ACEMZÂDE HÜSEYİN EFENDİ VE KANDİYE KALESİ’NDEKİ VAKIFLARI

Girit Seferi, Osmanlı tarihinde en uzun süre devam eden sefer olarak bilinmektedir. 1645 yılında başlamış ve Kandiye Kalesi’nin 1669’da fethedilmesiyle son bulmuştur. Kandiye’nin fethinden sonra şehir ve kale içinde ele geçirilen bütün mülkler, bir hatt-ı hümâyun ile devlet adamlarına satılmıştır. Kale içerisindeki mülklerden satın alanlardan birisi de eski reisülküttâplardan Acemzâde Hüseyin Efendi olmuştur. Hüseyin Efendi ve onun Kandiye Kalesi’ndeki vakıflarıyla ilgili bu çalışmanın hareket noktasını, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi’nde bulunan 1080/1669 tarihli vakfiye sureti oluşturmaktadır. Vakfiye suretinden ve diğer kaynaklardan elde edilen veriler burada değerlendirilecektir. Kandiye’nin fethinden sonra orada bulunan devlet adamları, satın alma ve hibe yoluyla edindikleri malları kurdukları vakıflara tahsis ederek şehrin mamur hale getirilmesine katkı sağlamışlardır. Osmanlı Devleti’nde değişik memuriyetlerde görev alan ve Kandiye kuşatmasında bizzat yer alan Hüseyin Efendi, bunlardan sadece birisidir. Bu çalışmada onun Kandiye Kalesi’ndeki vakıf eserleri tanıtılacaktır. Çalışma tamamen gayrimüslim inanç ve kültürünün izlerini taşıyan Kandiye’de fetih sonrası vakıf müessesesinin Türkleşme, İslamlaşma ve şehirleşme yolundaki rolünü göstermesi bakımından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Vakıf, Vakfiye, Acemzâde Hüseyin Efendi, Girit, Kandiye

ACEMZÂDE HUSEYIN EFENDI AND HIS WAQFS IN CANDIA CASTLE

The Crete Campaign is known as the longest campaign in Ottoman history. It started in 1645 and ended with the conquest of Candia Castle in 1669. After the conquest of Candia, all the properties captured in the city and the castle were sold to statesmen with a hatt-ı hümâyun. One of the purchasers of the properties in the castle was Acemzâde Hüseyin Efendi, one of the former reisülküttabs. The starting point of this study on Hüseyin Efendi and his waqfs in Candia Castle is the copy of the waqfiya dated 1080/1669 in the General Directorate of Land Registry and Cadastre Kuyûd-ı Kadîme Archive. The data obtained from the copy of the waqfiya and other sources will be evaluated here. After the conquest of Candia, the statesmen there contributed to the city’s development by allocating the properties they acquired through purchases and grants to the waqfs they established. Hüseyin Efendi, who served in various civil offices in the Ottoman Empire and personally took part in the siege of Candia, is only one of them. In this study, his waqfs in Candia Castle will be introduced. The study is important in terms of showing the role of the post-conquest waqf institution in the path of Turkification, Islamisation, and urbanization in Candia, which bears traces of non-Muslim beliefs and culture.

Keywords:

Waqf, Waqfiya, Acemzâde Hüseyin Efendi, Crete, Candia,

PDF

___

I. Arşiv Belgeleri
1. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Ali Emiri, Sultan Süleyman II, (AE.SSÜL.II.), 21-2146, 28-2791.
Tapu Tahrir Defterleri, (TT.d.), 798.
Kamil Kepeci Tasnifi, (KK.d.), 1977, 1862, 2112, 2468.
Maliyeden Müdevver Defterler, (MAD.d.), 2747, 7906.
2. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü (TKG.) Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (KK.)
Vakf-ı Cedîd Defteri, (TKG. KK. VKF. Cd.), 28.
II. Kaynak ve Müracaat Eserler
Adıyeke, N. (1988). Hikâyet-i Azimet-i Sefer-i Kandiye. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Ahmed Resmî Efendi. (1269). Halîfetü’r-Rü’esâ. İstanbul.
Aslan, M. (2009). Sipâhizâde Ahmed’in Gazâvat-nâme-i Cezîre-i Girit ve Zadre İsimli Eseri (Değerlendirme-Transkripsiyon). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Aydın, M. (Haz.). (2016). Mustafa bin Musa, Tarih-i Sefer ve Feth-i Kandiye. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Boyraz, A. (2002). Köprülüzâde Fazıl Ahmed Paşa Devrinde (1069-1080) Vukuatı Tarihi Transkripsiyon ve Değerlendirme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
Çebi, İ.S. (1994). On Sekizinci Yüzyıl Osmanlı Türkçesine Ait İki Eser Üzerinde Sentaks İncelemesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Defterdar Sarı Mehmed Paşa. (1995). Zübde-i Vekayiât (Tahlil ve Metin 1066-1116/1656-1704). Haz. Abdülkadir Özcan, Ankara: TTK Yayınları.
Evliya Çelebi. (2003). Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. Haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff, 8. Kitap, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Kur’ân-ı Kerîm. (2012). Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır, (Sad. Mustafa Özel), İstanbul: Seda Yayınları.
Kuyûd-ı Kadîme Arşiv Kataloğu. (2012). Haz. Sevgi Işık, Songül Kadıoğlu, Mehmet Yıldırır. Ankara: Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesi Başkanlığı Yayınları.
Mehmed Süreyya. (1996). Sicill-i Osmanî-Osmanlı Ünlüleri. III, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları . Özbek, Ş. (2022). Tarih-i Mu‘teber Feth-i Kandiye (Transkript ve Tahlil). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Pul, A. (2004). Girit Savaşı ile İlgili Bir Türk Kaynağının Tahlili (TTK Kütüphanesinde bulunan Girid Fethi Tarihi Başlıklı Yazma). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Râşid Mehmed Efendi ve Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. (2013). Târîh-i Râşid ve Zeyli, I (1071-1114/1660-1703). Haz. Abdülkadir Özcan, Yunus Uğur, Baki Çakır, Ahmet Zeki İzgöer, İstanbul: Klasik Yayınları.
Râşid Mehmed Efendi ve Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. (2013). Târîh-i Râşid ve Zeyli, III (1134-1141/1722-1729). Haz. Abdülkadir Özcan, Ahmet Zeki İzgöer, Yunus Uğur, Baki Çakır, İstanbul: Klasik Yayınları.
Karaçay Türkal, N. (Haz.). (2012). Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca. 1106/1654-7 Şubat 1695). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Şemseddin S. (2006). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
Ünal, T. (2005). Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
Üsküdarî Abdullah Efendi (2017). Vâkı‘ât-ı Rûz-merre. Haz. Erhan Afyoncu, C.III, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA).
Yılmaz, M. (2012). Mustafa Zühdî Ravzatü’l-Gazâ (Târih-i Uyvar) (1663-1665) Tahlil ve Metin. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimarsinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Yücel, A.S. (1996). Mühürdar Hasan Ağa’nın Cevâhirü’t-Tevârîh’i. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
III. Araştırma ve İnceleme Eserler
Akman, A. (2018). Ali Haydar Efendi’de Vâkıfın Şartları (Şart-ı Vâkıf). Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 26/3, 43-76.
Aral, H. (Haz.). (1968). Dışişleri Bakanlığı 1967 Yıllığı, Ankara: Ankara Basım ve Ciltevi.
Bekar, C. (2019). The Rise of the Köprülü Family: The Reconfiguration of Vizierial Power in the Seventeenth Century. PhD Thesis, Universiteit Leiden, Leiden.
Berki, A.H. (1968). Vakıflarda Şartlara Riayet Meselesi. Vakıflar Dergisi, 7, 13-16.
Demirtaş, M. (2014). Osmanlıda Fırıncılık-Onyedinci Yüzyıl İstanbul Örneği. Ankara: Atıf Yayınları.
Gökpınar, B. (2019). Varadin. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
Günay, H.M. (2012). Vakıf. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
Gülsoy, Ersin, Girit’in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması (1645-1670), Tatav-Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul 2004.
Gülsoy, E. (2001). Kandiye. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
Hinz, W. (1990). İslâm’da Ölçü Sistemleri. Çev. Acar Sevim, İstanbul: Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi-1 (1300-1600). İstanbul: Eren Yayıncılık.
Kolçak, Ö. (2017). XVII. Yüzyıl Osmanlı-Habsburg Diplomasi Tarihine Bir Katkı: 1664 Vasvar Antlaşması’nın Tasdik Sürecine Dair Yeni Bulgular. Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 22/43, 25-88.
Kolçak, Ö. (2012). Vasvar Antlaşması. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
Özcan, A. (2002). Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
Özcan, A. (2019). Süleyman Paşa, Sarı. TDV İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
Özcan, A. (2012). Ulufeciyan. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
Pamuk, B. (2012). Zor Yılların Başlaması. T. Gündüz (Ed.) Osmanlı Tarihi El Kitabı (ss.279-354). Ankara: Grafiker Yayınları.
Sayın, M. (2011). Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Vakıfları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
Tukin, C. (1996). Girit. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
Uzunçarşılı, İ.H. (2011). Osmanlı Tarihi III/2, Ankara: TTK. Yayınları.
Yediyıldız, B. (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi-Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: TTK. Yayınları.
Yediyıldız, B. (1986). Vakıf. MEB İslâm Ansiklopedisi 13. İstanbul: MEB Basımevi.
Yediyıldız, B. (1983). Vakıf Istılahları Lugatçesi. Vakıflar Dergisi, S.XVII. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü.
Yılmaz, E.C. (2015). Vakfiyelerde Betimlenen Sivil Mimarlık Birimleri Sözlüğü. Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi 8. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
IV. İnternet Kaynakları
https://sanderusmaps.com/our-catalogue/antique-maps/mediterranean-sea/crete-iraklion-corfu-by-georg-braun-and-frans-hogenberg-27475 adresinden 23 Haziran 2022 tarihinde erişildi. https://sanderusmaps.com/our-catalogue/antique-maps/mediterranean-sea/crete-view-of-the-turkish-siege-of-iraklion-by-nicolaes-visscher-i adresinden 23 Haziran 2022 tarihinde erişildi.