SAFEVÎ KUŞATMA SAVAŞLARINDA KULLANILAN SAHRA TAHKİMATLARI

15. yüzyıldan itibaren Avrupa’da ateşli silahların gelişimiyle birlikte kale mimarisinde ve kale kuşatma tekniklerinde köklü değişimler meydana geldi. Değişim sürecinin en yoğun yaşandığı 16. ve 17. yüzyıllarda İran coğrafyasında Safevi Devleti hüküm sürüyordu. Safeviler içinde bulundukları dönemde yaşanan askeri gelişmelere uyum sağlayarak batıda Osmanlılar ve doğuda ise Babürlüler gibi güçlü rakiplerine karşı son dönemlerine kadar rekabet gücünü korumayı başardılar. Safeviler muasır kuşatma teknikleri ve sahra tahkimatlarına dair ilk bilgilerini 16. yüzyılın ilk yarısında edinmişler, yüzyılın sonlarına doğru kuşatmalarda sahra tahkimatı alanındaki eksiklerini gidermeye çalışmışlardı. 17. yüzyıla gelindiğinde ise Safevilerin sahra tahkimatı alanında olgunluğa eriştiği görülmekteydi. 1635 ve 1648 yıllarında yaşanan Revan, Kandahar ve Büst kuşatmaları Safevilerin sahra tahkimatında ulaştıkları seviyeyi en açık biçimde ortaya koymaktaydı. Bu kuşatmalarda görüldüğü üzere Safeviler kuşatma siperleri, top mevzileri, tabyalar, barutla lağım patlatma gibi birbirine eklemli, kompleks yapıda ve her biri bir uzmanlık alanı olan sahra tahkimatının alt branşlarını sahada başarılı şekilde uygulamasını bilmişlerdi.

Anahtar Kelimeler:

Safevi Devleti, ateşli silahlar, kuşatma, sahra tahkimatı, siper, tabya, lağım

FIELD FORTIFICATIONS IN SAFAVID SIEGE WARFARE

From the 15th century, with the development of firearms in Europe, radical changes occurred in castle architecture and castle siege techniques. In the 16th and 17th centuries, when the process of change was most intense, the Safavid State ruled in Iran. The Safavids, by adapting to the military developments in their time, managed to maintain their competitive power against their powerful rivals such as the Ottomans in the west and the Mughals in the east until their last period. The Safavids acquired their first knowledge of contemporary siege techniques and field fortifications in the first half of the 16th century, and tried to make up for their deficiencies in the area of field fortifications towards the end of the century. By the 17th century, it was seen that the Safavids had reached maturity in the area of field fortifications. The sieges of Revan, Kandahar and Bust, which took place in 1635 and 1648, most clearly revealed the level reached by the Safavids in the field fortifications. As seen in these sieges, the Safavids knew how to successfully apply sub-branches of field fortification, each of which is a field of specialization, in an articulated, complex structure, such as siege trenches, cannon emplacements, redoubt, and sewer blasting with gunpowder.

Keywords:

Safavid State, firearms, siege, field fortification, trench, redoubt, sap,

PDF

___

AGOSTON Gabor, Barut, Top ve Tüfek: Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Teknolojisi, çev. Tanju Akad, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006.
AGOSTON Gabor, Osmanlı’da Strateji ve Askeri Güç, çev. Fatih Çalışır, Timaş Yayınları, İstanbul 2012.
CANİB İLAHÎ Muhammed Said, “Senciş ve Şomâriş”, Merkez-i Dâiretu’l-meârif-i Bozorg-i İslamî, 29 Mayıs 2021 tarihinde erişildi. https://www.cgie.org.ir/fa/article/257717
CROSBY W. Alfred, Ateş Etmek Tarihte Fırlatma Teknolojileri, çev. A. Görey, Kitap Yayınevi, İstanbul 2003.
DUMAN İbrahim, Büyük Selçuklu Ordusunda Kullanılan Savaş Aletleri, Selenge Yayınları, İstanbul 2020.
EMECEN F. M, Osmanlı Klasik Çağında Savaş, Kapı Yayınları, İstanbul 2018.
FARROKH K, “The Military Campaigns of Shah Abbas I in Azerbaijan and the Caucasus 1603-1618”, Studies on Iran and The Caucasus (Studies in Honour of Prof. Garnik S. Asatrian; Edited by U. Bläsing, V. Arakelova & M. Weinreich), Brill, Leiden (2015), ss.75-95.
FELAHİ E., GOLAMHUSEYN R., "Erzyâbi-yi Sâht ve Kârbord-i Silâh-ı Âteşîn Der Asr-ı Safevi", Târîh-i İlm, 13/1, (1394), ss. 65-80.
HAYRENDİŞ A., TEBRİZNİYA TEBRİZİ M., “Tûpçibaşi Der Asr-ı Safevî Ez Fensâlâr Tâ Mensebdârî”, Pijûhişhâ-yi Ulûm-i Târîhî, 11/2, (1398), ss. 63-81.
HEREVî Emir Mahmud Bin Handmîr, İran Der Şah İsmail ve Şah Tahmasb-ı Safevî, haz. G. Tabatabaî Mecîd, İntişarat-ı Mevkufat-ı Doktor Mahmud Efşar, Tahran 1390.
IMBER Colin, Osmanlı İmparatorluğu 1300-1650, çev. Ş. Yalçın. Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2006.
İSFAHANÎ Muhammed Yûsif Vâle Kazvînî, Îrân Der Zemân-ı Şah Safî ve Şah Abbâs-ı Dovvom: Holdiberîn, haz. M. R. Nasîrî, Encomen-i Asar ve Mefâhir-i Ferhengî, Tahran 1382.
KADGAN Muhammed Yar b. Arab, Masharu’l-bilad: Târîh-i Şeybâniyân, haz. Nâdire Celâlî, Merkez-i Pijûhişî-yi Mîrâs-ı Mektûb. Tahran 1385.
KALKAŞANDÎ, Ahmed b. Ali, Cografya-yı Tarîhî-yi Îrân Der Karn-ı Nohom-i Hicrî, çev. M. Ezzüveyrî, Merkez-i Esnâd ve Târîh-i Diplomasi, Tahran 1380.
KATİP ÇELEBİ, Fezleke, haz. Z. Aycibin, c. I, Çamlıca, İstanbul 2016.
KİRMANİ, Molla Muhammed Mümin, Sahîfetü'l-İrşâd: Târîh-i Efşâr-ı Kirmân - Pâyân-ı Kâr-ı Safevî, haz. Bâstanî Pârîzî, İntişârât-i İlm, Tahran 1384.
LESSING F. D., Moğolca – Türkçe Sözlük, çev. G. Karaağaç, Türk dil Kurumu Yayınları, Ankara 2017.
MAHMUT ŞEVKET, Osmanlı Teşkilat ve Kıyafet-i Askeriyesi, c. 1, Mekteb-i Harbiye Matbaası, İstanbul 1325.
MALABAR Friar Alexander, “The Story of the Sack of Ispahan by the Afghans in 1722”, Journal of The Royal Central Asian Society, 23/4, (1936), ss. 643-653.
MITCHELL Colin Paul, “Shāh Abbās, the English East India Company and the Cannoneers of Fars”, Itinerario, 24, (2000), ss. 104-125.
MOSHTAGH KHORASANI Manouchehr, “Persian Firepower: Artillery”, Classic Arms and Militaria, 8/2, (2010), ss. 19–25. NECİP E. N., Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, çev. İ. Kurban, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
ORUÇ BEY BAYAT, İlişkiler Bir Şiî /Katolik, çev. Tufan Gündüz, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2014.
PARKER Geoffrey, “The Military Revolution, 1560-1660--a Myth?”, The Journal of Modern History, 48/2, (1976), ss.195-214.
PARKER Geoffrey, Cambridge Savaş Tarihi. çev. Füsun Tayanç, Tunç Tayanç, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
PARKER Geoffrey, Askeri Devrim: Batı’nın Yükselişinde Askeri Yenilikler 1500-1800, çev. Tuncay Zorlu, Küre Yayınları, İstanbul 2018.
PARLAK Sevgi, “Türk Askeri Mimarlığı”, Hunlardan Günümüze Türk Askeri Kültürü, ed. A. Sefa Özkaya, Kronik Kitap, İstanbul 2019.
PEÇEVÎ İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, haz. B. S. Baykal, c. II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982. RUMLU Hasan Bîg, Ahsenu’t-tevârîh, haz. A. Nevaî, İntişârât-ı Esâtir, Tahran 1389.
RUSTEMU’L-HUKEMA, Muhammed Hâşim, Rustemu’t-tevârîh, haz. A. Alizâdei, İntişârât-ı Firdevs, Tahran 1379. SOHRABI Bahram, “Early Swedish Travelers to Persia”, Iranian Studies, 38/4, (2005), ss. 631-660.
ŞAMLU Veli Kulu b. Davud Kulu, Kısasu’l-hakani, haz. S.S. Nasîrî, c.1, Sazman-ı Çapu İntişarat-ı Vizaret-i Ferhengu İrşad-ı İslami, Tahran 1371.
ŞEYH VEFAYÎ MEHMED, Tevarih-i Gazavat-ı Sultan Murad-ı Salis, haz. Erhan Afyoncu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2019.
TEFRİŞÎ Ebulmefâhir Fazlullah El-Huseynî-yi Sevânihnigâr, Târîh-i Şah Safî: Târîh-i Tehevvulât-ı Îrân Der Sâlhâ-yı 1038-1052 H. K., haz. Behrâm Nejâd. Mîrâs-ı Mektûb, Tahran 1388.
YUHADİN K. K., Kırgız Sözlüğü, çev. Abdullah Taymas, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
ZEYREK Yunus, Tarih-i Osman Paşa: Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Kafkasya Fetihleri H. 986-988/M. 1578-1580 ve Tebriz’in Fethi H.993/M. 1585, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001.