Samim KAYIKÇI, Erdinç OĞUR

Hatay İlindeki Nadir ve Endemik Salvia L. Türleri Üzerine Bir Araştırma

Türkiye’nin sahip olduğu zengin bitkisel biyoçeşitlilik ve genetik kaynaklar ekonomik, sosyal ve kültürel değerleri nedeniyle stratejik bir öneme sahiptir. Özellikle, endemik ve nadir bitkiler ülkemizin bitkisel genetik kaynak zenginliklerinin başında gelmektedir. Salvia L. cinsi dünya genelinde yaklaşık olarak 1000’e yakın türle temsil edilmektedir. Türkiye ise, Salvia tür çeşitliliği bakımından oldukça zengin olup, ülkemizde 106 takson doğal yayılış gösterirken 58 taksonu endemiktir. Hatay ili endemik ve nadir bitki biyoçeşitliliği açısından çok zengin ve özel bir bölgedir. Hatay ilinde de Salvia L. cinsine ait 25 taksonun yayılış gösterdiği bilinmektedir. Bu zenginliğin ulusal ve uluslararası düzeyde bilinmesi, korunması ve gelecek nesillere aktarılması son derece önemlidir. Bu çalışma, Hatay ilinde yayılış gösteren nadir ve endemik Salvia L. türlerinin bilinmesi, yayılışlarının tespiti, habitat özellikleri, arazideki güncel durumları ve türler üzerindeki olumsuz etkilerin değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. 2010-2015 yılları arasında Hatay ilinin tamamında yapılan arazi çalışmaları sonucunda Salvia L. cinsine ait 6 takson değerlendirilmiştir. Bunlar: Salvia aramiensis Rech.f., Salvia cassia Samuelss. ex Rech.f., Salvia sericeotomentosa Rech. Fil. var. hatayica Celep & Doğan, Salvia sericeotomentosa Rech. Fil. var. sericeotomentosa, Salvia tigrina Hedge & Hub.-Mor., Salvia viscosa Jacq. türleridir. Belirlenen bu taksonlardan 3'ü endemik, 3'ü nadir türlerdir. IUCN Kırmızı Liste Kriterleri'ne göre tüm taksonlar ulusal ve bölgesel ölçekte tehlike altındadırlar. Endemik olan 3 takson küresel ölçekte tehlike altındadır. Hatay’da yayılış gösteren başta endemik ve nadir bitkiler olmak üzere tüm bitkiler çeşitli biyotik ve abiyotik faktörlerin baskısı altında olup, neslini devam ettirebilme konusunda zorluklarla karşılaşmaktadır. Yaşam alanlarının tarım arazisine dönüştürülmesi, madencilik faaliyetleri, aşırı hayvan otlatması gibi olumsuz etkiler bu türler üzerinde ciddi risk oluşturmaktadır. Bu bakımından endemik ve nadir bitkilerimizi iyi tanımak ve yok olma tehlikesine karşı koruma tedbirleri almak nesillerinin devamı için çok önemlidir.

A Study on Detection of Rare and Endemic Salvia L. Species in Hatay Province

Prosperous plant biodiversity and genetic resources in Turkey have immense importance because of their economic, social and cultural values. Especially, endemic and rare plant species are located at the first place of these resources. Salvia L. genus is taxonomically represented approximately by 1000 species on the world whereas in Turkey it stands for 106 taxon 58 of which are endemic. Hatay province is a special province in terms of endemic and rare plant. There are 25 taxon of Salvia L. in its border. It is quite important to protect and hand down this richness to next generations. The aim of this study is to detect and represent the status of Salvia L., its habitat properties and updated situation in Hatay and to determine the negative effects of environment on Salvia L. Hence, surveys between 2010-2015 in Hatay province were performed in which 6 taxon, Salvia aramiensis Rech.f., Salvia cassia Samuelss. ex Rech.f., Salvia sericeotomentosa Rech. Fil. var. hatayica Celep & Doğan, Salvia sericeotomentosa Rech. Fil. var. sericeotomentosa, Salvia tigrina Hedge & Hub.-Mor., Salvia viscosa Jacq. were evaluated. According to the evaluation, 3 taxa are scored endemic and 3 of them are classified as rare species. These taxa are evaluated as nationally and regionally in danger species with reference to IUCN (International Union for Conservation of Nature's Red List of Threatened Species). Besides, 3 of them are in danger on a global scale. In conclusion, all plant species, particularly endemic and rare plant species, are under stress of biotic factors which are faced to be extinction. Conversion of natural habitat of Salvia L. into agricultural area, mining activities and animal grazing are detected as main reasons for extinction. Hence, proactive measures should be taken to control extinction of these taxa to hand them on to next generations.

PDF

___

Akman, Y. 1973. Contribution a le etude de la des montagnes de I’amanus, I-III Comm. Fac. Sci. Univ. Ank. Seri C 17: 1-70.
Celep, F., M. Doğan, A. Duran. 2009 a. A New Record for the Flora of Turkey: Salvia viscosa Jacq. (Labiatae). Turk. Journal of Botany 33: 57-60.
Celep, F., M. Doğan, S. Bagherpour, and A. Kahraman. 2009 b. A new variety of Salvia sericeo-tomentosa (Lamiaceae) from South Anatolia, Turkey. Novon 19: 432-435.
Celep, F., M. Doğan, and A. Kahraman. 2010. Re-evaluated conservation status of Salvia (sage) in Turkey I: The Mediterranean and the Aegean geographic regions. Turk. Journal of Botany 34: 201-214.
Çakan, H. ve A. Byfield. 2005. “Amanos Dağları”, Türkiye’nin Önemli Bitki Alanı (Ed. N.Özhatay, A. Byfield ve S.Atay): 254-257, WWF Türkiye yayını, İstanbul.
Davis, P. H. 1965-1985. “Flora of Turkey and East Aegean Islands, Vol I-IX, Edinburg Univ. Press UK.
Davis, P. H., J. R Edmondson, R. R. Mill, K. Tan. 1982. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Edinburgh University Press, Vol. 7, Edinburgh.
Davis, P. H., R. R. Mill, and K. Tan. 1988. Flora of Turkey and The East Aegean Islands (Supplement), Edinburgh University Press, Vol. 10. Edinburgh.
Doğan, M., H. Duman, G. Akaydın. 2003. Taxonomy and Conservation Status of Acantholimon laxiflorum Boiss. ex Bunge (Plumbaginaceae). Tubitak Journal of Botany 27: 447-452.
Doğan, M., S. Pehlivan, G. Akaydın, E. Bağcı, İ. Uysal, H.M. Doğan. 2008. Türkiye'de Yayılış Gösteren Salvia L. (Labiatae) Cinsinin Taxonomik Revizyonu. Tübitak Proje Raporu, Proje No: 104 T 450.
Düzenli, A., H. Çakan. 2001. Flora of Mount Musa (HatayTurkey). Turkish Journal of Botany 25: 285-309.
Düzenli, A., H. Çakan E. Erdoğan. 1996. Musa ve Keldağları'nın Florası. Tübitak Proje Raporu, Rapor no: TBAG-1279, 149 s, Ankara.
Eken, G., M. Bozdoğan, S. İsfendiyaroğlu, D.T. Kılıç, Y. Lise. 2006. Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları. Doğa Derneği, Ankara.
Eker, İ., and M. Koyuncu. 2008. Muscari babachii sp. nov. (Hyacinthaceae) from south Anatolia. Nordic Journal of Botany 26 (1-2): 49-52.
Ekim, T. M. Koyuncu, M. Vural, H. Duman, Z. Aytaç, N. Adıgüzel. 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği, 246 s, Ankara.
Güner, A. N. Özhatay, T. Ekim, and H. K. C. Başer. 2000. Flora of Turkey and East Aegean Islands. Edinburgh University press, Supplement 2, Vol.11, 656 s, Edinburgh.
Güner, A. S. Aslan, T. Ekim, M. Vural, M.T. Babaç. 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.
Güzel, Y. S. Kayıkçı. 2017. Rediscovery and reinstatement of Heracleum amanum (Apiaceae) based on morphological and carpological data. Phytotaxa 299 (1): 55-65.
Güzel, Y. S. Kayıkçı, S. Yıldız. 2013. Scorzonera pacis (Asteraceae), a new species from Hatay, Turkey. Ann. Bot. Fennici 50: 417-422.
Güzel, Y. B. Özdoğru, S. Kayıkçı, K. Özgişi. 2018. Noccaea aliatahanii (Brassicaceae): a new species from southern Anatolia. Turkish Journal of Botany 42: 780-789. İlçim, A. 2014. Hatay’ın Sessiz Güzelleri, Hatay Valiliği, 996 s, Hatay.
Kavak, S. 2006. Burnaz Kumullarının (Hatay) Flora ve Vejetasyonu. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 77 s, Adana.
Kayıkçı, S. 2006. Samandağ (Hatay) Kıyı Kumullarının Florası. Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 60 s, Hatay.
Kayıkçı, S. 2014. İskenderun-Kırıkhan-Belen (Hatay) Arasındaki Bölgenin (Orta Amanoslar) Florası. Doktora Tezi. Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Biyoloji (Botanik) Anabilim Dalı, 173 s, Hatay.
Kayıkçı, S., V. Altay. 2012 a. Meydan Köyü (Samandağ)-Kale Köyü (İskenderun) Arasındaki Kıyı Şeridinde Yayılış Gösteren Nadir ve Endemik Karasal Vasküler Bitkiler Üzerine Bir İnceleme. Türkiye'nin Kıyı ve Deniz Alanları IX. Ulusal Kongresi Bildiriler Kitabı Cilt 1: 443-452.
Kayıkçı, S. ve E. Oğur. 2012 b. Hatay ilinde yayılış gösteren orkide türleri üzerine bir inceleme. Anadolu 22 (2): 1-12.
Kayıkçı, S., V. Altay, Y. Güzel. 2012a. Hatay İlinde Yayılış Gösteren Bazı Geofit Bitki Türleri Üzerine Bir İnceleme. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 5 (2): 139-143.
Kayıkçı, S., A. Ocak, and K. Özgişi, O. Sezer. 2012b. Rare endemic plants of Hatay (Amanos Mountains) (Poster). XI. International Symposium on Flower Bulbs and Herbaceous Perennials, 28 March-01 April, AntalyaTurkey.
Kayıkçı, S., A. Ocak, M. Teşken, and S. K. Erkul. 2014. Gagea antakiensis, a new species from Southern Anatolia, Turkey and the new finding of Gagea lojaconoi (Liliaceae). Phytotaxa 170 (4): 269-277.
Koyuncu, M., İ. Eker. 2011. Allium arsuzense sp. nov. and A. roseum subsp. gulekense subsp. nov. from Turkey. Nordic Journal of Botany 29 (4): 391-396.
Ocak, A., S. Kayıkçı, Y. Güzel. 2014. Antakya'nın Bitkileri (Plant's of Antiochia). Hatay Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Color Ofset Mat., 670 s, İskenderun, Hatay.
Ocak, A., S. Kayıkçı. 2016. Floristic Biodiversity of City Hatay (Turkey), Symposium On Euroasian Biodiversity, 23-27 May 2016, Antalya/ Turkey.
Seçmen, Ö., Y. Gemici, G. Görk, L. Bekat, E. Leblebici. 2000. Tohumlu Bitkiler Sistematiği. Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kitaplar Serisi, No: 116, Ege Üniversitesi Basımevi, 394 s, İzmir.
Tan, A. ve T. Taşkın. 2001. Herbaryum hazırlama teknikleri. Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, TAYEK/TYUAP Ege Marmara Dilimi 2001 Yılı Tarla Bitkileri Grubu Bilgi Alış Veriş Toplantısı Bildiriler kitabı, Yayın No 103, s.1- 6. Menemen, İzmir.
Türkmen, N., A. Düzenli. 1998. The Flora of Dörtyol and Erzin Districts of Hatay Province in Turkey. Turkish Journal of Botany 22: 121-141.
Walker J. B., and K. J. Sytsma. 2007. Staminal evolution in the genus salvia (Lamiaceae): molecular phylogenetic evidence for multiple origins of the staminal lever. Annals of Botany, 100 (2): 375-391. doi: 10.1093/aob/mcl176.
Yıldız, S. 2008. Mustafa Kemal Üniversitesi Tayfur Sökmen Yerleşkesi ve Çevresinin Florası üzerinde bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 95 s, Hatay.
Yolcu, H. 1998. Kuseyr (Habib-in Neccar) Dağları (Hatay) Florası Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 61 s, Hatay.
Yolcu, H. 2005. Kızıldağ (Hatay) Vejetasyonunun Araştırılması. Doktora Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 87 s, Hatay.