Özgür DUMAN

5057

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUK PENCERESİNDEN “DÖRDÜNCÜ DERECE OLMAMA DOKTRİNİ” VE YANSIMALARI

Anayasa şikâyeti veya bireysel başvuru olarak bilinen olağanüstü hukuk yolunun amacı, temel hak ve hürriyetlerin korunmasını sağlamaktır. Özellikle yargı kararlarına karşı da anayasa şikâyeti veya bireysel başvuru yoluna gidilebilmektedir. Bu ise söz konusu başvuruları incelemekle görevli anayasa mahkemeleri ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) bireysel başvuru kapsamındaki yetki ve görevinin sınırlarının belirginleştirmesini gerektirmektedir. Nitekim bireysel başvuru sisteminin kabul edildiği ülkelerde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi uygulamasında, bireysel başvuru kapsamındaki yargı yetkisinin sınırlarını belirleyebilmek amacıyla “Dördüncü Derece Olmama” doktrini genel olarak kabul edilmiştir. Buna göre bir taraftan bireysel başvuru kapsamındaki inceleme, kanun yolu kapsamında gözetilmesi gereken hususların incelendiği bir dördüncü derece mercii denetimi değildir. Diğer taraftan ise temel hak ve hürriyetlere ilişkin müdahalelerde Anayasa’da yer alan güvence ve sınırlama ölçütlerinin uygulanması da bir dördüncü derece mercii denetimi anlamına gelmemektedir. Bu bağlamda, bireysel başvuru kapsamına giren temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilip edilmediği konusunda Anayasa'da öngörülen güvenceler dikkate alınarak yapılacak herhangi bir inceleme, “kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlar” olarak değerlendirilemez. Ayrıca özellikle aslında usuli güvenceler sağladığı kabul edilen adil yargılanma hakkı kapsamında dördüncü derece olup olmama çizgisi iyice muğlaklaşmaktadır. Karşılaştırmalı hukuk örnekleri ve AİHM uygulamasına koşut olarak Türk Anayasa Mahkemesi de “açıkça keyfi” veya “bariz takdir hatası” içermedikçe olağan mahkemelerin delilleri değerlendirme ve hukuk kurallarını yorumlama yetkisine müdahale edemeyeceğini sıklıkla belirtmektedir. Anayasa Mahkemesinin son kararlarında da “usul güvencelerini anlamsızlaştırma” formülü uygulanarak adil yargılanma hakkı bağlamında “keyfilik” ölçütünün açıklığa kavuşturulduğu gözlemlenmiştir.

The Doctrine of “Not to Act as a Court of Fourth Instance” from the Perspective of European Court of Human Rights and Comparative Law and Its Repercussions

The purpose of the extraordinary legal remedy known as constitutional complaint or individual application is to ensure the protection of fundamental rights and freedoms. Constitutional complaints or individual applications can also be lodged against judicial decisions in this context. This requires the constitutional courts and the European Court of Human Rights (ECtHR), which are tasked with examining the individual applications, to clarify the limits of their powers and duties within the scope of individual application. In this respect, in the countries adopting the individual application system and in the application of the European Convention on Human Rights, the doctrine of “Not to Act as a Court of Fourth Instance” has been generally recognized in order to determine the limits of the jurisdiction within the scope of this extraordinary legal remedy. Accordingly, on the one hand, the review within the scope of the individual application is not a fourth-instance judicial review whereby the issues that should be considered within the scope of the ordinary legal remedy are examined. On the other hand, the assessments of the safeguards and restriction criteria provided for in the Constitution in cases where there is an interference with fundamental rights and freedoms should not necessarily be considered as a fourth-instance judicial review. In this respect, any examination to be made, by taking into account the safeguards provided for in the Constitution, as to whether the fundamental rights and freedoms falling into the scope of individual application have been violated cannot be regarded as “an assessment of an issue to be considered in appellate review ”. In addition, under the right to a fair trial, which is accepted to provide procedural guarantees, the issue of whether to be characterised as a fourth instance becomes vaguer. Similar to the comparative law and the ECtHR practice, the Turkish Constitutional Court frequently states that it is not for the Court to review the lawfulness of the assessments made, and the conclusions reached, by ordinary courts unless these findings and conclusions involve “a manifest error of judgment” or “manifest arbitrariness ”. In this context, it has been observed that the criterion of “arbitrariness” in the context of the right to a fair trial has been clarified through the application of the formula “rendering the procedural safeguards meaningless” in the recent judgments of the Constitutional Court
PDF

___

  • ARNWİNE, Selin Esen (2003). “İspanya’da Bireysel Başvuru”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 52, S. 4, ss. 249-271.
  • BAAMONDE, Maria Emilia Casas (2009), “Amparo Başvurusu”, Anayasa Yargısı, C. 26, ss. 101-110.
  • BAKIRCI, Hasan (2018). “Case Management: European Court of Human Rights (ECtHR)”, Max Planck Encyclopedias of International Law, Modül: Max Planck Encyclopedia of International Procedural Law, https://opil. ouplaw.com/browse?access=all&ct=d11f54ab-124c-4ae6-a6c9-fdfd9b8 f0ee9&level=all&pageSize=20&sort=title&sb_0=43d6d9dc-b960-436d- 995c-b25c0e63f9a0 (Erişim Tarihi: 21/4/2022).
  • DAHLBERG, Maija (2014), “‘It is not its task to act as a Court of fourth instance’: the case of the ECtHR”, European Journal of Legal Studies, C.7, S.2, ss. 84-118.
  • DUMAN, Özgür (2021). “Amaghlobeli ve Diğerleri / Gürcistan Kararı Çerçevesinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihadında ‘Sorumlu Gazetecilik’ Kavramı”, Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Dairesi Başkanlığı İnsan Hakları Dergisi, S. 8, ss.20-29.
  • GÖREN, Zafer (1997). “Anayasa Mahkemesine Kişisel Başvuru (Anayasa Şikâyeti)”, Anayasa Yargısı, C. 11, ss. 97-134.
  • HARRİS, David, O’Boyle, Michael, Bates, Edve Buckley, Carla (2018). Law of the European Convention on Human Rights, Oxford: Oxford University Press.
  • HELFER, Laurence R. (2008). “Redesigning the European Court of Human Rights: Embeddedness as a Deep Structural Principle of the Human Rights Regime”, The European Journal of International Law, Vol. 19, No. 1, ss. 125-159.
  • MELLİNGHOF, Rudolf (2009). “Federal Alman Cumhuriyetinde Anayasa Şikâyeti”, Anayasa Yargısı, C. 26, ss. 31-44.
  • REİNER, Arnold (2006). “Federal Alman Anayasa Mahkemesinin Karar- ları ve Olağan Mahkemeler için Bağlayıcı Etkisi”, Anayasa Mahkeme- si ile Olağan Mahkemeler Arasındaki İlişkiler Sempozyumu, Venedik Ko- misyonu, https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default. aspx?pdffile=CDL-JU(2006)047-e (Erişim Tarihi: 22/4/2022).
  • SPANO, Robert (2019). “Arbitrary or manifestly unreasonable”: The arbitrariness exception to the fourth instance doctrine under Article 6 of the European Convention on Human Rights, içinde Lemmens, K., Parmentier, S. ve Neyntjens, L., Human Rights with a Human Touch: Liber amoricum Paul Lemmens, Cambridge: Intersentia Ltd.
  • SPANO, Robert (2018). “The Future of The European Court of Human Rights-Subsidiarity, Process-Based Review and the Rule of Law”, Human Rights Law Review, C. 18, ss. 473-494.
  • SCHROEDER, Friedrich-Christian (1996). “Ceza Muhakemesinde ‘Dürüst Yargılama’ İlkesi”, Şahin, C. (Çev.), Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. M. Şakir Berki’ye Armağan), C. 5, S. 1-2, ss. 269-283.
  • ŞEN, Ersan ve ŞEN İrem, “İHAM Kararında Dürüst Yargılanma Hakkının Medeni Hak ve Yükümlülüklere Tatbiki”, https://sen.av.tr/tr/makale/ iham-kararinda-durust-yargilanma-hakkinin-medeni-hak-ve-y%C 3%BCk%C3%BCml%C3%BCl%C3%BCklere-tatbiki (Erişim Tarihi: 19/4/2022).
  • TANRIVER, Süha (2004). “Hukuk Yargısı Bağlamında Adil Yargılanma Hakkı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 53, ss. 191-215.
  • TEZCAN, Durmuş (2003). “Adil (Dürüst) Yargılanma Hakkının Uygulama Alanı Açısından İdarî Uyuşmazlıkların Konumu”, Yıldızhan Yayla’ya Armağan, İstanbul: Galatasaray Üniversitesi Yayınları Armağan Serisi No: 4, ss. 469-484.
  • YILDIRIM, Akif (2018). “Ceza Mahkemesi Kararlarına Karşı Yapılan Bireysel Başvurularda ‘Kanun Yollarında Gözetilen Hususlarda’ Anayasa Mahkemesinin Denetim Yetkisi Var Mı?”, Yargıtay Dergisi, C. 45, S. 3, ss. 847-892.
  • Sözleşme Metni, https://www.echr.coe.int/documents/convention_tur. pdf (Erişim Tarihi: 24/3/2022).
  • İstatistikler, https://echr.coe.int/Documents/Stats_pending_month_ 2022_BIL.PDF (Erişim Tarihi: 24/3/2022).
  • İstatistikler, https://echr.coe.int/Documents/Stats_analysis_2021_ENG. pdf (Erişim Tarihi: 24/3/2022).
  • Sözleşme Hazırlık Çalışmaları, https://www.echr.coe.int/documents/ library_travPrep_table_eng.pdf (Erişim Tarihi: 24/3/2022).
  • Sözleşme Hazırlık Çalışmaları, https://www.echr.coe.int/LibraryDocs/ Travaux/ECHRTravaux-ART45+49-CDH(70)32-BIL2888561.pdf (Erişim Tarihi: 24/3/2022).
  • İçtihat Analiz Rehberleri, https://www.echr.coe.int/Pages/home. aspx?p=caselaw/analysis/guides&c (Erişim Tarihi: 19/4/2022).
  • Abdullah Karataş, B. No: 2019/4150, 3/2/2022.
  • Ahmet Sağlam, B. No: 2013/3351, 18/9/2012.
  • ANO İnşaat ve Ticaret Ltd. Şti. [GK], B. No: 2014/2267, 21/12/2017.
  • Cemil Hırca, B. No: 2019/8549, 23/11/2021.
  • Erhas Demir Çelik Oto Yedek Parçaları İthalat ve Ticaret Ltd. Şti, B. No: 2018/21083, 14/9/2021.
  • Ferhat Kara [GK], B. No: 2018/15231, 4/6/2020.
  • Hakan Yiğit, B. No: 2015/3378, 5/7/2017.
  • Kenan Özteriş, B. No: 2012/989, 19/12/2013.
  • M.B. [GK], B. No: 2018/37392, 23/7/2020.
  • Mehmet Apaydın, B. No: 2015/13099, 8/1/2020.
  • Mehmet Geçgel, B. No: 2014/4187, 18/4/2019.
  • Murat Beydili [GK], B. No: 2019/14642, 17/6/2021.
  • Nurettin Deniz, B. No: 2018/17707, 21/7/2020.
  • Ömer Faruk Gergerlioğlu [GK], B. No: 2019/10634, 1/7/2021.
  • Sabahat Beğik ve diğerleri [GK], B. No: 2014/3738, 21/12/2017.
  • Sınırlı Sorumlu Yeni Mavi Ay Konut Yapı Kooperatifi, B. No: 2018/8474, 12/1/2022.
  • Şahin Alpay (2) [GK], B. No: 2018/3007, 15/3/2018.
  • Tamer Mahmutoğlu [GK], B. No: 2017/38953, 23/7/2020.
  • Zübeyde Füsun Üstel ve diğerleri [GK], B. No: 2018/17635, 26/7/2019.
  • FAYM, 1 BvR 253/56, 16/1/1957.
  • FAYM, 1 BvR 37/63, 10/6/1964.
  • FAYM, 1 BvR 848/08, 10/4/2008.
  • FAYM, 2 BvR 890/20, 1/7/2021.
  • Airey/İrlanda, B. No: 6289/73, 9/10/1979.
  • Al-Dulimi ve Montana Management Inc/İsviçre, B. No: 5809/08, 21/6/2016.
  • Aliyeva ve Diğerleri/Azerbaycan, B. No: 66249/16..., 21/9/2021.
  • Amaghlobeli ve diğerleri/Gürcistan, B. No: 41192/11, 20/5/2021.
  • Anđelković/Sırbistan, B. No: 1401/08, 9/4/2003.
  • Anheuser-Busch Inc./Portekiz [BD], B. No: 73049/01, 11/1/2007.
  • Ballıktaş Bingöllü/Türkiye, B. No: 76730/12, 22/6/2021.
  • Belçika Eğitiminde Dillerin Kullanımı Davası [GK], B. No: 1474/62..., 9/2/1967.
  • Bochan/Ukrayna (no. 2), B. No: 22251/08, 5/2/2015.
  • Carmel Saliba/Malta, B. No: 24221/13, 29/11/2016.
  • Dulaurans/Fransa, B. No: 34553/97, 21/3/2000.
  • Garcia Ruiz/İspanya [BD], B. No: 30544/96, 21/10/1999.
  • Golder/Birleşik Krallık [GK], B. No: 4451/70, 21/2/1975.
  • Hentrich/Fransa, B. No: 13616/88, 22/9/1994.
  • Hukukun Üstünlüğü ve Demokrasi Merkezi/Ukrayna, B. No: 10090/16, 26/3/2020.
  • Khamidov/Rusya, B. No: 72118/01, 15/11/2007.
  • Kudla/Polonya, B. No: 30210/96, 26/10/2000.
  • Kurban/Türkiye, B. No: 75414/10, 24/11/2020.
  • Molla Sali/Yunanistan [BD], B. No: 20452/14, 19/12/2018.
  • Perez/Fransa [BD], B. No: 47287/99, 12/2/2004.
  • Schenk/İsviçre, B. No: 10862/84, 12/7/1988.
  • Serrano Contreras/İspanya (no. 2), B. No: 2236/19, 26/10/2021.
  • Špaček, s.r.o./Çek Cumhuriyeti, B. No: 26449/95, 9/11/1999.
  • Tel/Türkiye, B. No: 36785/03, 17/10/2017.
  • X/Almanya, B. No: 9/55, 23/9/1955.
  • Yel ve Diğerleri/Türkiye, B. No: 28241/18, 13/7/2021.
Anayasa Yargısı-Cover
  • ISSN: 1301-1200
  • Yayın Aralığı: 2
  • Başlangıç: 1984
  • Yayıncı: Anayasa Yargısı Araştırmaları Merkezi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

BİREYSEL BAŞVURU KARARLARININ SUBJEKTİF VE OBJEKTİF ETKİSİNİN İDARİ YARGI YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

Yılmaz AKÇİL

İSPANYA ANAYASA MAHKEMESİNE AMPARO BAŞVURUSUNDA ÖZEL ANAYASAL ÖNEM KRİTERİ

Zelal Pelin DOĞAN

A REAL CHALLENGE FOR LIBERAL DEMOCRACIES: “FAKE NEWS” OR DOMESTIC REGULATIONS TO COUNTER FAKE NEWS?

Derya ATAKUL

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUK PENCERESİNDEN “DÖRDÜNCÜ DERECE OLMAMA DOKTRİNİ” VE YANSIMALARI

Özgür DUMAN

Liberal Demokrasiler İçin Esas Sorun: “Sahte Haber” mi Yoksa Sahte Haberle Mücadeleye Yönelik Ulusal Düzenlemeler mi?

Derya ATAKUL