Yaratıcılık ve Yorum Arasında: Öğütme Taşları

Türkiye’de arkeolojik araştırmalar daha çok “kazı yapmak” bilimsel anlayış da “kazıyor olmanın yeterliliği” etrafında gelişmektedir. Elbette arkeolojik araştırmalar kazılar yapmalıdır ama bilimsel anlayış bununla sınırlı kalamaz, yetinilemez. Kazı, arkeoloji biliminin uygulamış olduğu yöntemlerden biridir. Bu noktadan hareket edildiğinde, kazı çalışmaları bilimin özü olan geçmişi bilmek, anlamak, bunun bir bilgisini oluşturmak ve bu bilgiyi paylaşılır, kullanılır ve herkese açık hale getirmek konusunda da kazılar kadar başarılı olmalıdır. Arkeolojik çalışmalar genel olarak her ne kadar toprağı kazmak, “yeni bilinmeyenleri” (veya yeniden benzer bilinenleri) ortaya çıkarmak, restorasyonlarını yaparak müzelere vermek ritüeli olarak algılanıyor olsa da bu durum, özünde sadece materyal kültür ve görselliğe dayalı bir birikim oluşturmaktadır. Türkiye’deki arkeoloji 1960’lı yıllardan bu yana disiplinler arası çalışmaların zenginleştirilmesi ve çok disiplinli çalışmaların hayata geçirilmesi üzerine odaklanmış olmasına karşılık bugün ne dereceye kadar başarılı olduğunu sorgulamadan geçmek zordur. Türkiye’de Arkeoloji, günümüzde neredeyse kazı boyutuna indirgenmiştir, doğal ve genel olarak da kazı bilimi olarak değerlendirilmektedir. Aslında arkeoloji kuram, metot ve pratik üçgeni içinde hareket eden bir sistem, bir bilim dalıdır. Günümüzde ilk kısmın dikkate alınmadığı, ikincisinin hala görülmediği ve sadece üçüncüsünün de Alman, Amerikan veya İngiliz arkeolojisinin geliştirdiği sistemlerden, ya doğrudan alınan veya yap-boz şeklinde uyarlanarak kullanılmaya çalışılan bir durumda olduğu görülmektedir. Daha çok, üçüncü süreçten yola çıkılan arkeolojide ise yorum, kazı sonrası yapılması gereken, eksik kalan en önemli şeyler arasında yer almaktadır. “Post-ex” kavramının bilinmediği ve bilimsel analizlere yönelik çalışmaların neredeyse yok denecek kadar az olan genel görüntüden hareket ederek, genel bir tespit olabilmesi adına şekillendirilen bu çalışma da yine ülkemiz arkeolojisinde uzunca bir süre dikkate alınmamış olan öğütme taşları alet endüstrisi üzerinedir. Söz konusu taş aletlerin arkeoloji içinde yaratıcılık ve yorum arasında nerede olması gerektiği kadar nerede olduğunun altını çizecek olan bu çalışma, yukarıda belirtilen üçgenin de ilk ayağı, yani teori için zemini en azından öğütme taşları özelinde dahi oluşturulabileceğine yönelik bir denemedir. Ek olarak, arkeolojinin her ne kadar çoklu disiplin (multidisciplinary) olarak çalıştığı iddia edilse de öğütme taşları perspektifinden bakıldığında, Türkiye özelinde bunun doğru olmadığını da göstermeyi hedeflemektedir.

BETWEEN INVENTIVENESS AND INTERPRETATION: GROUND STONES

In Turkey, archaeological research has developed more with the scientific understanding of 'doing excavation' than a concept of 'the adequacy of digging'. Of course, archaeological research should involve excavation, but scientific understanding cannot be limited to this. Excavation is one of the techniques used by the science of archaeology. When we start from this point, excavation work should be as successful at knowing and understanding the past which is the essence of science, creating knowledge of this and sharing this information, using it and making it accessible to everyone as at excavation itself. However much archaeological work is generally understood as the ritual of excavating the soil to find 'new unknowns' (or 'newly re-discovereds’), and, having restored them, giving them to museums, this situation only makes up an accumulation of material culture and its visuality. Despite the focus on the enrichment of Turkish archaeology since the 1960s with interdisciplinary research and the putting into practice of multidisciplinary research, today it is difficult to move on without asking to what extent this has been successful. Archaeology, even if it has been reduced to the scale of excavation today, is a discipline generally evaluated as the system of the scientific practice of excavation operating within the triangle of theory, method, and practice. Today we can observe that it is in a position where the first of these is largely ignored, the second has not yet been seen and the third is taken directly or sometimes piecemeal from the excavation systems developed by German, American or English archaeology. Within this archaeology, based on the third process of the triangle, interpretation, which needs to take place after excavation, is among the most important of the missing components. Based on this general view, this study of ground stone industries, which have long been neglected in the archaeology of this country, is shaped in such a way as to be an example. In this study, which underlines the question of where the stone tools in question are and where they should lie in archaeology between inventiveness and interpretation, an attempt is made to lay the foundation for ground stones in the first corner of the above-mentioned triangle. Also, however much it is claimed that archaeology is a multidisciplinary field, I aim to show that this is not true when looked at from the perspective of ground stones.

PDF

___

Adams 1988 J. L. Adams, “Use-Wear Analyses on Manos and Hide-Processing Stones”, Journal of Field Archaeology, 15. 1988. 307-315.
Adams 1989a J. L. Adams, “Experimental Replication of the Use of Ground Stone Tools”, Kiva 54.3, 1989, 261-271.
Adams 1989b J. L. Adams, “Method for Improving the Analysis of Ground Stone Artifacts: Experiments in Mano Wear Pattern Analysis”, In: D. S. Amick – R. P. Mauldin (ed.), Experiments in Lithic Technology (Oxford 1989) 259-276.
Adams1993a J. L. Adams, “Mechanisms of wear on ground stone surfaces”, Pacific Coast Archaeological Society Quarterly 29, 1993, 61-74.
Adams 1993b J. L. Adams, “Toward Understanding the Technological Development of Manos and Metates”, Kiva 58. 3, 1993, 331-344.
Adams 1994 J. L. Adams, The Development of Prehistoric Grinding Technology in the Point of Pines Area, East-Central Arizona, The University of Arizona dissertations, Department of Anthropology, Doctor of Philosophy (Arizona 1994).
Adams 2002 J. L. Adams, Ground stone analysis: A technological approach (Arizona 2002)
Arsebük 1983 G. Arsebük, “Dünden Bugüne Arkeoloji”, In: M. Belge –B. Özüakın (ed.), Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi Vol. 1, (İstanbul 1983) 66-75.
Atalay 2009 K. Atalay, Kerküşti Höyük Halaf Dönemi Sürtmetaş Endüstrisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü / Arkeoloji Ana Bilim Dalı. (Çanakkale 2009).
Ayhan 1999 A. Ayhan, Tepecik Sürtme Taş Buluntu Topluluğu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi. (İstanbul 1999).
Bamyacı 2017 O. Bamyacı, Prehistorik Gülpınar (Smintheion) Yerleşimi Sürtme Taş Alet ve Objeler: Tipolojik, Teknolojik ve Fonksiyonel Bir Yaklaşım.
(Yayımlanmamış Doktora Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. (Çanakkale 2017).
Baykal 1980 A. L. Baykal, Demirci Höyük Sürtme Taş Buluntu Topluluğu. (Master of Arts (Unpublished)). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Prehistorya Anabilim Dalı. (İstanbul 1980).
Baysal 1998a A. Baysal, “Provisional Report on Geological Surveys in relation to Ground Stone Study” - Çatalhöyük 1998. Retrieved from www.catalhoyuk.com (22 Kasım 2021)
Baysal 1998b A. Baysal, “Aşıklı Höyük Öğütme Taşları Üzerine Kısa Notlar – 1998”, Yayımlanmamış Rapor, Aşıklı Höyük Archives. (İstanbul 1998)
Baysal 2001 A. Baysal, “Arkeolojide Öğütme Taşları ve Taşın Sosyal ve Kültürel Önemi Açısından Bir Değerlendirme”, In: I. Uluslararası Çatalhöyükten Günümüze Çumra Kongresi (Çumra 2001)245-252.
Baysal 2005 A. Baysal, “Çatalhöyük’te Öğütme Taşları ve Duvar Resimleri”, Toplumsal Tarih 143, 2005, 66-73.
Baysal 2010 A. Baysal, Social and economic implications of the life histories of ground stone at Neolithic Çatalhöyük. The University of Liverpool. Unpublished PhD Thesis. (Liverpool 2010).
Baysal 2015 A. Baysal, “Arkeolojide Görmek, Bakmak ve Girmek Üzerine Düşünceler”, APAD 1, 2015, 1-14.
Baysal 2016 A. Baysal, “Materyal Kültür Elitizminin Göstergesi Olarak Arkeolojide Taşlar ve Diğer Taşlar”, In: P. Ayter – Ş. Demirci (ed.), Türkiye Arkeolojisinde Taş: Arkeolojik ve Arkeometrik Çalışmalar (Prof. Dr. Hayriye Yeter Göksu Onuruna)(Ankara 2016) 81-87.
Baysal 2017 A. Baysal, “Kafamda 'UÇ'uk Bir Fikir Var: Arkeolojide Teknolojik Açıdan Yaratıcılık”, MASROP 7(8-9), 2017, 27-41.
Baysal 2018 A. Baysal, “Taş Aletlerin Üretiminde Bilişsel Yaratıcılığın Rolü ve Önemi”, In: A. Baysal (ed.), Anadolu Arkeolojisinde Taş Aletler. Teori, Metot, Pratik (İstanbul 2018)124-147.
Baysal 2019a A. Baysal, “Çanakkale Merkez İlçe Yüzey Araştırmaları: “Öğütme Taşları” Buluntuları Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, In: D. Yılmaz (ed.), Kuzey Troas’ta Yeni Araştırmalar Neolitik Çağ’dan Demir Çağı Sonuna Kadar Çanakkale Merkez Yüzey Araştırması (İstanbul 2019)139-158.
Baysal 2019b A. Baysal, ‘Taşı Gediğine Koymak’: Taş Aletler Endüstrisi ve Öğütme Taşlarının Yeri. In: P. Çaylı – I. Demirtaş – B. Eser (ed.), Arkeolojiyle Geçen Yarım Asır: Sevil Gülçur Armağanı (Ankara 2019) 47-60.
Baysal 2020 A. Baysal, “Ground Stones: The product as a production place”, In: A. K. Hodgkinson – C. L. Tvetmarken (ed.), Approaches to the analysis of production activity at archaeological sites (Oxford 2020)161-176.
Baysal (forthcoming) A. Baysal (ed.), (forthcoming), Lithic Studies: Anatolia and Beyond Archaeopress: Oxford.
Baysal – Wright 2005 A. Baysal – K. Wright, “Cooking, Crafts and Curation: GroundStone Artefacts from Çatalhöyük”, In: I. Hodder (ed.), Changing Materialities at Çatalhöyük; Reports from the 1995-99 Seasons (Vol. 5)(Cambridge 2005), 307-324.
Binford 1962 L. R. Binford, “Archaeology as Anthropology”, American Antiquity 28. 2, 1962, 217-225.
Binford 1964 L. R. Binford, “A consideration of archaeological research design”, American Antiquity 29. 4, 1964, 425-441.
Binford 1965 L. R. Binford, “Archaeological Systematics and the Study of Culture Process”, American Antiquity 31, 1965, 203-210.
Bintliff 2011 J. Bintliff, “The death of archaeological theory?”, In: J. L. Bintliff – M. Pearce (ed.), The Death of Archaeological Theory (Oxford 2011) 7-22.
Boden 1998 M. A. Boden, “What is creativity?”, In: S. Mithen (ed.), Creativity in Human Evolution and Prehistory (London 1998),15-43.
Braidwood 1995 R. J. Braidwood, Tarih Öncesi İnsan (İstanbul 1995).
Braidwood 2016 R.J. Braidwood, Prehistoric Men (Anboco 2016) (EPublication).
Braidwood – Howe 1960 R. J. Braidwood – B. Howe (ed.), Prehistoric Investigations in Iraqi Kurdistan (Chicago 1960).
Brothwell – Higgs 1963 D. Brothwell – E. Higgs (ed.), Science in Archaeology (London 1963).
Buchli 2000 V. A. Buchli, “Interpreting material culture: the trouble with text”, In: J. Thomas (ed.), Interpretive Archaeology. A Reader (London 2000) 363-376.
Cann – Renfrew 1964 J. R. Cann – C. Renfrew, “The Characterisation of Obsidian and its Application to the Mediterranean Region”, Proceedings of the Prehistoric Society 30, 1964, 111-133.
Carey 2000 D. P. Carey, “Eye-Hand Coordination: Eye to Hand or hand to eye?”, Current Biology 10, 2000, R416-R419.
Carruthers 2002 P. Carruthers, “Human Creativity: Its Cognitive Basis, its Evolution, and its Connections with Childhood Pretence”, The British Journal for the Philosophy of Science 53. 2, 2002, 225-249.
Carruthers 2006 P. Carruthers, The architecture of the mind: Massive modularity and the flexibility of thought (Oxford 2006).
Carter – Shackley 2007 T. Carter – M. S. Shackley, “Sourcing Obsidian from Neolithic Çatalhöyük (Turkey) Using Energy Dispersive X-Ray Fluorescence”, Archaeometry 49, 2007, 437-454.
Cauvin 2000 J. Cauvin, The birth of the gods and the origins of agriculture (Cambridge 2000).
Childe 1943 V. G. Childe, “Rotary Querns on the Continent and in the Mediterranean Basin”, Antiquity 17. 65, 1943, 19-26.
Childe 1958 V. G. Childe, Man Makes Himself (New York 1958).
Childe 1969 V.G. Childe, New Light on the Most Ancient East (New York 1969).
Clark 1947 G. Clark, “Revisions in Economic History: Forest clearance and prehistoric farming”, The Economic History 17.1, 1947, 45-51.
Connerton 1989 P. Connerton, How Societies Remember (Cambridge 1989).
Coward – Gamble 2008 F. Coward – C. Gamble, “Big brains, small worlds: Material culture and the evolution of the mind”, Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences 363.1499, 2008, 1969–1979.
Curwen 1937 E. C. Curwen, “ Querns’’, Antiquity 11.42, 1937, 133-151.
Curwen 1941 E. C. Curwen, “More about Querns”, Antiquity 15. 57, 1941,15- 32.
Çambel – Braidwood 1980 H. Çambel – R. J. Braidwood, Güneydoğu Anadolu Tarih öncesi Araştırmaları I (İstanbul 1980).
Davis 1982 M. K. Davis, “The Çayönü Ground Stone”, In: L. S. Braidwood – R. J. Braidwood (ed.), Prehistoric Village Archaeology in SouthEastern Turkey. The eighth millennium B.C. site at Çayönü: Its chipped and ground stone Industries and faunal remains (Oxford 1982) 73-174.
Dinçol – Kantman 1968 M. A. Dinçol – S. Kantman, “Arkeolojide Yeni Kavramlar ve Metodolojik Araştırma Planlaması”, Belleten 32.127, 1968, 331- 352.
Earl et al. 1987 T.K. Earle – R. W. Preucel – E.M. Brumfiel – C. Carr –W. F. Limp – C. Chippindale – A. Gilman – I. Hodder – G. A. Johnson – W. F. Keegan – A. B. Knapp – P.B. Potter Jr. – N. Rolland – R. M. Rowlett – B. G. Trigger – R. N. Zeitlin, “Processual archaeology and the radical critique (and comments and reply)”, Current Anthropology 28. 4, 1987, 501-538.
Esin 2000 U. Esin, “Aşıklı Höyük (Aksaray İli) Kurtarma Kazısı Raporu”, Kazı Sonuçları Toplantısı 21(1), 2000, 71-80.
Guilbeau – Perles 2019 D. Guilbeau – C. Perlès, “Please help us find the origins of Greek and Italian Early Neolithic lever pressure-flaking!”, In: L. Astruc – C. McCartney – F. Briois – V. Kassianidou (ed.), Near Eastern Lithic Technologies on the Move. Interactions and Contexts in Neolithic Traditions 8th International Conference on PPN Chipped and Ground Stone Industries of the Near East (Uppsala 2019) 511-518.
Güldoğan 2002 E. Güldoğan, Aşıklı Höyük Sürtme Taş Endüstrisi ve Sorunları. (MA Yüksek, Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, (İstanbul 2002).
Güldoğan 2003 E. Güldoğan, “Aşıklı Höyük Sürtmetaş Endüstrisi Buluntularından Bir Grup (Öğütücü ve Ezici Aletler)”, In: M. Özdoğan– H. Hauptmann – N. Başgelen (ed.), From Villages to Towns, Studies Presented to Ufuk Esin (İstanbul 2003) 415-427.
Hersh 1981 T. L. Hersh, Grinding Stones and Food Processing Techniques of the Neolithic Societies of Turkey and Greece: Statistical, Experimental and Ethnographic Approaches to Archaeological Problem-Solving, Unpublished PhD. Thesis, Columbia University. (Columbia 1981).
Hodder 1987 I. Hodder, “Comments”, Current Anthropology 28. 4, 1987, 513- 525.
Hodder 1991 I. Hodder, “Interpretative archaeology and its role”, American Antiquity 56. 1, 1991, 7-18.
Hodder 1995 I. Hodder, Theory, Practice, and Praxis. In Theory and Practice in Archaeology (London 1995).
Hodder 1998 I. Hodder, “Creative Thought A long-term perspective”, In: S. Mithen (ed.), Creativity in Human Evolution and Prehistory (London 1998) 44-56.
Iversen 1956 J. Iversen, “Forest clearance in the Stone Age”, Scientific American 194. 3, 1956, 36-41.
Kantman – Dinçol 1969 S. Kantman – A. M. Dinçol, Analitik Arkeoloji (İstanbul 1969).
Kraybill 1977 N. Kraybill, “Pre-Agricultural Tools for the Preparation of Foods in the Old World”, In: C. A. Reed (ed.), Origins of Agriculture (The Hague 1977) 485-522.
Kohl 1993 P. Kohl, “Limits to a post-processual archaeology (or, The dangers of a new scholasticism)”, In: N. Yoffee – A. Sherratt (ed.), Archaeological Theory: Who Sets the Agenda? (New Directions in Archaeology (Cambridge 1993)13-19.
Lerner 1994 H. Lerner, “Lewis Binford and the New Archaeology. Totem”, The University of Western Ontario Journal of Anthropology 1. 1,1994, 57-62.
Malafouris et al. 2014 L. Malafouris – C. Gosden – K. A. Overmann, “Creativity, Cognition and Material Culture: An introduction”, Pragmatics and Cognition 22(1), 2014, 1-4.
Marciniak 1999 A. Marciniak, “Faunal Materials and Interpretive Archaeology: Epistemology Reconsidered”, Journal of Archaeological Method and Theory 6. 4, 1999, 293-320.
Mithen 1998a S. Mithen, “Introduction”, In: S. Mithen (ed.), Creativity in Human Evolution and Prehistory (London 1998) 1-11.
Mithen – Parsons 2008 S. Mithen – L. Parsons, “The Brain as a Cultural Artefact”, Cambridge Archaeological Journal 18. 3, 2008, 415-422.
Mithen 1998b S. J. Mithen (Ed.), Creativity in Human Evolution and Prehistory (London 1998).
Nazaroff et al. 2013 A. J. Nazaroff – A. Baysal – Y. Çiftçi, “The Importance of Chert in Central Anatolia: Lessons from the Neolithic Assemblage at Çatalhöyük, Turkey: Neolithic Chert at Çatalhöyük, Turkey”, Geoarchaeology-an International Journal 28. 4, 2013, 340-362.
Özbaşaran 2000 M. Özbaşaran, “Musular 1998 Yılı Kazısı”, Kazı Sonuçları Toplantısı 21(1), 2000, 81-92.
Özdoğan 2019 M. Özdoğan, Hammaddeden Ustalara. Tarih Öncesi Arkeolojisinde Malzeme (İstanbul 2019).
Renfrew, C. et al. 1965 C. Renfrew – J. R. Cann – J. E. Dixon, “Obsidian in the Aegean”, The Annual of the British School at Athens 60, 1965, 225-247.
Renfrew 2001a C. Renfrew, “Aklın Arkeolojisi Yapılabilirmi? Bilişsel Bir Arkeolojiye Doğru’’, Cogito 28, 2001, 238-255.
Renfrew 2001b C. Renfrew, “Symbol before concept: material engagement and the early development of society”, In: I. Hodder (ed.), Archaeological theory today (London 2001) 122-140.
Renfrew – Zubrow 1994 C. Renfrew – E. B. W. Zubrow (ed.) The Ancient Mind: Elements of Cognitive Archaeology (Cambridge 1994).
Roberts et al. 2018 N. Roberts – R. M. Fyfe – J. Woodbridge – M.-J. Gaillard – B. A. S. Davis – J. O. Kaplan – L. Marquer, “Europe’s Lost Forests: A Pollen-Based Synthesis for the Last 11,000 Years”, Scientific Reports 8.1 (December 2018), 716.
Sırlan 2019 K. Sırlan, Körtik Tepe 2014-2016 Kazılarında ele geçen bir grup Sürtme Taş Alet. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). (Batman 2019)
Stroulia 2010 A. Stroulia, Flexible stones: Ground Stone Tools from Franchthi Cave, fascicle 14, Excavations at Franchthi Cave, Greece (Bloomington 2010).
Takaoğlu 2000 T. Takaoğlu, A Chalcolithic Marble Workshop at Kulaksızlar in Western Anatolia. An Analysis of Production and Craft Specialization. Boston University, Unpublished PhD Thesis. (Boston 2000).
Thomas 2000 J. Thomas (ed.), Interpretive Archaeology, A Reader (London 2000).
Tilley 1993 C. Tilley, Interpretative Archaeology (Oxford 1993).
Tilley 2000 C. Tilley, “Interpreting Material Culture”, In: J. Thomas (ed.), Interpretive Archaeology, A Reader (London 2000) 418-426.
Tsoraki 2007 C. Tsoraki, “Unravelling ground stone life histories: the spatial organization of stone tools and human activities at LN Makriyalos, Greece”, Documenta Praehistorica XXXIV, 2007, 289-297.
Türkmen 2009 B. Türkmen, Allianoi'da bulunan ezme ve öğütme taş aletler ile taş kaplar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans). Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Ana Bilim Dalı. (Edirne 2009).
Tylor 1895 E. B. Tylor, “On the occurrences of ground stones implements Australian type in Tasmania”, The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 24, 1895, 335-340.
Watkins 2004 T. Watkins, “Building houses, framing concepts, constructing worlds”, Paleorient 30, 2004, 5-24.
Watson 1986 P. J. Watson, “Archaeological Interpretation”, In : D. Meltzer – D. Fowler – J. Sabloff (ed.), American Archaeology Past and Future (Washington DC 1986) 439-458.
Watson 2008 P. J. Watson, “Processualism and After”, In: R.A. Bentley – H.D.G. Maschner – C. Chippindale (ed.), Handbook of Archaeological Theories (Lanham 2008) 29-38.
Wright 1992a K. Wright, “A Classification System for Ground Stone Tools from the Prehistoric Levant”, Paleorient 18. 2, 1992, 53-81.
Wright 1992b K. I. Wright, Ground Stone Assemblage Variations and Subsistence Strategies in the Levant, 22,000-5500 BP. Yale University Unpublished PhD Dissertation, (Connecticut 1992).
Wright 1993 K. Wright, “Early Holocene Ground Stone Assemblages in the Levant”, Levant XXV, 1993, 93-111.
Wright 1994 K. I. Wright, “Ground-Stone Tools and Hunter-Gatherer Subsistence in Southwest Asia: Implications for the Transition to Farming”, American Antiquity 59. 2, 1994, 238-263