20. Yüzyılda Ankara'nın Kentsel Yapısı ve Ulaşım Sistemindeki Gelişmeler

Makalede Ankara kentsel ulaşım yapısının gelişim tarihçesi, Cumhuriyetin ilk yıllarından başlayarak 21. yüzyıl başına kadar incelenmekte,Ankara kentini ve ulaşım sistemini yönlendiren çeşitli etkenlerin rolü ve bunların ilişkileri netleştirmek amaçlanmaktadır.Bu amaçla 80 yıllık bir süreçte kentlinin ulaşım ihtiyaçlarını karşılamada kullandığı ulaşım türleri ve kentleşme yapısı, ekonomikkoşulların farklılaştığı üç dönem altında incelenmiştir. Kentsel ulaşım sisteminde önceleri yaya ve hayvan gücüne dayalı ulaşım türleriağırlıklıyken zamanla bunların yerini özel otomobiller, kaptı-kaçtılar, belediye otobüsleri, troleybüsler, minibüsler, taksi-dolmuşlar,taksiler ve raylı sistemler almıştır. Araştırma kapsamında, Ankara Belediyesi dokümanları incelenmiş, belediye görevlileri ile görüş-meler yapılmıştır. Ayrıca geçmişte Ankara kentsel ulaşımı üzerine yapılan akademik araştırmalar, çeşitli biçimdeki yayın ve belgelerçalışmaya ışık tutmuştur.Çalışma sonunda, ele alınan ulaşım türlerinin kent içi ulaşım kompozisyonundaki ağırlıklarının dönemin kaynaklarına ve merkezi veyerel yönetimlerin kararlarına göre değiştiği görülmüştür. Troleybüs, taksi-dolmuş gibi bazı ulaşım türleri kentsel ulaşım sistemindentamamen çıkmış, diğer yandan minibüs, taksi, özel halk otobüsü gibi ulaşım türleri de günün koşullarında en kolay çözüm olarakgörülüp desteklenerek egemen hâle gelmiştir. 1990'lı yıllarda hayata geçen raylı sistemler yüksek düzeyde yolcu taşıma kapasitesiyletrafikte rahatlama beklentisi yaratmış ancak rekabet eden küçük işleticilerin rollerinin aynı kalması, güzergâhlarında hizmete devametmeleri ve aynı dönemde hayata geçen karayolu yatırımı odaklı çözümler motorlu taşıt kullanımını teşvik etmiş ve kentiçi trafikdüzeylerinin azalmasında beklenen olumlu etkiler sağlanamamıştır.

Developments of Ankara Urban Structure and Transportation Systems in the 20th Century

This article analyses the development of Ankara's urban transport system from the early years of the Republic to the beginning of the twentyfirst century with the purpose of clarifying the roles of various factors and relationships that define Ankara's urban structure and transport system. The city's urban structure and modes of urban transport that citizens use to fulfill their transport needs are evaluated in three periods under different economic conditions during the 80-year period at hand. Pedestrians and animal-powered urban transport modes were dominant in the early years, while the size and functions of the settlement led to the use of motorized modes including automobiles, taxi doluush (shared taxi), private and municipality buses, trolleybuses, minibuses, taxis and rail systems. The official documents of the Ankara Municipality and other sources were examined and interviews were held with municipality officials within the scope of the study.The study led to the conclusion that the share and importance of transport modes in the composition of the transport system was differentiated depending on economic conditions, the available resources of the period and the policies of decision makers at the national and local levels. Several transport modes, such as trolleybuses and "taxi dolmush (shared taxi)" have completely disappeared from the transport scene, while minibuses, taxis and privately operated public transport buses have seen ever-growing shares of the market since they do not require any state funding and are self-supporting through fares on the profitable routes. The introduction of high-capacity rail systems in the 90s did not change these roles as competing private operators continued to serve their original routes and decision-makers continued to favor highwayoriented investments encouraging private car vehicle use.

PDF

___

Ankara şehri imar komisyonu raporu. (1954). Ankara: Ankara Belediyesi.
1985'ten 2015'e Ankara. (1987). Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi.
Ankaray hafif raylı toplutaşım sistemi 1- ulaşım etüdü. (1990).
Ankara: EGO Genel Müdürlüğü, Ulaşım Planlama ve Raylı Sistemler Daire Başkanlığı.
Ankara posta kartları ve belge fotoğrafları arşivi, Belko. (1994). Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi.
Ankara ulaşım ana planı araştırma raporu. (1995). Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi.
EGO yolcu taşımacılığı 1995. (1996). Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi EGO Genel Müdürlüğü.
1994'ten 1997'ye Ankara. (1998). Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi EGO Genel Müdürlüğü.
Bir zamanlar Ankara. (2002). Ankara: Ankara Büyükşehir Belediyesi.
EGO Genel Müdürlüğü tarihçesi. (2017). 27.05.2017 tarihinde erişildi: http://www.ego.gov.tr/tr/sayfa/6/ego-genelmudurlugu-tarihcesi İşçen, Y. (2013). Osmanlı Devleti döneminde Ankara hanları ve otelleri. Atılım Üniverstesi E Bülten, 29(8).
01.04.2017 tarihinde http://e-bulten.library.atilim.edu.tr/ sayilar/2013-03/ankara2.html adresinden erişildi.
Arıoğlu, E. Anadol K., Candoğan A. (1981). İlk ulusal metro deneyimi Ankara Metrosu. TMMOB Makine Mühendisleri Odası Kent içi Ulaşım Kongresi'nde sunulmuştur.
Babalık-Sutcliffe, E. (2009). Sürdürülebilir ulaşım yaklaşımlarında dünya, Türkiye ve Ankara uygulamaları. Mimarlar Odası Bülteni 67 Dosya 11.
Belediyeler Kanunu [Kanun no. 1580]. (1930). TC. Resmi Gazete, 1471, 8821-8840.
Cengizkan, A. (2006). 1957 Yücel-Uybadin İmar Planı ve Ankara şehir mimarisi. Cumhuriyet'in Ankara'sı: Özcan Altaban'a Armağan içinde (ss. 24-59). Ankara: ODTÜ.
Çelik, F (1998). Yolculuk talep yöntemi ve bu yaklaşımların Ankara Çayyolu Koridorundaki uygulama önerileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Çelik, F. (1999). Geçmişte ülkemizde uygulanan yolculuk talep yönetimi yaklaşımları ve bu yaklaşımların kalıcılığına ilişkin alınması gereken önlemler. II. Ulaşım ve Trafik Kongresi. Ankara: Makine Mühendisleri Odası.
Çetiner, Y. (1996), Otomotiv sanayi nasıl kuruldu otomobilin öyküsü. İstanbul: Milliyet.
Başkent Ankara. (1983). Ankara: Harita Genel Müdürlüğü. Ulus Meydanı [fotoğraf]. (1950). Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (1224), Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uyguama ve Araştırma Merkezi (VEKAM), Ankara.
Atatürk Bulvarı üzerinde bir troleybüs [fotoğraf]. (1960).
Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (1416), Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uyguama ve Araştırma Merkezi (VEKAM), Ankara.
Ankara. (1995). Ankara: Kültür Bakanlığı.
Okullu, S. G. (2007). Non-motorized transport for mobility planning in city centres- an assesment of oppoutunities for transforming Ankara Tunalı Hilmi Street into pedestrian friendly area. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
Okyay, T. ve Tekeli. İ, (1980). Dolmuşun öyküsü. Ankara: Çevre ve Mimarlık Bilimleri Derneği.
Öncü, E. (1979). Ulaşım türlerinin kent yapısına etkileri: tarihsel gelişim ve Ankara batı gelişmesinde demiryolunun rolü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
Öncü, M. A. (2009). Yetmişli yıllardan günümüze Ankara kent yönetimlerinin ulaşım politikaları ve uygulamaları. Mimarlar Odası Bülteni 67, Dosya 11.
Öncü, M. A. (2015). Politics of urban transportation- local, national and ınternational dynamics - case of Ankara and Eskişehir Road. Doktora tezi, Yüksek Lisans Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Özdirim, M. (1978). Otobüs öncelikli kentiçi ulaşım sisteminin Ankara'da Uygulanması. 1. Toplutaşım Kongresi, bildiriler içinde (ss. 211-230). Ankara: Ankara Belediyesi EGO Genel Müdürlüğü
Turkey, Ankara, an old parliament building. bus in front [Fotoğraf]. (1935). Matson (G. Eric and Edith) Photograph Collection, LC-M33- 7319 [P&P]. Library of Congress Prints and Photographs Division, Washington, D.C.
01.04.2017 tarihinde http://www.loc.gov/pictures/item/ mpc2010002223/PP/ adresinden erişildi.
Tekeli, İ. (1992). Belediyecilik yazıları (1976-1991). Belediyelerde karar organlarının sınıfsal yapısı içinde (ss. 57-67). İstanbul: IULA-EMME Yayınları.
Tekeli, İ. (2010). İstanbul ve Ankara Kent içi Ulaşım Tarihi Yazıları, Ankara'da Kent içi Yolcu Taşıma Hizmetlerinin Örgütlenmesinin Gelişimi içinde (ss. 119-130). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tekeli, İ. (2010). İstanbul ve Ankara kent içi ulaşım tarihi yazıları. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.