18. yüzyılda Yabanabad kazasında görülen kanunsuzluk hareketleri

Toplumsal hayatın huzurunu ve düzenini bozan kanunsuzluk hareketlerine, her toplumda olduğu gibi Osmanlı toplumunda da sıkça rastlanmıştır. Bu yasadışı hareketler, köyden kente kadar her türlü yerleşim yerinde görüldüğü gibi, duruma göre bireysel veya toplu olarak yapılagelmiştir. Huzurun sağlanması adına halktan gelen şikâyetleri her zaman dikkate alıp çözüm üreten devlet, özellikle mal ve parayı gasp etme, toprağa ya da haneye tecavüz, cana kastetme gibi olayların ve bunları yapan insanların her zaman karşısında olmuştur. Bu çalışma ile 18. yüzyılda Ankaranın Yabanabad kazasında görülen kanunsuzluk hareketleri, arşiv belgelerindeki ve şeriye sicillerindeki ilgili hükümler ve bilgiler doğrultusunda incelenmiş, böylelikle dönem içinde cereyan eden olayların hangi hallerde kanun dışı olarak nitelendiği, yapılan kanunsuzluklar karşısında halkın nasıl etkilendiği ve ne gibi tepkiler verdiği; devletin bu hareketlerde bulunanlara karşı nasıl bir tutum sergilediği ve nasıl bir çözüm ürettiği konuları üzerinde durulmuştur.

Illegal acts at Yabanabad district in the 18th century

Just as they do everywhere, illegal acts disturbing the peace and order of the social life also took place frequently in the Ottoman society. They occured in all residential areas ranging from the villages to the cities, and were committed either by individuals or people banded together. The state administration, taking the public complaints seriously and seeking solutions for the sake of communal peace, always stood against those involved personally or collectively in cases of cruelty, especially in those of seizure of goods and usurping of money, encroachment of estate or mansion, and aggressions against one s life. In this study, we investigated the illegal acts that took place at Yabanabad district of Ankara in the 18th century, with regard to the information and related regulations contained in the archival records and the law registers, so as to see into which events of this period were considered unlawful, how the victimized people reacted to illegal assaults, how the state treated those involved in such crimes, and what sort of judicial proceedings were implemented in preventing these problems.

PDF

___

989 Numaralı Divân-ı Hümayûn Deferleri Kataloğu Ahkâm Deferleri, Anadolu Ahkâm Deferi (Evahir-i Safer 1169 [Hicri]). (Defer No: 26, Sayfa No: 4, Hüküm No: 12). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
989 Numaralı Divân-ı Hümayûn Deferleri Kataloğu Ahkâm Deferleri, Anadolu Ahkâm Deferi (Evasıt-ı Şevvâl 1174 [Hicri]). (Defer No: 37, Sayfa No: 3, Hüküm No: 10). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
989 Numaralı Divân-ı Hümayûn Deferleri Kataloğu Ahkâm Deferleri, Anadolu Ahkâm Deferi (Evahir-i Muharrem 1175 [Hicri]). (Defer No: 37, Sayfa No: 269, Hüküm No:
528). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
989 Numaralı Divân-ı Hümayûn Deferleri Kataloğu Ahkâm Deferleri, Anadolu Ahkâm Deferi (Evail-i Rebiulâhir 1175 [Hicri]). (Defer No: 37, Sayfa No: 369, Hüküm No: 816). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul
989 Numaralı Divân-ı Hümayûn Deferleri Kataloğu Ahkâm Deferleri, Anadolu Ahkâm Deferi (Evahir-i Safer 1182 [Hicri]). (Defer No: 55, Sayfa No: 10, Hüküm No: 31). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı - Arşivi [BOA], İstanbul.
989 Numaralı Divân-ı Hümayûn Deferleri Kataloğu Ahkâm Deferleri, Anadolu Ahkâm Deferi (Evahir-i Zilhicce 1220 [Hicri]). (Defer No: 136, Sayfa No: 13, Hüküm No: 35). T.C. - Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
989 Numaralı Divân-ı Hümayûn Deferleri Kataloğu Ahkâm Deferleri, Anadolu Ahkâm Deferi (Evâil-i Cemaziyelahir - 1221[Hicri]). (Defer No: 136, Sayfa No: 155, Hüküm No:
380). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
989 Numaralı Divân-ı Hümayûn Deferleri Kataloğu, Şikâyet Deferleri, Atik Şikâyet [A. DVN.]. (Evasıt-ı Rebiulevvel 1142 [Hicri]). (Defer No: 123, Sayfa No: 41, Hüküm No: 1). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
989 Numaralı Divân-ı Hümayûn Deferleri Kataloğu, Şikâyet Deferleri, Atik Şikâyet [A. DVN.]. (Evâil-i Rebiulevvel 1153 [Hicri]). (Defer No: 164, Sayfa No: 184, Hüküm No: 578). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
Ali Emiri, Üçüncü Ahmed Fonu [AE. SAMD. III]. (29/Z /1133 [Hicri]). (Dosya No: 210, Gömlek No:20335). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı - Arşivi [BOA], İstanbul.
Ali Emiri, Üçüncü Ahmed Fonu [AE. SAMD. III]. (29/Z /1140 [Hicri]). (Dosya No: 84, Gömlek No:8435). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
Ankara Şeriye Sicilleri [AŞS.]. (1155 [Hicri]). (Defer No: 121, Hüküm No: 671). El Yazmaları ve Nadir Eserler Koleksiyonu, Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi [MKMA], Ankara.
Ankara Şeriye Sicilleri [AŞS.]. (15/Ra/1183 [Hicri]). (Defer No: 156, Hüküm No: 205-206). El Yazmaları ve Nadir Eserler Koleksiyonu, Milli Kütüphane Mikrofilm Arşivi [MKMA], Ankara.
Ertaş, M.Y. (2009). XVIII. ve XIX. yüzyılda Osmanlı taşrasında yasadışılık: Yerel İdarecilerle eşkıya ilişkileri. Osman Köse (Ed.) Osmanlıdan günümüze eşkıyalık ve terör içinde (ss. 147- 156). Samsun: Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Müdürlüğü.
Güngör, A. (1997). Kızılcahamam-Çamlıderede idari yapılanma. Tarihte ve günümüzde Kızılcahamam-Çamlıdere yöresi içinde (ss.133-140). Ankara: ESYAV Kızılcahamam-Çamlıdere Eğitim ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Yayını.
İbnül Emin, Şükr-ü Şikayet Fonu [İE.ŞKRT.]. (29/S/1133 [Hicri]). (Dosya No: 7, Gömlek No: 645). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
İbnül Emin, Şükr-ü Şikayet Fonu [İE.ŞKRT.]. (10/Ca/1140 [Hicri]). (Dosya No: 7, Gömlek No: 610). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi [BOA], İstanbul.
İnalcık, H. (1965). Adaletnameler. Belgeler Dergisi, II(3-4), 49-142.
İnalcık, H. (2003). Osmanlı İmparatorluğu klasik çağ (1300-1600). (R. Sezer, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (Orijinali 1973te yayımlanmıştır).
İnalcık, H. (2008). Adalet, şikâyet hakkı: Arz-i hal ve Arz-i mahzarlar. Doğu-Batı Dergisi Makaleler-II içinde (ss. 169- 185). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
İpşirli, M. (1994). Ehl-i örf. TDV İslam ansiklopedisi (DİA) içinde (C.X, s.520). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
Karpat, K. (2002). Osmanlı modernleşmesi toplum, kuramsal değişim ve nüfus.( A. Zorlu Durukan ve K. Durukan Çev.). Ankara: İmge Kitabevi. (Orijinali yayımlanmamıştır).
Kaya, M. (2012). 18. yüzyılda Ankarada âyanlık mücadeleleri. Hacettepe Türkiyat Enstitüsü Dergisi, 9(17), 119-138.
Küpeli, Ö. (2010). Anadoluda âyanlık tarihine dair bir derkenar: Gönen Âyanı Sepetoğlu Osman. E. Causevic, N. Moacanin, V. Kursar (Ed.), Perspectives on Ottoman studies: Papers from the 18th symposium of the International Committee of Pre- Ottoman and Ottoman studies (CIEPO) içinde (ss. 981-995). Berlin: LIT Verlag.
McGowan, B. (2006). Seçkinler ve kapıkulları. H. İnalcık ve D. Quataert (Ed.). Osmanlı İmparatorluğunun ekonomik ve sosyal tarihi (1600 - 1914) (Cilt 2) içinde (ss.761-884). İstanbul: Eren Yayıncılık.
Mumcu, A. (1985). Osmanlı hukukunda zulüm kavramı. Ankara: Birey ve Toplum Yayınları. Osmanlı devri Yabanabad vakıfarı. 10 Mart 2013 tarihinde http://www.muzaffereker.com/kizilcahamam/ din/3yabanabadvakif.htm adresinden erişildi.
Özkaya, Y. (1978). XVIII. yüzyılın ilk yarısında yerli ailelerin âyanlıkları ele geçirişleri ve büyük hanedanlıkların kuruluşu. Belleten, 168, 667-723.
Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğunda âyanlık . Ankara: TTK Basımevi.
Özkaya, Y. (1999). Merkezi devlet yapısının zayıfaması sonuçları: Âyanlık sistemi ve büyük hanedanlıklar. G. Eren (Ed.). Osmanlı VI içinde (ss. 165-173). Ankara Yeni Türkiye Yayınları.
Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü (Cilt II). İstanbul: M.E.B. Yay.
Polat, S. (2012). XVII. yüzyılda Kütahya ve çevresinde yöneten- yönetilen ilişkisi. Bilig Yaz (62), 247-268.
Taş, H. (2007). Osmanlıda şikâyet hakkının kullanımı üzerine düşünceler. Memleket Siyaset Yönetim Dergisi, 3, 187-204.
Turan, A.N. (1999). Yabanâbâd tarihini ararken (Kızılcahamam- Çamlıdere) : XV. yüzyıldan XIX. yüzyıla bir genel tasvir ve tahlil denemesi. Ankara: Kızılcahamam Belediyesi.
Türk hukuk lügâtı . (1944). Ankara: Maarif Matbası.
Yılmaz, A. (1998). 19.yüzyılın ilk yarısında Ankara Sancağına bağlı Yabanabad kazası ve köylerinin sosyal ve iktisadi durumu. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.