gazetesi, 4(9-10-47).
Kıraç, C. (t.y.). Yaşanmış olaylar. 10 Nisan 2017 tarihinde http://www.cankirac.com/yazidetay.asp?id=213&kat=16 adresinden erişildi.
Leonid-Friedrich. (1994). Ankara 1922 iki komintern gözlemcisinin Kurtuluş Savaşı değerlendirmeleri. (Çev. Gizem Gürtürk). İstanbul: Kaynak.
Özalp, M. N. (2016). Bir başkentin anatomisi: 1950'lerde Ankara. Ankara: İdealkent Yayınları.
Öztoprak, İ. (2006) Atatürk Orman Çiftliği'nin tarihi. Ankara: AKDTYK Atatürk Araştırma Merkezi. Palazoğlu, A.B. (1998). Atatürk ilkeleri. Ankara: THK.
Şenel, A. (1994). Çağdaş siyasal akımlar. Ankara: İmaj. Tabular rasa. (2017). 03 Nisan 2017 tarihinde https://tr.wikipedia. org/wiki/Tabula_rasa adresinden erişildi.
Tankut, G. (1984) Jansen Planı uygulama sorunları ve Cumhuriyet demokrasisinin kent planına yaklaşımı. Tarih içinde Ankara; Eylül 1981 seminer bildirileri içinde (ss.303- 319). Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
Tankut, G. (1990). Bir başkentin imarı Ankara 1929-1939. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi. Tanrıkulu, D. Ankara'da eğlence yaşamı 1928 - 38. Mimarlık, 2-3, 22-27
Teoman Tuncay. (2007).10 Nisan 2017 tarihinde http:// www.tenisklinik.com.tr/eski(26.02)/tuerk-tenisciler/ zamandayolculuk/421.html adresinden erişildi.
Türkyılmaz, M. (2015). Ankara'da havuzbaşları: 1923-1950. Ankara Araştırmaları Dergisi, 3(1), 105-139.
Usta, S. (2004). Türk ütopyaları Tanzimat'tan Cumhuriyet'e ütopya ve devrim. İstanbul: Kaynak.
Ülkenli, Z. K. (2016). Orgun Ülkenli - AOÇ Sözlü Tarih Kayıtları, 2016 - 2017, Ankara. Velidedeoğlu, H. V. (1983). Milli Mücadele anılarım. Istanbul: Hil.
Yavuz, F. (1981). Başkent Ankara ve Jansen. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi (JFA), 7(1), 25-33.
Ziraî inkişaf ve inkılabımızın canlı abidesi. [Gazete kupürü]. (1929, 17 Haziran). Akşam Gazetesi.