Anadolu'da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri - I - Pazar yada Panayır Yerleşmeleri

Bu araştırmanın amacı, Anadolu 'da Selçuklu döneminde milletlerarası ticarete dayanan ekonomi politikalarının mekânsal yansıması olarak, Sultan ya da hatunlar veya emirler tarafından vakıf yoluyla kurulan anıtsal-kamusal hizmet yapıları ile gelişen pazar ya da panayır yerleşmelerinin mekânsal gelişim süreci ve yerleşim tipolojisinin belirlenmesi ve demografik-ekonomik çözümlemelerine dair çıkarımlar yapılmasıdır. Araştırmanın bir başka boyutu da, Anadolu 'da Selçuklu dönemi pazar ya da panayır yerleşme geleneğinin Türk yerleşim kültürü kapsamında tarihsel kökenlerinin araştırılmasıdır. Araştırma, vakâyî-nâme ve vakfiye gibi dönemin özgün tarihi kaynakların mimari ve arkeolojik buluntular eşliğinde irdelenmesi ve elde edilen bulguların harita ya da plânlar üzerine aktarılmasına dayanan bir yöntem kurgusu içinde ele alınmıştır.

The Settlement Typologies in Anatoliaduring Seljuk Period - I - Fairgrounds or Market Places

It is considered that fairgrounds and bazaars in Anatolia during the Seljuk period were the spatial reflections of the economical policies based on the international trade. The paper is aimed to determine the settlement typology and analyze demographical-economical size of bazaars or fairgrounds developed by means of the monumental-public buildings that were founded by Seljuk Sultans or Emirs using waqfs. Another dimension of the study is to examine the historical backgrounds of the bazaar or fairground tradition in Anatolia during Seljuk period. In this study, a methodology is considered that based on the plans and maps transferred from the historical sources such as waqffiyye or chronicles and archaeological-architectural inheritances.

PDF

___

Aksarayi (1943). Anadolu Selçuki Devletleri Tarihi, M. Nuri Gençosman (çev.), Recep Ulusoğlu Yayınevi, Ankara.
Aksarayi (2000). Müsâmeretü'l Ahbar, Mürsel Öztürk (çev.), TTK Yayınları, Ankara.
Al-Melik Al-Zâhir (1941). Baybars Tarihi, M. Şerafeddin Yaltkaya (çev.), C.II, TTK Yayınları, İstanbul.
Anonim Selçuk-Nâme (1952). Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, Feridun Nafiz Uzluk (çev.), Anadolu Selçukluları Gününde Mevlevi Bitikleri:5, Uzluk Yayınları, Ankara.
Âşımpaşaoğlu (1970). Aşıkpaşaoğlu Tarihi (Tevârih-i Al-i Osman), Nihal Atsız (çev.), 1001 Temel Eser, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Başoğhu, Bekir (1980). "Boyabat Panayın", Türk Folkloru Dergisi, S. 16, s.27, Ankara.
Baykara, Tuncer (1971). XI. Yüzyıla Kadar Türk Şehri, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Baykara, Tuncer (1975). "Eski Türk İktisadi Hayatı ve Şehir", İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S.6, s.75-104, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Baykara, A, Tuncer (1990). "Bir Osmanlı Çağı Pazannın Çöküşü: Karahüyük Pazan", XI. Türk Tarih Kongresi (5-9 Eylül 1990), C.III, s. 1097-1103, TTK Yayınları, Ankara.
Begel, Egon Ernest (1996). "Kentlerin Doğuşu", Özden ARIKAN (çev.), Cogito Dergisi, S.8, s.7-16, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Cahen, Claude (2001). "13. Yüzyıl Başında Anadolu'da Ticaret", Aykut Derman (çev.), Cogito Dergisi, S.29, s. 132-143, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Crane, Howard (1993). "Notes on Saldjuq Architectural Patronage in Thirteenth Century Anatolia", Journal of the Economic and Social History of the Orient, C.XXXVI, s. 1-57, Cambridge University Press, London.
Duymaz, A. Ş. (2001). "Eğridir II. Gıyaseddin Keyhüsrev Han'ının Tarihlendirme ve Tespiti Üzerine Bir Araştırma", Tarihi, Kültürel, Ekonomik Yönleri ile 1. Eğridir Sempozyumu (31 Ağustos-1 Eylül 2001), s.281-288, Isparta.
Eberhard, Wolfram (1940). "Çin Kaynaklarına Göre Orta Asya'daki At Cinsleri ve Beygir Yetiştirme Hakkında Malûmat", Ülkü Mecmuası, C.XVI, S.92, s. 161-172, Ankara Halkevi Yayınları, Ankara.
Eflâkî, Ahmed (1986). Menâkıbü'l Arifin (Ariflerin Menkıbeleri), Tahsin Yazıcı (çev.), C.I/II, Remzi Yayınlan, Ankara.
Erdoğru, M. Akif (1999). Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda Hafta Pazarları ve Panayırlar, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir.
Er-Râyeridî, Muhammed b. Ali b. Süleyman (1999). Râhat-üs Sudur ve Âyet-üs-Sürür, Ahmet ATEŞ (çev.), C. I-II, TTK Yayınları, Ankara.
Esterabadi, Aziz bin Erdeşir (1990). Bezm-u Rezm, Mürsel Öztürk (çev.), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Evliya Çelebi (1970). Seyahatname, Zuhuri Danışman (çev.), C.V, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Faroqhi, Suraiya (1978). "16. Yüzyılda Batı ve Güney Sancaklarında Belirli Aralıklarla Kurulan Pazarlar (İçel, Hamid, Karahisar-ı Sahib, Kütahya, Aydın ve Menteşe)", Melek Eğilmez (çev.), ODTÜ Gelişme Dergisi, özel sayı, s.39-85, ODTÜ Yayınları, Ankara.
Gordlevski, Vladimir (1988). Anadolu Selçuklu Devleti, Azer Yaran (çev.), Onur Yayınları, Ankara.
Ibn Bibi (1941). Anadolu Selçuki Devleti Tarihi (Farsça Muhtasar Selçuk-Nâme), M. Nuri Gençosman (çev.), Uzluk Basımevi, Ankara.
Ibn Bibi (1996). El Evamirü'l-Ala'iye Fil Umuri'l-Ala'iye (Selçuk Nâme), Mürsel Öztürk (çev.), C.I-II, TTK Yayınları, Ankara.
İnalcik, Halil (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Ruşen Sezer (çev.), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Kayaoğlu, İsmet (1981). "Anadolu Selçukluları Devrinde Ticari Hayat", A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.XXIV, s. 359-373, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara.
Kessler, G. (1935). "Şehirin Tarihi ve Sosyal Fonksiyonu", Refi-i Şükrü (çev.), İ.Ü. Hukuk Fakültesi Mecmuası, S.4, s.524-534, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Kheirabadi, Masoud (2000). Iranian Cities; Formation and Development, Syracuse University Press, New York.
Kırkıl, Emin (2000). "Türkiye Selçukluları Döneminde Ticaret", Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, s.227-232, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Van.
Koca, Salim (1996). "Türkiye Selçuklularında Ekonomik Politika", TTK Erdem Dergisi, C.8, S.23, s.465-484, TTK Yayınları, Ankara.
Koca, Salim (2002). "Türkiye Selçuklu Sultanlarının İzledikleri Ekonomik Politikalar", Türkler, C.7, s.344-353, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
Köymen, Mehmet Altay (1986). "Türkiye Selçukluları Devleti'nin Ekonomik Politikası", " TTK Belleteni, C.L, S. 198, s.614-620, TTK Yayınları, Ankara.
Köymen, Mehmet Altay (1992). "Türkiye Selçuklu Devleti'nde Ekonomik Hayat", Türk Dünyası Tarih Dergisi, S.65, s. 16-27, Ankara.
Mazahert, Ali (1972). Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, Bahriye Üçok (çev.), Varlık Yayınları, İstanbul.
Mercil, Erdoğan (2001). Türkiye Selçukluları 'nda Meslekler, TTK Yayınları, Ankara.
Mevlânâ (1999). Mektuplar, Abdülbaki Gölpınarlı (çev.), İnkılâp Yayınları, İstanbul.
Morris, Anthony Edwin James (1979). History of Urban Form; Before the Industrial Revolutions, George Godwin Limited Press, London.
Mutlu, Mustafa (1976). "Unutulan Panayırlarımızdan Yapraklı Panayırı", ATO Dergisi, S.6-12, s.36-37, Ankara Ticaret Odası Yayınları, Ankara.
Müneccimbaşı, Ahmed bin Lütfullah (2001). Camiü'd-Düvel-Selçuklular Tarihi; Anadolu Selçukluları ve Beylikler, Ali Öngül (çev.), C.II, Akademi Yayınları, İzmir.
Müneccimbaşı, Ahmed bin Lütfullah (1935). Müneccimbaşıya göre: Anadolu Selçuki-leri, Hasan Fehmi Turgal (çev.), Türkiye Yayınları, İstanbul.
Naza-Dönmez, E. Emine (2003). "Anadolu Selçuklu Ticaret Yollannın Tanıkları: Kervansaraylar ve Köprüler (Harita Üzerinde Bir Deneme)", Osmanlı Öncesi ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerimde Esnaf ve Ekonomi Semineri (9-10 Mayıs 2002), s. 127-133, Dünya Yayınları, İstanbul.
Ocak, Ahmet Yaşar (1978). "Emirci Sultan Zaviyesi; XIII. Yüzyılın İlk Yarısında Anadolu (Bozok)'da Bir Babai Şeyhi: Şeref ud-Din İsmail b. Muhammed", İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S.9, s. 129-208, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Özcan, Koray (2005). Anadolu 'da Selçuklu Dönemi Yerleşme Sistemi ve Kent Modelleri, Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Özden, Halis, Turgut (1936). "Niksar Ayvas Panayırı", Ülker Dergisi, S.3, s. 1-4, Niksar Halkevi Yayınları, Niksar.
Özergin, M. Kemal (1959). Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, İstanbul.
Özergin M. Kemal (1965). "Anadolu'da Selçuklu Kervansarayları", İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, C.XV, S.20, s. 141-170, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Pirenne, Henry (2000). Ortaçağ Kentleri, Şadan Karadeniz (çev.), İletişim Yayınları, İstanbul.
Polat, M. Said (1997). Moğol İstilasına Kadar Türkiye Selçukluları'nda İçtima-i ve İktisadi Hayat, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Polonyalı Simeon (1964). Polonyalı Simeon'un Seyahatnamesi, Hrand D. Andreasyan (çev.), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Radloff, Wilhelm (1957). Sibirya'dan II, Ahmet Temir (çev.), C.II, Maarif Vekâleti Yayınları, İstanbul.
Ramsay, William Mitchell (1960). Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası, Mihri Pektaş (çev.), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
Rörig, Fritz (1945). Avrupa Şehirlerinin Doğuş ve Gelişme Tarihi, Cemil Ziya Şanbey (çev.), İdare Dergisi, S. 175, s. 128-146, İçişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Russell, Josiah Cox (1972). Medieval Regions and their Cities, Indiana University Press, London.
Samur, Tahsin (1992). Ilgın'da Türk Devri Yapıları, Konya İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, Konya.
Sedillot, Rene (1983). Dünya Ticaret Tarihi; Değiş-Tokuştan Süpermarkete Tarih Boyunca Tacirlerin ve Ticaretin Öyküsü, Cep Kitapları Yayınları, İstanbul.
Sjoberg, Gideon (1965). The Preindustrial City; Past and Present, The Free Press, New York.
Sümer, Faruk (1974). "Bozok Tarihine Dair Araştırmalar I", Cumhuriyet'in 50. Yıldönümünü Anma Kitabı, s.309-381, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara.
Sümer, Faruk (1983). "Türklerde Atçılık ve Binicilik", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.24, s. 1-136, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, Ankara.
Sümer, Faruk (1985). "Yabanlı Pazarı; Selçuklular Zamanında Milletlerarası Büyük Bir Fuar", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.37, s. 1-99, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, Ankara.
Sümer, Faruk (1985a). "Tarihte İlk Uluslararası Fuar (Yabanlu Pazarı Üzerine Bir Konuşma)", İSO Dergisi, C.20, S.237, s.52-55, İstanbul Sanayi Odası Yayınları, İstanbul.
Sümer, Faruk (1993). "Selçuklular Devrinde Ticaret", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S.83, s.9-14, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, Ankara.
Şen, Ömer (1992). "Bulgaristan'da Kurulan Uluslararası Bir Panayır: Uzuncaabad-ı Has-köy (1771-1871)", Toplumsal Tarih, S.5, s.47-52, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
Tabakoğlu, Ahmet (2000). Türk İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Tanyeli, Uğur (1987). Anadolu-Türk Kentinde Fiziksel Yapının Evrim Süreci (11.-15. YY.), Doktora Tezi, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Temir, Ahmet (1989). Caca Oğlu Nur El-Din'in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi, TTK Yayınları, Ankara.
Togan, A. Zeki Velidî (1931). "Moğollar Devrinde Anadolu'nun İktisadi Vaziyeti", Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, C.l, s. 1-42, İstanbul Darülfünunu Türkiyat Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
Togan, A. Zeki Velidî (1982). Oğuz Destanı: Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili, Enderun Yayınları, İstanbul.
Tongur, Hikmet (1940). "Türk Şehirlerinde Pazar ve Panayırlar", Belediyeler Dergisi, S.54, s.26-29, Belediyeler Bankası Yayınları, Ankara.
Tuğlacı, Pars (1985). Osmanlı Şehirleri, Milliyet Yayınları, İstanbul.
Tuncel, Metin (1980). "Türkiye'de Kent Yerleşmelerinin Tarihçesine Toplu Bir Bakış", İ.Ü. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, S.23, s. 123-160, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
Turan, Osman (1946). "Selçuk Kervansarayları", TTK Belleteni, C.X, S.39, s.471-496, TTK Yayınları, Ankara.
Turan, Osman (1970). "Anatolia in the Period of the Seljuks and the Beyliks", The Cambridge of Islam; The Central Islamic Lands, P. M. Holt-Ann K. S. Lambton-B. Lewis (ed.), C.I, s.231-262, Cambridge University Press, London.
Turan, Osman (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye, Turan Neşriyat Yurdu Yayınları, İstanbul.
Turan, Osman (1977). "Selçuk Türkiye'si ve Dünya Ticareti", Türk Yurdu, S. 10, s.4-6, Ankara.
Turan, Osman (1980). "Ortaçağ Türkiye'sinde İktisadi ve İçtimai Yükselişin Esasları", Tarih İçinde Din ve Medeniyet, s. 155-190, Nakışlar Yayınevi, İstanbul.
Turan, Osman (1998). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
Turan, Şerafeddin (1990). Türkiye-İtalya İlişkileri; Selçuklular'dan Bizans'ın Sona Erişine Kadar, Metis Yayınları, İstanbul.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1933). "13. ve 14. Asırlarda Anadolu'da Ticaret", Ülkü Mecmuası, C.I, S.4, s.287-291, Ankara Halkevi Yayınları, Ankara.
Üçok, Ahmet Kemal (2002a). Çankırı Coğrafyası, Ali Birinci (ed.), Okuyan Adam Yayınları, Ankara.
Üçok, Hacışeyhoğlu Hasan (2002). Çankırı Tarih ve Halkiyatı, Ali Birinci (ed.), Okuyan Adam Yayınları, Ankara.
Varlık, Mustafa Çetin (1974). Germiyan-Oğulları Tarihi (1300-1429), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.