FLAVİOPOLİS’TEN YENİ BİR PORTRE

Makalenin konusunu Osmaniye İli, Kadirli İlçesi, Bağ Mahallesi 246 ada 8 No.lu parselde bulunan ve Osmaniye Müzesi Müdürlüğü’nce yürütülen Alacami kurtarma kazıları sırasında ele geçirilen mermer portre baş oluşturmaktadır. Antik dönemde Kilikia Pedias territoriumunda yer alan Alacami aynı zamanda III. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak tescillenen Flaviopolis Antik Kenti sınırları içerisinde yer almaktadır. MS 72 yılında Vespasianus tarafından kurulan kent hakkındaki araştırma ve bulgular da oldukça yetersizdir. Modern Kadirli ilçesinin Antik Flaviopolis üzerine kurulmuş olması maalesef kente yönelik kalıntıların büyük bir kısmını yok etmiştir. Alacami’deki ilk kazı çalışmaları 1961 ve 1996 yılında Çambel ve ekibi tarafından gerçekleştirilmiş olup daha sonraki kazı çalışmaları 2012 ve 2014 yıllarında iki etap halinde Osmaniye Müzesi’nce sürdürülmüştür. Alacami; Roma, Bizans ve Türk İslam Medeniyetlerini bir arada yaşatan anıtsal mimarisiyle oldukça önemli bir yere sahiptir. MS 5.- 6. yy.’da üç nefli Geç Roma-Erken Bizans Bazilikası olarak inşa edilmiş, MS 12.-13. yy. tarihleri arasında yapının apsis bölümünün batısına küçük bir şapel eklenmiştir. MS 1489/90 yıllarında ise Alaüddevle Bozkurt Bey’in oğlu Kasım Bey, yapının batı tarafına bir minare, şapelin güney duvarına bir mihrap ekleterek burayı camiye dönüştürmüş ve çatısını da kurşun levhalarla kaplatmıştır. Bu değişimin ardından yapıya babası adına “Alaüddevle Bozkurt Bey Camii” adını vermiştir. Yöre halkı tarafından uzun bulunan bu isim kısaca “Alacami” olarak adlandırılmıştır. Adana Vakıflar Bölge Müdürlüğü’nce yürütülen rölöve, restorasyon ve restitüsyon projeleri kapsamında Alacami bahçesinde 2014 yılında Osmaniye Müzesi’nce kazı çalışmaları başlatılmıştır. Bu çalışmalar sırasında A-5 no’lu plan karede orta yaşlardaki bir erkeğe ait olması muhtemel mermer portre baş bulunmuştur. Geç Antikçağ tabakasında bulunan baş, maalesef beraberinde bir kazı kontekstine ya da epigrafik bir bulguya sahip değildir. Bu bağlamda portrenin tarihlendirilmesi ve kimliklendirilmesi önem kazanmıştır. Portrenin kıvırcık sık buklelerden oluşan saç- sakal modeli, göz bebeğinin işlenmemiş olması, matkap yerine keskinin daha etkin kullanımı gibi stilistik ve teknik özellikler portrenin erken Hadrianus Dönemi içerisinde MS 115-120 yılları arasına tarihlendirilmesini gerektirmiştir. Başın göstermiş olduğu saç- sakal kombinasyonu ve yüz fizyonomisi portre sahibinin Hadrianus’a ait olabileceği düşüncesini de beraberinde getirmiştir. Bu sebeple çalışmamız içerisinde bu konu üzerinde durularak merkezden uzak üretilen, özgün Hadrianus portrelerinin de yardımıyla bu öneri desteklenmeye çalışılmıştır. Fakat yapılan stilistik, tipolojik ve ikonografik değerlendirmeler sonucunda Flaviopolis başının taşrada üretilen özgün bir Hadrianus portresine ait olamayacağı görüşünü mümkün kılmıştır. Bu sebeple idealize edilmeden gerçek bir kişinin betimlendiği ve aşırı gerçekçi fizyonomik özellikler gösteren bu başın Erken Hadrianus Dönemine ait zeitgesicht portre olabileceği kanısına ulaşılmıştır. Portredeki patlak gözler, alın çizgisi, karakteristik yüz hatları ve bakışlardaki derin ifade bu şekilde bir yorumu mümkün kılmıştır. Özellikle imparator Hadrianus portrelerinde görülen tanrısal ya da mağrur ifadenin yerine Flaviopolis portresinde açıkça görülen ölümlü bir kişiye ait yüz ifadesi, donuk bakışlar ve fizyonomik özellikler bu tarz bir yorumu destekler. Bu sebeple eserimizin Hadrianus’a ait özgün bir portreden ziyade; Flaviopolisli aristokrat/bürokrat bir kişiye ait olabileceği yönünde bir görüşün daha isabetli olacağını göstermiştir.

A NEW PORTRAIT FROM FLAVIOPOLIS

The man portrait obtained during the Alacami rescue excavations based in Bağ Neighborhood, plot number 246, parcel number 8 and conducted by Osmaniye Museum Directorate is the subject of this article. Alacami which was placed on Land of Cilicia Pedias in ancient times is within the boundaries of Flaviopolis Ancient City, which has been officially registered as Grade 3 Archaeological Site, at the same time. Researches and findings of the city founded by Vespasianus in AD 72 are also quite inadequate. As the modern Kadirli district was built on Ancient Flaviopolis, unfortunately, most of the remains of the city have been destroyed. Initial excavation in Alacami were carried out by Çambel and her team in 1961 and 1996 and then later excavation were continued by Osmaniye Museum in 2012 and 2014 in two stages. Alacami takes a considerable important place with its monumental architecture which combines Rome, Byzantium, and Turkish Islamic civilizations all together. It was built as three naved Late Roman-Early Byzantine Basilica in 5th-6th centuries AD and then a small chapel was added to the west of the building’s apsis in AD 12th-13rd centuries. Kasım Bey, son of Alaüddevle Bozkurt Bey, converted the structure into a mosque by adding a minaret on the west part of it and an mihrab on the south wall of the chapel, and had the roof covered with lead plates in the years of AD 1489/90. After this renovation, he named the structure “Alaüddevle Bozkurt Bey Camii” after it his father. The name was considered too long by the public and they named it “Alacami” in short. Excavation works started by the Osmaniye Museum in 2015 in the garden of Alacami as part of relievo, restoration, and restitution projects carried out by Adana Regional Directorate for Foundation. During these works, a marble portrait which probably represents a middle-aged male was found on the plan square number A-5. The head found on the Late Antique Age layer unfortunately doesn’t bring any excavation context or epigraphic evidence with it. In this regard, dating and identifying the portrait has gained importance. Stylistics and technical qualities such as undrilled pupil, the portrait’s hair-beard style composed of short and combed curly locks, and the more effective use of chisel instead of a drill have made it essential to date the portrait between AD 115 - 120, in the Early Hadrianic Period. The hair-beard combination and face physiognomy of the portrait have brought along the thought that the portrait may belong to Hadrianus. For this reason, in our work this suggestion has been tried to be supported by putting emphasis on this subject, also with the help of individual provincial Hadrianus portraits. However, stylistics, typological and iconographic assessments has made the dense that Flaviopolis head can not be associated to an individual provincial Hadrianus portrait possible. Therefore, we have reached the opinion that this head, which was depicted as a real person without idealization and shows unsparingly realistic features, may be a zeitgesicht portrait belongs to Early Hadrianic Period. The popping eyes, forehead line, distinctive facial features and deep expression in glances in the portrait make this remark possible. Particularly, the gaze and physiognomic features exhibited by the portrait owner resemble the facial expression of a mortal person rather than divine or proud expression peculiar to the emperor, supporting such an interpretation. For this reason, it is more correct to say that this portrait head may belong to an aristocrat/bureaucrat from Flaviopolis rather than an original portrait of Hadrianus.

PDF

___

Arrianos Arrianus’un Karadeniz Seyahati (Arriani Periplus Ponti Euxini), (çev. M. Arslan), (İstanbul 2005).
Fronto The Correspondence of Marcus Cornelius Fronto I, C. R. Haines, (Ed.), Loeb Classical Library (Cambridge 1919).
Scriptores The Scriptores Historiae Augustae vol. 1. (Trans. Magie D.) (London 1921).
Strabon Geographika Antik Anadolu Coğrafyası XII-XIII-XIV, (çev. A. Pekman), (İstanbul 2005).
Bayliss 1997 R. Bayliss, “The Alacami in Kadirli:Transformations of a Sacred Monument”, AntSt 47, 1997, 57-87.
Bayliss 2001 R. Bayliss, Provincial Cilicia and the Archaeology of Temple Conversion I-II (Newcastle 2001).
Bayliss 2004 R. Bayliss, Provincial Cilicia and the Archaeology of Temple Conversion (Oxford 2004).
Bent 1890 J. T. Bent, “Recent Discoveries in Eastern Cilicia”, JHS 11, 1890, 231-235.
Bossert – Alkım 1947 H. Th. Bossert – U. B. Alkım, “Karatepe. Kadirli ve Dolayları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eski Orta Asya Kültürleri Araştırma Enstitüsü Yayınları 3, 1947, 17-22.
Brooks 1998 L. Brooks, “New and Notable: Hadrian in Plain Cilicia”, The Princeton University Library Chronicle 59. 3, 1998, 640- 648.
Çalık 1996 A. Çalık, “A New Head of Hadrian from Pompeopolis”, AntSt 46, 1996, 83-89.
Çalık 1997 A. Çalık, Roman Imperial Sculpture from Cilicia Vol. I-II (London 1997).
Çambel 1997 H. Çambel, “Kadirli’de Anıtsal Eser: Tarihi Roma Bazilikası Alacami”, Türkiye’miz 81, 1997, 42-53.
Çambel – Knudstad 1998 H. Çambel – J. E. Knudstad, “Kadirli, Karatepe-Aslantaş ve Domuztepe 1996 Yılı Çalışmaları”, KazıST XIX. 1, 1998, 483-496.
Çambel ve diğ. 1999 H. Çambel – J. E. Knudstad – M.Sicker-Akman – R. Bayliss, “Kadirli, Karatepe-Aslantaş ve Domuztepe 1997 Yılı Çalışmaları”, KazıST XX. 1, 1999, 399-417.
Davis 1879 E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey: a journal of travel in Cilicia (Pedias and Trachoea), Isauria, and parts of Lycaonia and Cappadocia (London 1879).
Desider 2001 P. Desider, “The Cities of Pedias in the Roman Period”, Varia Anatolica 13, 2001, 411-415.
Durugönül 2001-2002 S. Durugönül, “Development of Ancient Settlements in Cilicia”, Adalya V, 2001-2002, 107-119.
Evers 1994 C. Evers, Les portraits d'Hadrien. Typologie et ateliers (Bruxelles 1994).
Fittschen – Zanker 1985 K. Fittschen – P. Zanker, Katalog der römischen Porträts in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der Stadt Rom (Mainz am Rhein 1985).
Harrison 1953 E. B. Harrison, Portrait Sculpture, The Athenian Agora Vol. I (Princeton – New Jersey 1953).
Heberdey – Wilhelm 1896 R. Heberdey – A. Wilhelm, “Reisen in Kilikien”, Denkschriften XLIV, 1896.
Heitze 1961 H. v. Heitze, Römische Porträtplastik aus Sieben Jarhunderten (Stutgart 1961).
İnan 1965 J. İnan, Antalya Bölgesi Roma Devri Portreleri (Ankara 1965).
İnan – Rosenbaum 1966 J. İnan, – E. A. Rosenbaum, Roman and Early Byzantine Portrait Sculpture in Asia Minor (London 1966).
İnan – Rosenbaum 1979 J. İnan, – E. A. Rosenbaum, Römische und Frühbyzantinische Porträtplastik aus der Turkei (Mainz am Rhein 1979).
Karanastaki 2012-2013 P. Karanastasi, “Hadrian im Panzer, Kaiserstatuen zwischen Realpolitik und Philhellenismus Zusammenfassung”, JDI 128/129, 2012-2013, 323-391.
Kleiner 1992 D. E. E. Kleiner, Roman Sculpture (New Haven 1992).
Mägele 2016 S. Mägele, “A Colossal Portrait of Hadrian and the Imperial Group from the Roman Baths at Sagalassos, Hadrian”, içinde: T. Opper (ed.), Art, Politics and Economy (London 2016) 50-61.
Magie 1950 D. Magie, Roman Rule in Asia Minor (Princeton 1950).
Ogan 1937 A. Ogan, İstanbul Müzeleri, Asarı Attika Müzesi Tunç Eserler Rehberi (İstanbul 1937).
Ogan 1940 A. Ogan, “Adana’da Bulunan Bronz Heykel”, Türk Tarih AED IV, 1940, 49-52.
Özgan 2013 R. Özgan, Roma Portre Sanatı II (İstanbul 2013).
Paulsen 1923 F. Paulsen, Greek and Roman Portrait in English Country Houses (Roma 1923).
Riccardi 2000 L. A. Riccardi, “Uncanonical Imperial Portraits in the Eastern Roman Provinces: The Case of the Kanellopoulos Emperor”, Hesperia 69, 2000, 105-132.
Richmond 1935 I. A. Richmond, “Trajan’s Army on Trajan’s Column”, Papers of the British at Rome 13, 1935, 1-40.
Rumpf 1949 A. Rumpf, Yunan ve Roma Sanatı, (Çev. J. İnan), (İstanbul 1949).
Sayar 1992 M. H. Sayar, “Doğu Kilikya’da Epigrafi ve Tarihi-Coğrafya Araştırmaları 1990”, AraştırmaST IX, 1992, 203-221.
Sayar 1994 M. H. Sayar, “Antik Kilikya’da Şehirleşme”, TürkTK XII.I, 1994, 193-216.
Sayar ve diğ. 1993 M. H. Sayar – P. Siewert – H. Taeuber, “Doğu Kilikya’da Epigrafi ve Tarihi-Coğrafya Araştırmaları 1991”, AraştırmaST X, 1993, 175-197.
Smith 1998 R. R. R. Smith, “Cultural Choice and Political Identity in Honorific Portrait Statues in the Greek East in the Second Century A.D.”, JRS 88, 1998, 56-93.
Smith 2006 R. R. R. Smith, Roman Portrait Statuary from Aphrodisias. Aphrodisias II (Mainz am Rhein 2006).
Stewart 1975 A. F. Stewart, “Some Early Evidence for the Use of the Running Drill” BSA 70, 1975, 199-201.
Syme 1988 R. Syme, “Journeys of Hadrian”, ZPE 73, 1988, 159-170.
Taeuber 1991 H. Taeuber, “Die syrisch-kilikische Grenze während der Prinzipatszeit”, Tyche 6, 1991, 201-210.
Ünal– Girginer 2007 A. Ünal – K. S. Girginer, Kilikya- Çukurova İlk Çağlardan 2007 Osmanlılar Dönemi’ne Kadar Kilikya’da Tarihi Coğrafya, Tarih ve Arkeoloji (İstanbul 2007).
Vermeule 1954 C. C. Vermeule, Rev. “The Athenian Agora. Results of Excavations conducted by the American School of Classical Studies at Athens I, Portrait Sculpture”, AJA 58, 1954, 253-255.
Vermeule 1968 C. C. Vermeule, Roman Imperial Art in Greece and Asia Minor (London 1968).
Vout 2003 C. Vout, “A Revision of Hadrian's Portraiture” in; L. De Blois (ed.), The Representation and Perception of Roman Imperial Power, 2003, 442-457.
Walker 1991 S. Walker, “Bearded Men”, Journal of the History of Collections 3.2, 1991, 265-277.
Wegner 1939 M. Wegner, Die Herrscherbildnisse antoninischer Zeit, Das römische Herrscherbild Band 2.4, (Berlin 1939).
Wegner 1956 S. Walker, “Bearded Men”, Journal of the History of Collections 3.2, 1991, 265-277.
Yastı ve diğ. 2016 N. M. Yastı – A. Türkmenoğlu – U. Arınç, “Osmaniye Müze Müdürlüğü Kadirli Alacami Kurtarma Kazısı 2015”, 25. Müze Kurtarma Kazıları Sempozyumu ve II. Uluslararası Müzecilik Çalıştayı, 2016, 627-640.
Zanker 1983 P. Zanker, Provinzielle Kaiserporträts (München 1983).
Zanker 1995 P. Zanker, The Mask of Socrates: The Image of the Intellectual in Antiquity (Berkeley 1995).