Hacılar Kronoloji Sorunu ve Yeni Bir Yaklaşım Gereksinimi

Anadolu’da Neolitik Dönem bulgularının ilk kez ortaya çıkışı, J. Mellaart’ın 1957-1960 yıllarında yapmış olduğu Hacılar Kazısı ile gerçekleşmiştir. İlerleyen yıllarda, Pisidya/Göller Bölgesi’nde gerçekleştirilen araştırmalar ve devam eden kazılar neticesinde, söz konusu bölgenin Çanak-Çömlekli Neolitik Dönem boyunca yoğun olarak iskân edildiğini anlaşılsa da, bu sürecin öncesine tarihlenen arkeolojik veriler son derece sınırlıdır. Hacılar şimdilik, söz konusu bölge-nin, Akeramik Neolitik tabakalar içeren tek kazısı konumundadır. Bu sebeple de bölgede yerleşik hayatın başlangıcı yaklaşık olarak MÖ 8000’lere kadar geri gitmektedir. Ancak, Pisidya/Göller Bölgesi’nde uzun yıllardır araştırma ve kazılar yapan Duru, Hacılar Nekropol aramaları çalışmalarında elde ettiği arkeolojik veriler neticesinde, Mellaart’ın oluşturduğu stratigrafiye dayanan kronolojik düzeni yeniden ele alarak yorumlamıştır. Hacılar’ın özellikle Akeramik Neolitik Dönem tabakalarının tarihlendirilmesi halen birçok araştırmacı tarafından tartışmalı olup söz konusu tabaka-lar, bu çalışma ile mevcut arkeolojik veriler ışığında ve yeni bir bakış açısıyla değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu değer-lendirme sırasında, bölgede ve Anadolu yarımadasında Hacılar’ın kazılmasından yıllar sonra ortaya çıkan ve Neolitik Dönem ile ilgili bilgilerimizi baştan kurgulayan pek çok yerleşmenin verilerinden de faydalanılmıştır.

THE PROBLEM OF CHRONOLOGY IN HACILAR AND NEED FOR A DIFFERENT APPROACH

The emergence of the Neolithic findings in Anatolia has first taken place during the Hacılar excavations conducted by J. Mellaart between the years of 1957 and 1960. Even though it has been understood that Pisidia/the Lakes Region was densely populated during the Pottery Neolithic Period in consequence of the studies performed in the region and the excavations carried out later on, the archaeological data dated prior to this period are distinctly limited. For the present, Hacılar is the only dig that includes Aceramic Neolithic strata in Pisidia/the Lakes Region. Consequently, the beginning of settled life in the relevant area goes back to circa 8000 BCE. However, R. Duru, who has conducted research and performed digs in the region for many years, has rediscussed and reinterpreted the chronological order based on the stratigraphy that Mellaart established, as a result of the archaeological data he obtained during the search for the Hacılar Necropolis. Dating of the Aceramic Neolithic strata of Hacılar in particular is still considered problematic by many researchers. In this study, the relevant strata is reevaluated with a different perspective and in the light of the current archaeological data. In this evaluation, data belonging to many other settlements in the region and the Anatolian peninsula, which have become known years after Hacılar was excavated, and which have reconstructed our knowledge on the Neolithic Period have also been made use of.

PDF

___

Baird 2007 D. Baird, “Pınarbaşı: Orta Anadolu’da Epipaleolitik Konak Yerinden Yerleşik Köy Yaşamına”, içinde: M. Özdoğan – N. Başgelen (ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu Uygarlığının Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (İstanbul 2007) 285-311.
Baird – Baysal 2010 D. Baird – A. Baysal, “Boncuklu Höyük Projesi: Orta Anadolu’da Tarımın, Yerleşik Hayata Geçişin ve Hayvancılığın Başlangıcının Araştırılması”, Kazı Sonuçları Toplantısı 33/4, 2010, 263-271.
Baird ve diğ. 2011 D. Baird – O. Bar-Yosef – A. Baysal – A. Fairbairn, “The First Farmers Of Central Anatolia: The Boncuklu Project”. Heritage Turkey: British Institute of Ankara Research Reports Vol. 1, 2011, 15- 17.
Brami – Heyd 2011 M. Brami – V. Heyd, “The origins of Europe’s first farmers: The role of Hacılar and Western Anatolia, fifty years on”. Praehistorische Zeitschrift 86. 2, 2011, 165-206.
Çalık 2019 E. D. Çalık, Neolitik Dönem’de Pisidya / Göller Bölgesi Mimari ve Çanak Çömlek Geleneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Bilecik 2019).
Çelik 2005 B. Çelik, Şanlıurfa-Yeni Mahalle, Karahan Tepe, Sefer Tepe ve Hamzan Tepe Yerleşimlerinin Işığı Altında Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem, Yayınlanmamış Doktora Tezi (Ankara 2005).
Dedeoğlu 2010 F. Dedeoğlu, Neolitik Çağdan Erken Tunç Çağ Sonuna Kadar Yukarı Menderes Havzası: Kültürel, Sosyal ve Ekonomik Süreç, Yayınlanmış Doktora Tezi (İzmir 2010).
Dedeoğlu 2014 F. Dedeoğlu, “Yukarı Menderes Havzası Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşimlerinin Materyal Kültür ve İskân Düzeni Bağlamında Değerlendirilmesi” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18, 2014, 33-56.
Duru 1994a R. Duru, “Hacılar’ın En Eski Kültürleri Gerçekten Çanak Çömleksiz Neolitik mi idi?”, Anadolu Araştırmaları 13, 1994, 1-15.
Duru 1994b R. Duru, Kuruçay Höyük I (Ankara 1994).
Duru 2007 R. Duru, “Göller Bölgesi Neolitiği Hacılar- Kuruçay Hö-yüğü - Höyücek - Bademağacı Höyüğü”', içinde: M. Özdoğan – N. Başgelen (ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu Uygarlığının Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (İstanbul 2007) 331-361.
Duru 2008 R. Duru, M.Ö 8000’den M.Ö 2000’e Burdur-Antalya Bölgesi’nin Altıbin Yılı (İstanbul 2008).
Duru 2010 R. Duru, Elli Yıllık Bir Arkeoloji Öyküsü: Hacılar (İstanbul 2010).
Duru 2013 R. Duru, “Burdur Bölgesi Prehistorik Kültür Dönemlerinin İsimlendirilmesiyle İlgili Bazı Düşünceler”, Adalya XVI, 2013, 1-14.
Duru 2016 R. Duru, Tarım'dan Yazı'ya Burdur Yöresi ve Yakın Çevresi'nin Altıbin Yılı (M.Ö 8000’den M.Ö 2000) (Antalya 2016).
Duru – Umurtak 2019 R. Duru – G. Umurtak, Bademağacı Höyüğü Kazıları. Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşmeleri I/Excavations at Bademağacı Höyük. The Neolithic and Early Chalcolithic Settlements (İstanbul 2019).
Duru – Özbaşaran 2005 G. Duru – M. Özbaşaran, “Non-Domestic” Site in Central Anatolia”, Anatolia Antiqua XIII, 2005, 15-28.
Esin 1996 U. Esin, “Onbin Yıl Öncesinde Aşıklı: İç Anadolu’da Bir Yerleşim Modeli”, içinde: Yıldız Sey (ed.), Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Habitat II (İstanbul 1996) 31-42.
Esin – Harmankaya 2007 U. Esin – S Harmankaya, “Aşıklı Höyük”, içinde: M. Özdoğan – N. Başgelen (ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu Uygarlığının Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (İstanbul 2007) 255-272.
Hauptmann 2007 H. Hauptmann , “Nevali Çori ve Urfa Bölgesinde Neolitik Dönem: Genel Bir Bakış”, içinde: M. Özdoğan – N. Başgelen (ed.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu Uygarlığının Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (İstanbul 2007) 131-165.
Goren – Goring 2008 Y. Goren – A. N. Goring Morris, “Early Pyrotechnology in the Near East: Experimental Lime Plaster Production at the PPNB Site of Kfar HaHoresh, Israel”, Geoarchaeology 23.6, 2008, 779- 798.
Güler ve diğ. 2013 G. Güler – B. Çelik – M. Güler, “New Pre-Pottery Neolithic sites and cult centres in the Urfa Region”, Documenta Praehistorica XL, 2013, 291-303.
Kingery ve diğ. 1988 D. W. Kingery – P. B. Vandiver – M. Pickett, “The Beginnings of Pyrotechnology, Part II: Production and Use of Lime and Gypsum Plaster in the PrePottery Neolithic Near East”, Journal of Field Archaeology 15, 1988, 219-244.
Kolankaya 2012 N. Kolankaya, “Anadolu’da Erken Prehistorik Dönem Kırmızı Aşı Boyası Kullanımı”, Anatolia 38, 2012, 29-51.
Kuzucuoğlu 2015 C. Kuzucuoğlu, “The Neolithic in Anatolia at the Regional Scale. Some issues concerning chronology and environmen-tal contexts”, içinde: N. Carcaud, G. Arnaud-Fassetta (ed.), La Géoarchéologie Française au XXİe Siècle (Paris 2015) 129-143.
Mellaart 1958 J. Mellaart, “Excavations at Hacılar. First Preliminary Report”, Anatolian Studies 8, 1958, 127-156.
Mellaart 1961 J. Mellaart, “Excavations at Hacılar: Fourth Preliminary Report, 1960”, Anatolian Studies 11, 1961, 39-75.
Mellaart 1970 J. Mellaart, Excavations at Hacılar I-II (Edinburgh 1970). Özbaşaran 2003 M. Özbaşaran, “Musular-Aşıklı İlişkisinde Kireç Tabanlı Yapılar”, içinde: M. Özdoğan, H. Hauptmann, N. Başgelen (ed.),
Ufuk Esin’e Armağan. Köyden Kente, Yakın Doğu’da İlk Yerleşimler (İstanbul 2003) 361-372.
Özbaşaran 2019 M. Özbaşaran, “Tarihöncesinin Renk Dünyasında Kırmızı”, içinde: Y. Ersoy – E. Koparal – G. Duru – Z. Aktüre (ed.), Arkeoloji ve Göstergebilim, Tematik Arkeoloji Serisi 3 (İstanbul 2019) 21-33.
Özbaşaran ve diğ. 2010 M. Özbaşaran – G. Duru – D. Teksöz – S .Omacan, “Yaşayan Geçmiş Aşıklı Höyük”, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi (TÜBA-KED) 8, 2010, 7-20.
Özdoğan 1994 A. Özdoğan, Çayönü Yerleşmesinin Çanak Çömleksiz Neolitikteki Yeri (Küçük Buluntuların Yardımıyla), Yayınlanmamış Doktora Tezi (İstanbul 1994).
Özdoğan 2018 M. Özdoğan, “Neolitik Adlamasının Dünden Bugüne Değişen Tanımı”, Azərbaycan Arxeologiyası 21.1, 2018, 12-39.
Özdöl 2007 S. Özdöl, “Anadolu Platosunda En Eski Çanak Çömlekli Neolitik: “Erken Gelenek”. Orta Anadolu ve Göller Yöresi Kanıtları” Arkeoloji Dergisi X, 2007, 33-55.
Sagona – Zimansky 2015 A. Sagona – P. Zimansky, Türkiye'nin En Eski Eski Kültürleri (İstanbul 2015).
Schmidt 2011 K. Schmidt, “Göbeklitepe”, içinde: M. Özdoğan – N. Başgelen – P. Kuniholm (ed.), Neolithic in Turkey New Excavations and New Research. Vol. 2- The Euphrates Basin (İstanbul 2011) 41-83.
Schoop 2002 U. Schoop, “Frühneolithikum im südwestanatolischen Seen-gebiet? Eine kritische Betrachtung”, içinde: R. Aslan – S. Blum–G. Kastl – F. Schweizer – D. Thumm (ed.), Mauerschau. Festschrift für Manfred Korfmann (Remshalden- Grunbach 2002) 421-436.