II. Meşrutiyet Dönemi'nde Müftülerle İlgili Gerçekleştirilen Hukukî Düzenlemeler

Çalışma, Osmanlı Devleti'nde önemli dinî yetkiler üstlenmiş bulunan merkez ve taşra müftülerinin, görev ve yetki farklılaşmasını ortaya koymaktadır. Bu amaçla, din-devlet ilişkilerinin sorgulanmaya başlandığı, hatta yeniden düzenleme girişimlerinin yapıldığı bir süreç olan, II. Meşrutiyet Dönemi ele alınmıştır. Bu dönemde konuyla ilgili gerçekleştirilen hukukî düzenlemeler incelenerek, özellikle adalet ile din işlerinin birbirinden ayrılması çabaları üzerinde önemle durulmuştur. Ayrıca müftülerin üstlenmiş oldukları dinî sorumluluklar nedeni ile halk üzerinde bıraktıkları manevî etki düşünülerek, emeklilik ve askerlikleri ile ilgili alınan erteleme kararları ve toplumsal statülerinin belirlenmesi açısından önemli rol oynayan maaşlarının yeniden tesbiti konuları da açıklanmaya çalışılmıştır.

The Regulations Made in the Second Constitutional Era Concerning the Muftis

The study tries to examine the changes in the responsibility and authority of the central and provincial muftis who have had important religious duties in the Ottoman Empire. For this purpose, the Second Constitutional Era, which is a period in which the relationship between state and religion was beginning to be questioned and even when new efforts for regution were being made, has been analysed. In this period, by assessing the regulations made concerning the subject, attempts for the separation of the judicial and religious affairs have been particulary emphasized. Moreover, by considering the moral effect the muftis leave upon the people due to their religious duties, we have tried to examine the decisions taken for the postponement of retirement and military service of the muftis and we have also endeavored to explain the subject of reestablishing the salary of muftis which play an important role in the defining of their social class.

PDF

___

1.ARŞİV KAYNAKLARI(Başbakanlık Osmanlı arşivi)
A.Hatt-ı Hümâyûn
Dosya No: 17176, 18812.
B.İradeler
1.Dahiliye
Dosya No: 167, 285, 1242, 1248, 2033, 5743, 6035, 6697, 7778, 9326, 9399, 13033, 13064, 18649, 19223, 19984, 20344, 24160, 27001, 29591, 29630, 36319, 38872.
2.Dosya Usulü İradeler Tasnifi
Dosya No: 15-1/33.
3.Meclis-i Mahsus
Dosya No: 109/36.
4.Meclis-i Vâlâ
Dosya No: 509, 1355, 26250.
C.Meclis-i Vükelâ Mazbataları
Defter No: 49/78, 137/88, 145/13, 221/234, 223/164, 231-1/30, 231-1/85.
D.Yıldız Tasnifi
1.Mütenevvi Maruzat Evrakı
Dosya No: 80/212, 126/12.
II.BELGESEL KAYNAKLAR
A.Düstûr
I.Tertib, C.2, Dersaadet, 1289.
II.Tertib, C.2, Dersaadet, 1325.
C.4, Dersaadet, 1327.
C.5, Dersaadet, 1328.
B.Ceride-i İlmiyye, C.2-4.
C.Meclis Zabıt Cerideleri
a. Meclis-i yân Zabıt Cerideleri, Devre: 3, Türkiye Büyük Millet Meclisi Basımevi, Ankara, 1990.
b.Meclis-i Mebusan Kanun Lâyihaları, Devre: l, Türkiye Büyük Millet Meclisi Basımevi, Ankara, 1992.
c.Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre: 1,3, Türkiye Büyük Millet Meclisi Basımevi, Ankara, 1986-1993.
D.Takvim-i Vekâyi
No: 419, 2907, 3175.
E.Yeni Tasvir-i Efkâr No: 260.
III.KİTAP VE MAKALELER
Ahmed Ata (1291). Tarih-i Ata. C. III, İstanbul.
Ahmed Lütfî (1991). Vak'a-nüvis Ahmet Lûtfi Efendi Tarihi. (Haz. M. Münir Aktepe), C. XIV, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
Ahmed Refik (1334). İlmiye Salnamesi. Matbaa-i mire, İstanbul.
Ali Emiri (1334). Meşihat-ı İslâmiyye Tarihçesi. İlmiye Salnamesi. Matbaa-i mire, İstanbul, 304-320.
Atar, Fahrettin (1991). İslâm Adliye Teşkilâtı. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
(1995). Fetva. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. XII, Türkiye Diyanet Vakfı, İstanbul, 486-496.
Bilmen, Ömer Nâsuhi (1991). Hukuki İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. C. VI-II, Bilmen Yayınevi, İstanbul.
Din ve Şeriat. İslâm Mecmuası IV(44): 905-908.
Gürer, Ahmet Şamil (1996). Osmanlı Ulemasının III. Selim ve II. Mahmud Reformları Karşısındaki Tavrı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Halim Sabit (1333a). İctihad ve İcma. İslâm Mecmuası III(25): 596-599.
(1333b). İctihad ve İcma. İslâm Mecmuası 111(26): 612-615.
Heyd, Uriel (1997). III. Selim ve II. Mahmud Dönemlerinde Batılılaşma ve Osmanlı Uleması. İslâm Dünyası ve Batılılaşma. Değişim ve Sorunlar. (Çev. Erbay Aydın), 13-56.
İpşirli, Mehmet (1994). Klasik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilâtı. Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi. C.I, İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul.
İsmail Hakkı (İzmirli) (1332). İfta ve Kaza. Sebilürreşad XIV(358): 157-158.
(1332). Müftü ve Kadı. Sebilürreşad XIV(359):169-171.
(1998). Kitâbu'l-İftâ ve'l-Kazâ. (Sadeleştiren: Abdurrahim Şenocak), İslâmiyatI(3), 117-140.
İttihad ve Terakki Cemiyeti 1332 Senesi Kongresi Müzakeratıyla Bu Babda Yazılan Makalata Muhtevi Risaledir (1332). İstanbul.
Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi (1248). Tarih-i Ravzat'ül Ebrar. Bulak Matbaası, Kahire.
Levy, Avigdor (1991). Osmanlı Ulemâsı ve Sultan II. Mahmud'un Askeri islahatı. Modern Çağda Ulemâ. (Çev. Osman Bayraktar), İz Yayıncılık, İstanbul.
Mardin, Ebu'l-ulâ (1993). Fetva. İslâm Ansiklopedisi. C. IV, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 582-584.
Mehmed Şem'i (1295). İlaveli Esmâr'ül Tevârih. İstanbul.
Mehmed Şeref (1329): Bir Müslüman Türk'ün Şeyhülislâm Efendi'ye En Son Sözü. Bursa.
Mumcu, Ahmet (1985). Tarih içindeki Genel Biçimiyle Birlikte Osmanlı Devletinde Rüşvet (Özellikle Adlî Rüşvet). Birey ve Toplum Yayınları, Ankara.
D'Ohsson, Mouradgea (1790). Tableau General de l'Empire Ottomnan. C. II, Paris.
Osmanlı Kanunnâmeleri (1331). Milli Tetetbular Mecmuası 1(3): 495-544.
Özkaya, Yücel (1985). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Pakalın, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. I-II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet (1994). Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ (1838-1868). Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Süleyman Sadeddin (1978). Devhatü'l-Meşâyih. (Haz. Ziya Kazıcı), Çağrı Yayınları, İstanbul.
Şeyhülislâm Efendi Hazretleri'nin Beyanatı (1335). Sebilürreşad XVI(404-405): 130-132.
Taşköprülüzâde Ahmed (1269). Hadâiku'ş-Şakâyık. (Tercüme Eden: Mecdî Mehmed Efendi), İstanbul.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1984). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
(1988). Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilâtı. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara,
Yakut, Esra (2000). Osmanlı Devleti'nde Tanzimat Sonrası Şeyhülislâmlık Kurumu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Ziya Gökalp (1331). Diyanet ve Kaza. İslâm Mecmuası III(35): 756-760.