Osmanlı Devleti’nin Safevî Tebaasına Yönelik İstimâlet ve Mülteci Siyaseti

Osmanlılar, XVI. yüzyılda Safevî tebaasının Osmanlı Devleti’ne itaat ve ilticasını teşvik eden bir istimâlet siyaseti benimsemişlerdir. Osmanlı sultanları, Kızılbaş emirlerinin itaatlerini temin için onlara önemli makamlar ve zengin gelirler teklif ettiler. Safevî konfederasyonuna dâhil olan aşiretlere de yurt tahsisi ve vergi kolaylıkları tanıyarak onların Osmanlı topraklarına dönüşünü sağlamaya çalıştılar. Osmanlıların Safevî tebaasına yönelik bu politikasında dikkat çeken husus, iki taraf arasında savaş nedeni olan mezhep anlaşmazlıklarının bu siyasette kısıtlı bir etkiye sahip olmasıdır. Bu bakımdan Osmanlıların Safevî politikası, siyasî, askerî ve ekonomik sahada elde edilebilecek faydalar üzerine kurulu reel-politik bir dış siyaset özelliği göstermiştir.

The Asylum and Conciliation Policy of Ottoman Empire Towards the People of Safavid Dynasty

In the 16th century, Ottomans followed a conciliation policy to the people of Safavid Dynasty in order to encourage their submission and asylum to the Ottoman Empire. Ottoman sultans offered important positions and remarkable fortunes to Qizilbash comrades to ensure their submission to the empire. Accordingly, the tribes that made up the Safavid confederation were allocated living area and they were also provided with tax concession, thus aiming to return them to Ottoman lands. The interesting point in the policy of Ottomans towards the people of Safavids is that sectarian conflicts that had caused wars between the two parties had a limited effect on this policy. In this respect, Safavid policy shows the features of real-politic foreign policy which was based on the benefits to be obtained in political, military and economic terms.

___

  • Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Mühimme Defterleri Serisi (MD): BOA, MD. nr.26. (Hicrî: 982 / Miladî:1574). BOA, MD. nr.31. (Hicrî: 985/ Miladî:1577). BOA, MD. nr.33. (Hicrî: 985/ Miladî:1577). BOA, MD. nr.34. (Hicrî: 986/ Miladî:1578). BOA, MD. nr.42. (Hicrî: 988/ Miladî:1581). BOA, MD. nr.45. (Hicrî: 989/ Miladî:1571). BOA, MD. nr.46. (Hicrî: 990/ Miladî:1582). BOA, MD. nr.53. (Hicrî: 993/ Miladî:1585). BOA, MD. nr.55. (Hicrî: 993/ Miladî:1585). BOA, MD. nr.56. (Hicrî: 993/ Miladî:1585). BOA, MD. nr.60. (Hicrî: 994/ Miladî:1586). BOA, MD. nr.61. (Hicrî: 994/ Miladî:1586). BOA, MD. nr.72. (Hicrî: 993/ Miladî:1585). BOA, MD. nr.86. (Hicrî: 1046/ Miladî:1636).
  • Bilgili, A. S. (2004). “Türk Devlet Hiyerarşisinde Boy Beyi (Safevî ve Osmanlı Örnekleri)”. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (149), 101-128.
  • Emecen, F. (2010). Osmanlı Klasik Çağında Savaş. İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Emecen, F. (2011). İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları-I. İstanbul: İSAM Yayınları.
  • Emecen, F. (2016). İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları-II. İstanbul: İSAM Yayınları.
  • Gelibolulu Mutafa Âlî (2014). Nusret-nâme. (Haz. M. Eravcı) Ankara: TTK Yayını.
  • Gökbilgin, T. (1956). “Rüstem Paşa ve Hakkındaki İthamlar”. İÜEF Tarih Dergisi, (11/12), 11-50.
  • Gündüz, T. (2009). Bozkırın Efendileri Türkmenler Üzerine Makaleler. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  • Gündüz, T. (2010). Son Kızılbaş Şah İsmail. İstanbul : Yeditepe Yayınevi.
  • Hinz, W. (1992). Walther Hinz, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd, XV. Yüzyılda İran’ın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi. (Çev. T. Bıyıklıoğlu). Ankara: TTK Yayını.
  • İlgürel, M. (2001). İstimalet. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Asiklopedisi, Cilt XXIII. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, 362-363.
  • İnalcık, H. (2008). “Osmanlı Fetih Yöntemleri”. Doğu Batı Makaleler II. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 61-84.
  • İnbaşı, M. (2009). “Erzincan Kazâsı (1642 Tarihli Avârız Defterine Göre)”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (41), 189-214.
  • İskender Bey Münşî-yi Türkmen (2019). Târîh-i Âlem-Ârâ-yi Abbâsi, Cilt I. (Çev. A. Genceli). Ankara: TTK Yayını.
  • Kemalpaşazade (1997). Tevarih-i Ali Osman, VIII. Defter. (Haz. A. Uğur). Ankara: TTK Yayını.
  • Kırzıoğlu, F. (1976). Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1450-1590). Ankara: Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
  • Küpeli, Ö. (2015). Osmanlı Safevî Münasebetleri (1612-1639). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  • Kütükoğlu, B. (1962). Osmanlı-İran Münasebetleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
  • Lütfi Paşa. (2001). Tevârih-i Âl-i Osman. (Yay. Haz. H. K. Atik). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
  • Müneccimbaşı Ahmet Dede (1975). Müneccimbaşı Tarihi-II. (Çev. İ. Erünsal). İstanbul: Tercüman Yay.
  • Nâimâ Mustafa Efendi (2007). Târih-i Nâimâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbâr’il- Hâfikayn), Cilt III. (Haz. M. İpşirli). Ankara: TTK Yayını.
  • Ocak, A. Y. (2004). Türk Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Oruç Bey Bayat (2014). İlişkiler; Bir Şiî/Katolik Oruç Bey Bayat/İranlı Don Juan (1560-1604). (Çev. T. Gündüz). İstanbul: Yeditepe Yayını.
  • Peçevî İbrahim Efendi (1992). Peçevî Tarihi-I. (Haz. B. Baykal.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
  • Roemer, H. R. (2006). “Kızılbaş Türkmenler; Safevî Teokrasisinin Kurucuları ve Kurbanları”. (Çev. H. Yıldız). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (38), 81-92.
  • Sarı, A. (2018). XVI. Yüzyılda Dulkadirli Türkmenleri. Ankara: TTK Yayını.
  • Sarı, A. (2019). “Osmanlı Kara Taşımacılığında Deve ve Türkmen Deveciler”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21(1), 303-322.
  • Saydam, A. (2009). “Sultanın Özel Statüye Sahip Tebaası: Konar-Göçerler”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (20), 9-31.
  • Sümer, F. (1999). Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: TTK Yayını.
  • Şah Tahmasb-ı Safevî (2001). Tezkire. (Çev. H. Kırlangıç). İstanbul: Anka Yayınları.
  • Tavernier, J. B. (2006). Tavernier Seyahatnamesi. (Ed. S. Yerasimos). (Çev. T. Tunçdoğan). İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Topçular Kâtibi (2003). Topçular Kâtibi Abdülkâdir (Kadrî) Efendi Tarihi I (Metin ve Tahlil). (Haz. Z. Yımazer). Ankara: TTK Yayını.
  • Turan, Ş. (1997). Kanuni Süleyman Devri Taht Kavgaları. Ankara: Bilgi Yayınevi.
  • Uzunçarşılı, İ. H. (1998). Osmanlı Tarihi, İstanbul’un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar (Cilt II). Ankara: TTK Yayını.