Hicrî-Milâdî Yüzyılların Karşılaştırmalı Dairevi Cetvelleri ve Türk İslam Edebiyatı Eğitiminde Kullanımı

Temel amacı tarihsel zaman kavramının anlaşılmasına katkı sunmak olan bu makale genelde İslam tarihi özelde Türk İslam edebiyatının tarihsel boyutuna kronolojik zemin kazandırmak için tarafımızca dairevi formda tasarlanan Hicrî-Milâdî Yüzyılların Karşılaştırmalı Dairevi Cetvelleri’ni tanıtmaktadır. Zamanın dünya çapında yaygınlık bulmuş saat ve takvimlerle ölçülen standard yönüne karşın farklı kültür ve medeniyetlerin zaman anlayışlarını yansıtan izafi yönü de vardır. Sistematik olarak ölçülen zamana kronolojik zaman, olayların önemine göre değer alan zamana ise tarihsel zaman denilmektedir. Tarihsel zaman, kronolojiye dayanan yönüyle nesnel, değer ve kimlik yansıtan yönüyle öznel bir zaman anlayışı olarak görünür. Tarihsel zamanın kronolojik yönü pratik hayata bakarken kronolojik zamandan ayrı olarak yansıttığı öznellik ise kimlikle ilişkili olup teoriktir. Öte yandan soyutluğu nedeniyle zaman metaforsuz anlatılamayan bir kavramdır. Bu yüzden tarihsel zamanın dayandığı kronolojik zamanın temsilinde öteden beri çizgi metaforundan yararlanılmıştır. Zamanın temsilinde kullanılması adeta kaçınılmaz olan bu metafor kronolojik zamanın dilimlere ayrılmasında işe yaradığı gibi tarihsel zamanın dönemlere ayrılmasında da kullanılmaktadır. Batı medeniyetinde ortaya çıkmış ve tüm dünyaya yayılmış düz çizgi halindeki zaman algısı kendini zamanın temsillerinde de göstermiştir. Bu bağlamda İslam medeniyetine mensup kültürler için kronolojiyi gözeterek kendi tarihsel zaman anlayışlarını yansıtan dönemlendirme denemelerine ihtiyaç vardır. Bu çalışma söz konusu denemelere altyapı sunacak özgün zaman temsillerine ihtiyaç olduğu düşüncesiyle yapılmıştır.

Comparative Circular Tables of the Hijri & Gregorian Centuries and Its Usage in Turkish-Islamic Literature Education

The aim of our study is to contribute to the understanding of the concept of historical time at the theoretical level, and to introduce the Comparative Circular Tables of the Hijri Gregorian Centuries, which we think will provide a linear basis to the chronological dimension of Islamic history in general and Turkish-Islamic literature in particular. As opposed to the measured aspect of time based on clocks and calendars that have become widespread around the world, there is also the relative aspect that reflects the different time understandings of cultures and civilizations. We call the systematically measured time chronological time, and the time that is valued according to the importance of events is called historical time. Historical time emerges as an objective understanding of time with its chronological aspect, and as a subjective understanding of time with its value and identity reflecting aspect. While the chronological aspect of historical time looks at practical life, the subjectivity it contains which is apart from chronological time is related to identity. Time is a concept that cannot be explained without a metaphor due to its abstractness. Therefore, both the historical time and the chronological time on which it is based are expressed with the metaphor of line, either explicitly or implicitly. This metaphor, which is almost inevitable to be used in the representation of time, is an important tool that is used in dividing chronological time into intervals, as well as in dividing historical time. With the hegemony of Western civilization, the understanding of time, which was expressed as a straight line, dominated almost the whole world, and this understanding also showed itself in time representations. In this context, there is a need for time representations for cultures belonging to the Islamic civilization, which will reflect their historical understanding of time without breaking with chronology, and provide an infrastructure for possible periodizations.

PDF

___

Altun, Adnan - Kaymakçı, Selahattin. “Zaman ve Kronolojinin Öğretiminde Bir Materyal: Zaman Şeritleri”. Turkish History Education Journal 5/1 (2016), 157-192.
Ata, Bahri. “1943’teki İkinci Millî Eğitim şurasının tarih eğitimi kararlarından birinin uygulanması: Bir histomapın yapım öyküsü.” Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory&Practice, 8/(2) (2008), ss.335-353.
Aydın, Cengiz. (1993). Cedvel. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 7, s. 214). İstanbul: Diyanet Yayınları.
Bıçak, Ayhan. Tarih Felsefesi. Dergâh Yayınları, 2019.
Biruni, Ebu Reyhan El-. Maziden Kalanlar (el-Âsarü’l-Bakıye). ed. Doğan Mert Demir. çev. D. Ahsen Batur. Selenge Yayınları, 2022.
Dilgan, Hamit. “Takvimler ve tarih tekabülleri.”. İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi 46, III s. (1957).
Falk, Dan. In search of time: The history, physics, and philosophy of time. Macmillan, 2010.
Gökyay, Orhan Şaik. “Kâtib Çelebi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 06 Kasım 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/katib-celebi
Hamı̇dullah, Muhammed. “Hicri Takvim ve Tarihi Arkaplanı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (01 Ocak 2000).
Kaplan, Mehmet. Büyük Türkiye Rüyası. İstanbul: Dergâh Yayınları, 14. Basım, 1998.
Kemikli, Bilal. Türk İslam Edebiyatı Giriş. Emin Yayınları, 2016.
Koselleck, Reinhart. Futures Past: On the Semantics of Historical Time. Columbia University Press, 2004.
Koselleck, Reinhart - Presner, Todd Samuel. The Practice of Conceptual History: Timing History, Spacing Concepts. Stanford University Press, 2002.
Köprülü, M. F. Türk Edebiyat Tarihi. Alfa Yayınları, 2009.
Kütükoğlu, Mübahat S. Tarih Araştırmalarında Usûl. Kubbealtı Neşriyat - 6. Baskı / İstanbul.
Lakoff, George - Johnson, Mark. Challenge To Western Thought, Basic Books, 1999.
Le Goff, Jacques. Tarihi Dönemlere Ayırmak Şart mı? Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
Merriam-Webster Inc., “Matrix”, Merriam-Webster Dictionary, https://www.merriam- webster.com/dictionary/time (Erişim Tarihi: 03 Aralık 2022).
Morony, Michael G. “Bayn al-Fitnatayn: Problems in the Periodization of Early Islamic History”. Journal of Near Eastern Studies 40/3 (Temmuz 1981), 247-251. https://doi.org/10.1086/372894
Okay, M. O. (1994). Edebiyat Tarihi. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 10, s. 403-405). İstanbul: Diyanet Yayınları.
Rosenberg, Daniel - Grafton, Anthony. Cartographies of Time. New York: Princeton Architectural Press, 1st ed., 2010.
Sahı̇llı̇oğlu, Halil. “Sıvış Yılı Buhranları”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 27/1-2 (1967), 75-111.
Sauvaget, Jean. İslâm Dünyası Kısa Kronolojisi İslam dünyası: Kısa kronoloji. çev. Ord. Prof. Suut Kemal Yetkin - Faik Reşit Unat. Ankara Üniversitesi, 1963.
Şimşek, A. İlköğretim öğrencilerinde tarihsel zaman kavramının gelişimi ve öğretimi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2006.
Tanpınar, Ahmet Hamdi. Yahya Kemal. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1995.
Mustafa, İbrahim vd., el-Mu‘cemü’l–vasît, Kahire: Dâru’l–Ma’ârif, 1982.
Unat, Faik Reşit. Hicrî tarihleri milâdî tarihe çevirme kılavuzu. Türk Tarih Kurumu Basimevi, 1959.
Unat, Yavuz. “İslâm’da ve Türklerde Zaman ve Takvim”. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi. http://kaynakca.hacettepe.edu.tr/eser/371593/islam-da-ve-turklerde-zaman-ve-takvim
Uzun, M. İ. (1993). Cedvel. TDV İslâm Ansiklopedisi içinde. (Cilt. 7, s. 214-215). İstanbul: Diyanet Yayınları.
Üçer, İ. H. “Düşüncenin zamanları”. Düşünen Şehir 11 (2020), 38-45.
Üçer, İ. H. (2017), İslam Düşünce Tarihi İçin Bir Dönemlendirme Önerisi. Üçer, İ. H. (Ed.), İslam Düşünce Atlası, (s. 12-40), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş.
Ülken, Hilmi Ziya. Varlık ve Oluş. Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1968.
Yetkin, Suut Kemal - Unat, Faik Reşit. “Jean Sauvaget: İslâm Dünyası, Kısa Kronoloji”. Belleten Cilt 27/Sayı 107 (Temmuz 1963), 513-514.
Yıldız, Alim. “İlahiyat Fakülteleri Türk İslam Edebiyatı Bilim Dallarında Yapılan Çalışmalar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9 (01 Mayıs 2007), 549-588.
Yılmaz, Recep. “Batıda ve Türk İslam Kültüründe Tarihsel Zaman Algısı”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/2 (30 Ağustos 2022), 899-912. https://doi.org/10.18506/anemon.1052023
Zerubavel, Eviatar. Time Maps: Collective Memory and the Social Shape of the Past. University of Chicago Press, 2012.
Sanal 1: http://www.ttk.gov.tr/genel/tarih-cevirme-kilavuzu/ Erişim: 27.12.2021
Sanal 2: https://hicrimiladi.com Erişim: 05 Eylül 2022
Sanal 3: http://www.osmanlicagazeteler.org/TarihCevir.php Erişim: 02 Kasım 2022
Sanal 4:https://www.historyofinformation.com/image.php?id=3456 Erişim: 14 Eylül 2022
Sanal 5: https://www.openculture.com/2016/07/joseph-priestley-visualizes-history-with-two-of-the- most-influential-infographics-ever-1769.html Erişim: 05 Kasım 2022
Sanal 6: https://exhibits.stanford.edu/dataviz/catalog/qj811tt1744 Erişim: 11 Ekim 2022
Sanal 7: http://www.amuslimhomeschool.com/2014/10/printable-time-line-with-both-hijri-and.html Erişim: 05 Kasım 2022
Sanal8:http://talimterbiye.mebnet.net/Ogretim%20Programlari/2017- 2018/OgerimProgramlari/sosyalBilgiler.pdf Erişim: 05 Kasım 2022