Cemil AYGOĞAN, Erdal ELKOCA, KAMİL HALİLOĞLU, Murat AYDIN

Bazı İspir Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) Hatlarının Seleksiyonu Üzerine Bir Ön Çalışma

Erzurum'un İspir ilçesinde yetiştiriciliği yapılan beyaz şeker tane tipindeki kuru fasulye populasyonu lezzetli oluşu ile tanınmakta ve ülke genelinde oldukça ilgi görmektedir. İspir fasulye populasyonundan elde edilen 40 İspir fasulye hattı bir önceki yıl karakterizasyon, seleksiyon ve ön verim denemelerine alınmış ve ümitvar bulunan 15 hat bu çalışmanın materyalini oluşturmuştur. Ümitvar bulunan hatlar bu çalışmada ise verim ve verim unsurları ile hastalıklara tolerans yönünden standart iki çeşitle (Elkoca-05 ve Aras-98) birlikte Erzurum’da 2015 yetiştirme sezonunda tesadüf blokları deneme deseninde 3 tekrarlamalı olarak denemeye alınmış ve bölge verim denemelerine aday olabilecek üstün hatların ortaya konulmasına çalışılmıştır. Araştırma sonuçları verim ve verim unsurları bakımından kuru fasulye hatları arasında önemli farklılıkların bulunduğunu göstermiştir. Hatlar aynı zamanda 14 adet kantitatif özellik bakımından kümeleme analizine tabi tutulmuş ve hatların iki ana grup altında kümelendiği belirlenmiştir. Birinci grup 10 İspir fasulye hattını içerirken, ikinci grupta standart çeşitlerle birlikte 5 İspir fasulye hattı (Kayıt no 6, 17, 32, 40 ve 69) kümelenmiştir. Gruplara ait ortalama değerler, ikinci gruptaki genotiplerin ortalama bir hafta erken olgunlaştığını, ayrıca bu gruptaki genotiplerin tane verimi ile birçok verim unsuru bakımından da daha üstün olduğunu ortaya koymuştur. Çalışma sonucunda, verim ve verim unsurları ile hastalıklara dayanıklılık başta olmak üzere, incelenen özellikler bakımından üstünlük gösteren 6, 32, 40 ve 69 nolu İspir fasulye hatlarının bölge verim denemelerine aktarılmasına karar verilmiştir.

The Preliminary Study on Selection of some İspir Dry Bean (Phaseolus vulgaris L.) Lines

Dry bean population with white circular seed types growing in the İspir province of Erzurum is known by delicious taste and attracts considerable attention at nationwide. Forty bean lines obtained from İspir bean population were taken for characterization, selection and pre-yield trials a year ago. Fifteen of the 40 lines were promising and constituted the material of this study. Promising lines were taken into experiments with two control varieties (Elkoca-05 and Aras-98) in terms of yield, yield components and resistance to diseases, in three randomized complete blocks in the growing season of 2015. The results showed that there were significant differences among the lines in terms of yield and yield components. The lines were subjected to cluster analysis in terms of 14 quantitative parameters and it was determined that the lines were clustered into two main groups. While the first group included 10 İspir bean lines, 5 İspir bean lines (Registration number: 6, 17, 32, 40 and 69) and standard varieties were clustered in the second group. The mean values of the groups revealed that the genotypes in the second group matured on average one week earlier, and that the genotypes in this group were superior in terms of grain yield and many yield components. As a result of the study, İspir bean lines 6, 32, 40 and 69, which show superiority in terms of yield, yield components and resistance to diseases, were decided to transfer to the regional yield experiments.

PDF

___

Akdağ, C. ve M. Şahin. 1994. Tokat şartlarına uygun kuru fasulye çeşitlerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 11 (1): 101-111.
Anlarsal, A. E., C. Yücel ve D. Özveren. 2000. Çukurova koşullarında bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinde tane verimi ve verimle ilgili özellikler ile bu özellikler arası ilişkilerin saptanması. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 24: 19-29.
Anonim. 2001. Tarımsal Değerleri Ölçme Denemeleri Teknik Talimatı. Yemeklik Tane Baklagiller. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü, Ankara.
Anonim. 2015. Yıllık iklim rasatları. Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, Erzurum.
Anonim. 2018. Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAOSTAT) http://www.fao.org/ faostat/en/#data/QC. (Erişim tarihi 14/05/2020).
Anonymous. 2011. IBM SPSS Statistics Base 20. IBM Corp.. Armonk, NY, USA.
Aydın, A. ve Y. Sezen. 1995. Toprak kimyası laboratuvar kitabı. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders Yayınları No: 174, Erzurum.
Balkaya, A. 1999. Karadeniz bölgesindeki taze fasulye (Phaseolus vulgaris L.) gen kaynaklarının toplanması, fenolojik ve morfolojik özelliklerinin belirlenmesi ve taze tüketime uygun tiplerin teksel seleksiyon yöntemi ile seçimi üzerinde araştırmalar. Doktora tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
Bıyıklı, B. 2015. İspir kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) populasyonunun karakterizasayonu ve seleksiyon yoluyla ıslahı. Yüksek lisans tezi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Erzurum.
Boersma, J. G., R. L. Conner, P. M. Balasubramanian, A. Navabi, K. Yu, and A. Hou. 2014. Combining resistance to common bacterial blight, anthracnose, and bean common mosaic virus into Manitoba-adapted dry bean (Phaseolus vulgaris L.) cultivars. Canadian Journal of Plant Science 94: 405-415.
Bozoğlu, H. 1995. Kuru fasulyede (Phaseolus vulgaris L.) bazı tarımsal özelliklerin genotip x çevre interaksiyonu ve kalıtım derecelerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Doktora tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
Bozoğlu, H. ve Ö. Sözen. 2007. Some agronomic properties of the local population of common bean (Phaseolus vulgaris L.) of Artvin province. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 31: 327-334.
Ceyhan, E., M. Önder ve A. Kahraman. 2009. Fasulye genotiplerinin bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 23 (49): 67-73.
Çiftçi, C. Y. ve S. Şehirali. 1984. Fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinde değişik özelliklerin fenotipik ve genotipik farklılıkların saptanması. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayın No: TB 4. Ankara.
Donmez, M. F., F. Sahin, and E. Elkoca. 2013. Identification of bean genotypes from Turkey resistance to common bacterial blight and halo blight diseases. Acta Scientiarum Polonorum, Hortorum Cultus 12 (4): 139-151.
Dönmez, M. F. 2004. Erzurum-Erzincan illerinde fasulye bitkisinde (Phaseolus vulgaris L.) görülen bakteriyel hastalıkların tanımlanması ve Pseudomonas syringae pv. phaseolicola ve Xanthomonas campestris pv. phaseoli’ye karşı çeşitli fasulye genotip/varyetelerinin duyarlılıklarının belirlenmesi. Doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Erzurum.
Dumlu, B. 2009. Kuzey Doğu Anadolu Bölgesinden toplanılan 23 fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotipinin fenolojik ve morfolojik karakterizasyonu. Yüksek lisans tezi. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Erzurum.
Düzdemir, O. ve C. Akdağ. 2001. Türkiye kuru fasulye (Phaseolus vulguris L.) gen kaynaklarının karakterizasyonu. II: Verim ve diğer bazı özellikler. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 18 (1): 101-105.
Elkoca, E. ve F. Kantar. 2004. Erzurum ekolojik koşullarına uygun erkenci ve yüksek verimli kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 35 (3-4): 137- 142.
Elkoca, E. ve T. Çınar. 2015. Bazı kuru fasulye (Phaseolus ulgaris L.) çeşit ve hatlarının Erzurum ekolojik koşullarına adaptasyonu, tarımsal ve kalite özellikleri. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi 30: 141-153.
Freed, R., S. P. Eisensmith, S. Goetz, D. Reicosky, V. W. Smail, and P. Wolberg. 1985. MSTAT ver 4.0: a microcomputer program for design, management and analysis of agronomic research experiments. Michigan State University, USA.
Güneş, Z. 2011. Van-Gevaş’da ümitvar bulunan fasulye (Phaseolus vulgaris L.) hatlarında verim ve bazı verim öğelerinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Van.
Habibi, G. 2011. Influence of drought on yield and yield components in white bean. International Journal of Biological, Biomolecular, Agricultural, Food and Biotechnological Engineering 5 (7): 380-389.
Hannachi, A., Z. E. Fellahi, H. Bouzerzour, and A. Boutekrabt. 2013. Correlation, path analysis and stepwise regression in durum wheat (Triticum durum Desf.) under rainfed conditions. Journal of Agriculture and Sustainability 3 (2): 122-131.
Kahraman, A., M. Önder, and E. Ceyhan. 2014. Cluster analysis in common bean genotypes (Phaseolus vulgaris L.). Turkish Journal of Agricultural and Natural Sciences, Special Issue 1: 1030-1035.
Kahveci, E., and S. Maden. 1994. Detection of Xanthomonas campestris pv. phaseoli and Pseudomonas syringae pv. phaseolicola by bacteriophages. Journal of Turkish Phytopathology 23: 79-85.
Kantar, F. ve E. Elkoca. 2001. Bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinin kardinal ve toplam sıcaklık isteklerinin belirlenmesi. Türkiye 4. Tarla Bitkileri Kongresi. 17-21 Eylül 2001. Cilt I Tahıllar ve Yemeklik Tane Baklagiller. Tekirdağ. s. 371-375.
Kılıç, H. Ç., H. Kök, and N. Yardımcı. 2020. Bean common mosaic virus and bean common mosaic necrosis virus infections in bean production areas in The Lakes Region of Turkey. European Journal of Science and Technology 19: 386-392.
Madakbaş, S. Y., and M. Ergin. 2011. Morphological and phenological characterization of Turkish bean (Phaseolus vulgaris L.) genotypes and their present variation states. African Journal of Agricultural Research 6 (28): 6155-6166.
Mavric, I., and J. Sustar-Vozlic. 2004. Virus diseases and resistance to bean common mosaic and bean common mosaic necrosis potyvirus in common bean (Phaseolus vulgaris L.). Acta Agriculturae Slovenica 83 (1): 181-190.
Negahi, A., M. R. Bihamta, Z. Negahi, and M. Alidoust. 2014. Evaluation of genetic variation of some agronomical and morphological traits in Iranian and exotic common bean (Phaseolus vulgaris L.). Agricultural Communications 2 (3): 22-26.
Ozturk, I., M. Kara, C. Yildiz, and S. Ercisli. 2009. Physicomechanical seed properties of the common Turkish bean (Phaseolus vulgaris) cultivars ‘Hınıs’ and ‘Ispir’. New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science 37: 41-50.
Özbekmez, Y. 2015. Ordu ekolojik koşullarında bazı kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşit ve genotiplerinin verim, verim öğeleri ile tohum ve teknolojik özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ordu.
Özçelik, H. ve A. Gülümser. 1988. Bazı bodur fasulye (P. vulgaris L.) çeşitlerinde verim ve bazı verim öğeleri üzerine bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 3 (1): 99-108.
Pekşen, E. ve A. Gülümser. 2005. Bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinde verim ve verim unsurları arasındaki ilişkiler ve path analizi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 20 (3): 82-87.
Pekşen, E. ve C. Artık. 2005. Antibesinsel maddeler ve yemeklik tane baklagillerin besleyici değerleri. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi 20 (2): 110-120.
Rana, J. C., T. R. Sharma, R. K. Tyagi, R. K. Chahota, N. K. Gautam, M. Singh, P. N. Sharma, and S. N. Ojha. 2015. Characterisation of 4274 accessions of common bean (Phaseolus vulgaris L.) germplasm conserved in the Indian gene bank for phenological, morphological and agricultural traits. Euphytica 205: 441-457.
Sakiroglu, H., E. Yılmaz, M. Erat, and A. E. Öztürk. 2013. Selected properties of polyphenol oxidase obtained from İspir sugar bean. International Journal of Food Properties 16: 1314-1321.
Scully, B. T., D. H. Vallace, and D. R. Vands. 1991. Heritability and correlation of biomass, growth rates, harvest index, and phenology to the yield of common beans. Journal of the American Society for Horticultural Science 116: 127-130.
Sever, R. 2005. Coğrafi Açıdan Bir Araştırma: Çoruh Havzası Enerji Yatırım Projeleri ve Çevresel Etkileri. Çizgi Kitabevi Yayınları No: 118, Kaynak Kitaplar No: 9. Konya.
Sözen, Ö. 2006. Artvin ili yerel fasulye (Phaseolus vulgaris L.) populasyonlarının toplanması, tanımlanması ve morfolojik varyabilitesinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Samsun.
Topcu, Y., A. S. Uzundumlu, and F. Yavuz. 2010. Designing the marketing strategies for Ispir sugar bean as a local product using conjoint analysis. Scientific Research and Essays 5 (9): 887-896.
Ustaoğlu, Y. N. 2008. Tescilli kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinde çeşitli fenolojik dönemler için toplam sıcaklık isteklerinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
Varankaya, S. 2011. Yozgat ekolojik şartlarında yetiştirilen fasulye (Phaseolus vulgaris L.) genotiplerinin bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Yüksek lisans tezi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Wagenvoort, W. A., and J. F. Bierhuizen. 1977. Some aspects of seed germination in vegetables. II. The effect of temperature fluctuation, depth of sowing, seed size and cultivar, on heat sum and minimum temperature for germination. Scientia Horticulturae 6 (4): 259-270.
Wallace, D. H., J. P. Baudoin, J. S. Beaver, D. P. Coyne, D. E. Halseth, P. N. Masaya, H. M. Munger, J. R. Myers, M. Silbernagel, K. S. Yourstone, and R. W. Zobel. 1993. Improving efficiency of breeding for higher crop yield. Theoretical and Applied Genetics 86 (1): 27-40.
Ward, J. H. 1963. Hierarchical grouping to optimize an objective function. Journal of the American Statistical Association 58: 236-244.
Yıldız, N. ve H. Bircan. 1991. Araştırma ve Deneme Metotları. Atatürk Üniversitesi Yayın No: 697, Ziraat Fakültesi Yayın No: 305, Ders Kitapları Serisi No: 57, Erzurum.
Zirek, İ. 2015. Türkiye’de tescil edilmiş bazı fasulye (Phaseolus vulgaris L.) çeşitlerinin verim ve bazı verim özelliklerinin belirlenmesi, Yüksek lisans tezi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Van.