Arkaik Dönem’den bir Likya Dynast Mezarı üzerindeki “Aslan öldürme” sahnesi: Anlamı ve kökeni üzerine değerlendirmeler

Çalışma konusu sahne, Lykia’nın Dynastik Dönem yerleşimlerinden en önemlisi Ksanthos’ta “Aslanlı Mezar” olarak bilinen, yerel mimari geleneğin ürünü bir dikmenin mezar odasını süsleyen ka- bartma konularından birisidir. Yönetici sınıfa ait bir kişinin mezarını süslemesi nedeniyle sahne, bir yönüy- le de mezar sahibinin “tanrısal erkinin” propagandasına hizmet etmektedir. Bu özelliğiyle Lykia kent beyle- rinin, kendilerini hangi öncellere göre, nasıl ifade ettiklerine dair ipuçları sunmaktadır. MÖ 6. yüzyılın ortalarına tarihlenen Ksanthos Aslanlı Dikme’nin batı yüzünde doğrudan mezar sahibi “bey” ile ilgili iki konu betimlenmiştir (Res. 1a-b). Soldaki panelde, tahtta oturan mezar sahibi bey ve daha dar tutulmuş sağ panelde, ayakta duran çıplak (?) erkek figürüyle bir aslanın mücadelesi betimlenmiştir (Res. 12). Mezar sahibi “bey” olması gereken figür, elindeki kısa kılıcı kulağından yakaladığı aslanın karnına saplamıştır. Vücudu yandan, başı izleyiciye bakacak şekilde cepheden verilen aslan ise iki ayağını kendisini öldürenin dizine ve omzuna koyarak direnmeye çalışmaktadır. Çalışmada, Mezopotamya kökenli bu kompozisyonun hangi kültürlerin etkisiyle Lykia’da görüldüğü sorgulanmış ve tanrısal bir gücün propagandası olarak yo- rumlanan bu sahnenin, Lykia’nın Dynastik Dönem kent yöneticilerinin kimliklerine dair sunduğu bilgiler değerlendirilmiştir. “Aslan öldüren kişi” ikonografisi iki açıdan irdelenebilir: İlki, Doğu sanatında görülen örnekler ışığında gerçek bir kişinin (kral veya kent beyi) aslanı öldürmesi; ikincisi ise Hellen tasvir gelene- ğinde mitolojik bir anlatım olarak, yarı tanrı - kahraman Herakles’in Nemea Aslanı’nı öldürmesidir. Aslanlı Dikme’deki “aslan öldüren bey” sahnesi, aynı kompozisyonun görüldüğü Uruk, Ninive, Nimrud, Ziviye, Tel – Halaf ve Karatepe’deki gibi Doğu, ayrıca Olympia metal şeritleri, Attika orijinli seramik bezemeleri gibi Batı eserleriyle karşılaştırılmıştır. Bu ikonografi Asur krallarından başlayarak, Geç Hitit kent beyleri tarafından da, kompozisyon ve anlamı değiştirilmeden kullanılmıştır. Anlaşılan kendilerini Eski Doğu hükümranlarıyla özdeşleştiren Lykia beyleri de bu geleneği devam ettirmişlerdir. Bu tercih birlikteliği, aynı siyasi yapının sonucu olarak, Zincirli Kralı Kilamuva, MÖ 8. yüzyılda bir Asur eyaleti haline gelen Karga- mış’ın Kralı Araras veya Karatepe kralı Azativatta gibi yerel Geç Hitit kent beyleriyle, Kheziga veya Kuprlli gibi Lykia beylerinin, aynı “Doğulu Hükümran” ideolojisini benimsediklerine işaret etmektedir. Sonuç olarak, B. Jacobs’un, Lykia’nın MÖ 5. ve 4. yüzyıl mezar kabartmalarında görüldüğü düşünülen Akhaemenid etkisini tartıştığı çalışmasında üzerinde durduğu; “Lykia tasvir geleneğinde var olan ve Asur’la ilişkili görülen sahnelerin Pers anıtlarında yer almayışı”, böylece bu sahnelerin Lykia’ya taşıyıcısının belir- sizliği sorununa olası bir cevap verilebilir. İki kültür arasındaki bu taşıyıcı; MÖ 8. yüzyıldan itibaren, ka- bartma geleneğinde Asur etkilerinin olduğu kabul edilen Geç Hitit atölyeleri olmalıdır. Nitekim yakın geçmişte Ksanthos kazılarında ele geçen kabartmalı ortostat’ lar da aynı kaynağa işaret etmektedirler.

Some insights into the Origins and Meaning of the “Killing of A Lion” scene on an Archaic Lycian Dynastic Tomb

The subject of this article is the so-called “Lion Tomb” found at Xanthos, the principal settlement of the Lycian Dynastic period. This tomb dates to the middle of the sixth century B.C. and is a good example of traditional Lycian pillar tomb architecture built for high-ranked officials and rulers. Its relief decoration offers insights into the ways in which the deceased wished to repre- sent themselves. The scene on the Lion Tomb’s western façade represents the deceased in two aris- tocratic poses. The left panel shows him seating on a throne, while the right panel depicts him stand- ing naked (?) fighting a lion, stabbing the animal with a short sword. The lion is drawn in profile, looking straight at the spectator. The animal stands upright, leaning on his attacker’s knees and shoulders. The article investigates how this in origin Mesopotamian iconography was transferred to Lycia and evaluates its role in a programme of self-propaganda sustained by Lycia’s leading class during the Lycian Dynastic period. Two approaches are used in the discussion of the iconographic background to the “Killing of Lion” scene. Firstly the Assyrian iconographic tradition of an actual person, a king, killing a lion will be considered. Secondly the scene can also hark back to Greek my- thology, showing Heracles killing Nemea’s lion. It is concluded that the iconography of the Lion Tomb fits in a continuous iconographic tradition, originating in the East and inherited by the Late Hittite kings. The Lycian rulers, in their turn, adopted the scene with the explicit aim of identifying themselves with the great eastern kings. In this light B. Jacobs’ question as to why eastern, “Achaem- enid” influences can be observed in Lycian funeral reliefs of the fifth and fourth century B.C., whereas the same scenes do not occur in the Persian heartland itself can now be solved by interpret- ing these “Achaemenid” stylistic elements as Assyrian in origin, but conveyed to Lycian craftsmen through the Late Hittite workshops, thus bypassing Persia.

PDF

___

Akurgal 1942 E. Akurgal, Griechische Reliefs des 6. Jahrhunderts aus Lykien, Schriften zur Kunst des Altertums 3 (1942).

Akurgal 1966 E. Akurgal, Orient und Okzident, Die Geburt der griechischen Kunst (1966).

Akurgal 1990 E. Akurgal, Anadolu Uygarlıkları 3 (1990).

Akurgal 1995 E. Akurgal, Hatti ve Hitit Uygarlıkları (1995).

Akurgal 1998 E. Akurgal, Anadolu Kültür Tarihi (1998).

Benndorf 1882 O. Benndorf, “Vorläufiger Bericht über zwei österrei- chische Expeditionen nach Kleinasien”, Arch. – epigr. Mitteilungen aus Österreich VI, 1882, 182-230.

Benndorf – Niemann 1889a O. Benndorf – G. Niemann, Reisen im südlichen Kleinasien II, Reisen in Lykien, Milyas und Kibyratien (1889).

Benndorf – Niemann 1889b O. Benndorf – G. Niemann, Das Heroon von Gjölbaschi- Trysa, Sonderdruck aus dem Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen des Allerhöchsten Kaiserhauses (1889).

Bol 1989 P. C. Bol, “Argivische Schilde”, OF XVII , 1989.

Borchhardt 1975 J. Borchhardt ve diğ., “Myra - Eine lykische Metropole in antiker und byzantinischer Zeit”, IstForsch 30, 1975.

Bousquet 1975 J. Bousquet, “Arbinas, fils de Gergis, dynaste de Xanthos”, CRAI, 1975, 138-148.

Boysal 1979 Y. Boysal, Arkaik Devir Heykeltıraşlığı (1979).

Bryce – Zahle 1986 T. R. Bryce – J. Zahle, The Lycians I, The Lycians in Literary and Epigraphic Sources (1986)

Carpenter 2002 Th. H. Carpenter, Antik Yunan’da Sanat ve Mitoloji (2002).

Cook 1981 R. M. Cook, Clozemenian Sarcophagi, Kerameus 3 (1981).

Courtils 1995 J. des Courtils, “Un neuveau bas-reliefs archáique de Xanthos”, RA 1995, 337-364.

Courtils 2003 J. des Courtils, Ksanthos ve Letoon Rehberi (2003).

Courtils 2005a J. des Courtils, “Ksanthos – Letoon Kazı ve Araştırmaları 2004”, ANMED 2005-3, 41-45.

Courtils 2005b J. des Courtils, “Xanthos: Rapport sur la Campagne de 2004”, Anatolia Antiqua XIII, 2005, 454-460.

Courtils 2006a J. des Courtils, “Ksanthos Kazı ve Araştırmaları 2005”, ANMED 2006.4, 31-35.

Courtils 2006b J. des Courtils, “Nouvelles découvertes à Xanthos”, bkz. Semp. Antalya I, 145-152.

Courtils 2007 J. des Courtils, “Ksanthos Kazı ve Araştırmaları 2006”, ANMED 2007.5, 31-32.

Darga 1992 M. Darga, Hitit Sanatı (1992).

Deltour – Levie 1982 C. Deltour – Levie, Les piliers funéraires de Lycie (1982).

Dökü 2008 F. E. Dökü, “Paphlagonia Bölgesi Kaya Mezarları ve Kaya Tapınakları”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya (2008).

FdX I 1958 P. Demargne, Fouilles de Xanthos, I. Les piliers funèraires (1958).

Fellows 1841 S. Ch. Fellows, An Account of Discoveries in Lycia I (1841).

Fellows 1852 S. Ch. Fellows, Travels and Researches in Asia Minor more particlarly in The Province of Lycia (1852).

Frankfort 1977 H. Frankfort, The Art and Architecture of the Ancient Orient (1977).

Gabelmann 1965 H. Gabelmann, Studien zum frühgriechischen Löwenbild (1965).

Geppert 1998 K. Geppert, “Das Reliefverzierte Pfeilergrab in Tüse”, içinde: F. Kolb (Hrsg.), Lykische Studien IV, AMS 29, 1998, 173-176.

Ghirshman 1964 R. Ghirsman, Persia, From the Origins to Alexander The Great (1964).

Hrouda 1971 B. Hrouda, Vorderasien I, Mezopotamien, Babylonien, Iran und Anatolien (1964).

Işık 1991 F. Işık, “Zur Entstehung der tönernen Verkleidungsplatten in Anatolien”, AnatSt XLI, 1991, 63-86.

Işık 2001 F. Işık, “Zur Entstehung der Pfeilergräber in Lykien”, bkz. C. Özgünel v.d. (ed.), Günışığında Anadolu, Cevdet Bayburtluoğlu için Yazılar (2001) 123-131.

Işık 2003 “Karanlık Dönem’in Aydınlığı ve Frig Sanatının Anadoluluğu Üzerine”, Anadolu / Anatolia 24, 2003, 19-33.

Jacobs 1987 B. Jacobs, “Griechische und persische Elemente in der Grabkunst Lykiens zur Zeit der Achämenidenherrschaft”, SIMA 78 (1987).

Mallwitz – Herrmann 1980 A. Mallwitz – H. V. Herrmann (Hrsg.), Die Funde aus Olympia (1980).

Marksteiner 2002 T. Marksteiner, Trysa, Eine zentrallykische Niederlassung im Wandel der Zeit (2002).

Neumann 1979 G. Neumann, Neufunde lykischer Inschriften seit 1901 (1979).

Oates 2004 J. Oates, Babil (2004).

Orthmann 1971 W. Orthmann, Untersuchungen zur späthethitischen Kunst (1971).

Özhanlı 2002 M. Özhanlı, “İsinda Dikme Antı”, ADALYA V, 2002, 73-106.

Özüdoğru 2008 Ş. Özüdoğru, “Arkaik Dönem Plastik Eserleri Işığında Lykia İkonografisinde Yerli ve Yabancı Unsurlar”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya (2008).

Perrot – Chipiez G. Perrot – Ch. Chipiez, History of Art in Phrygia, Lydia, Caria and Lycia (1892).

Pryce 1928 F. N. Pryce, Catalogue of the Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquities of the British Museum I (1928).

Richter 1949 G. Richter, Archaic Greek Art Against its Historical Background (1949).

Roaf 1996 M. Roaf, “Mezopotamya ve Eski Yakındoğu”, İletişim Uygarlıklar Ansiklopedisi IX, 1996.

Rodenwaldt 1933 G. Rodenwaldt, “Griechische Reliefs in Lykien”, Sitzungsbericht d. preuss. Akademie d. Wissenschaften XVII, 1933.

SempAntalya 2006 III. Uluslararası Lykia Sempozyumu, 07 – 10 Kasım 2005, Antalya (2006).

Simon 1981 E. Simon, Die griechischen Vasen (1981).

Smith 1892 A. H. Smith, A Catalogue of Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquites, British Museum I (1892).

Speiser 1952 W. Speiser, Vorderasiatische Kunst (1952).

Strocka 1977 V. M. Strocka, “Neue archaische Löwen in Anatolien”, AA 1977, 481-512.

TL 1901 E. Kalinka, Tituli Lyciae lingua Lycia concripti (1901).

Tritsch 1943 F. J. Tritsch, “Notes: The False Doors on Tombs”, JHS 63, 1943.

Woolley 1961 L. Woolley, Mesopotamia and The Middle East (1961).