Âl-l ‘Irâk (Hârezm’de Sâmânîlere Tâbi Yüz Yıllık Bir İktidar Hakkında Yeni Bir Araştırma

Şimdiye kadar Hicrî III. ve IV. yüzyıllarda, Hârizm’in tarihsel siyasî değişimlerinin berrak bir tahlili yapılmamıştır. Bazı araştırmacılar antik çağdan Âl-i Me’mûn iktidarına kadar siyasî hanedanların tümünü, hatalı olarak Hârizmşâhlar diye isimlendirmiş ve onları antik Âl-i Âfrîğ hanedanının devamı kabul etmişlerdir. Bu yüzden Âl-i Âfrîğ ve Âl-i ‘Irâk’ı da tek bir hükümet saymışlardır. Ancak bu konuya dair birçok tarihî belirsizlik vardır ve kaynaklara dayanan bir analizde, bu iki hanedan bir kabul edemiyoruz. Görünüşe göre; bu hata kendileri için Abdullah ve Mansûr İslamî isimlerini seçmiş olan Âl-i Âfrîğ’in son yöneticilerinin H. III/M. IX. asrın yarısından sonra, Horâsân’da Tâhirîler hükümetinin devrilmesi ve Saffârîler Devletinin kurulması ile sonuçlanan karışıklıklara aktif bir şekilde katılmış olmalarından kaynaklanmaktadır. Sâmânîler ve Saffârîler arasındaki mücadelelerde ise Saffârîlerden taraftar olan bu kişiler, Sâmânîlerin zaferinden sonra ortadan kaybolmuşlardır. Sâmânîler ise ‘Irâk b. Mansûr isimli bir şahsı Hârizm’in hükümdarlığına tayin etmişlerdir. Anlaşılan o ki; ‘Irâk b. Mansûr, Âl-i Âfrîğ ile herhangi bir irtibata sahip değildi. Hükümeti ise Hârizm’de Sâmânîlere tâbi olarak kurulmuştu ve Hârizmşâh unvanıyla isimlendiriliyordu. Bu nedenle Hârizm’de bir yüzyıl devam eden Âl-i ‘Irâk Hârizmşâhları hükümeti, Âl-i Âfrîğ ve Âl-i Me’mûn Hârizmşâhları arasında geçiş evresi olarak kabul edilmelidir. Elinizdeki makale; ilk defa olarak bu tarihsel dönemin hâdiselerini delilleri ile tahlil etmek çabasına sahiptir.

Anahtar Kelimeler:

Âl-i Âfrîğ, Âl-i ‘Irâk, Âl-i Me’mûn, Hârizm, Hârizmşâhlar, Sâmânîler

Âl-e ‘Irâq (A New Research About Khwârazm In The Century Of Authorıty Of Sâmânîds)

So far, no clear analysis of political events in Iran in the context of Khwarazm in the third and fourth centuries AH/ tenth century has been achieved. The mistake, the political families of the ancient rule of the Al-Ma'mun, the continuity of all the ancient Al Afrygh are enumerated. So Al- Afrygh and Al-Iraq also have as a rule! While there is an aura of historical ambiguities, not a citation attempt to first analysis, this was one of the family. The basic cause of this error is that the last rulers of the Islamic name Abdullah Mansour Ibn Abdullah Al Afrygh chose, apparently after the mid-third century AH/ ninth century, the government collapsed in chaos Taherids and stabilize Saffarids state in Khorasan were active. These during the conflict, because of political bias Saffarids, fight and overthrow Samanids were defeated. He apparently had no connection with Al AFrygh, the government established the Samanids on Khwarazm in citizenship (along with three of his successor) with Kharazmshah established. Thus, based on historical data, a hundred-year Khwarazm Kharazmshahian Al Iraq, rule can be between Al-Ma'mun's rule and Al Afrygh Kharazmshahian. This papers, to analyze the events documented in this section of the history.

Keywords:

Large Khurasan, Al Afrygh, Al Iraq, Al Ma'mun, Samanids,

PDF

___

Beyhakî, Ebû’l-fazl (1356). Târîh-i Beyhakî. (tsh. ‘Alî Ekber Feyyâz). Meşhed: Dânişgâh-ı Firdevsî.
Bîrûnî, Ebû Reyhân (1363). el-Âsârü’l-bâkiye. (trc. Ekber Dânâ-Sireşt). Tahran: Emir Kebîr.
Bîrûnî (1386). et-Tefhîm li-Evâ‘ili Sınâa’ti’t-tencîm. (bâ tecdîd-i nazar ve ta’lîkât-ı Celâleddin Hümâyî). Tahran: Hümâ.
Bosworth, Edmûnd Clifford (1381). Silsilehâ-yı Cedîd-i İslâmî. (trc. Ferîdûn Bedreî). Tahran: Neşr-i Bâz.
Bosworth, Clifford Edmund (1985). “Âl-e Afrîg”. Encyclopedia Iranica. V. 1. (ed. Ehsan Yarshater). Boston.
Bosworth, Clifford Edmund (1996). “Kharazm”. The Encyclopedia of Islam. V. 4. Nutherland.
Ezkâyî, Pervîz (1377). “Hânedân-ı Şâhiye-i Hârezm”. Mecelle-i İrân-Şinâht. S. 10. Kısmet-i Evvel.
Ekberî, Emir (1386). Târîh-i Hükûmet-i Tâhirîyân ez-Âğâz tâ Encâm. Tahran: Semt.
Fahr-ı Râzî, Muhammed b. Ömer (1382). Câmi’ü’l-‘ulûm-u Setînî. (tsh. ‘Alî Âl-i Dâvûd). Tahran: Mevkûfât-ı Afşâr.
Federov, Mikhail (1381). “Hârezmşâhîyân Benû ‘Irâk ve Sede-i Çahârom”. (trc. Efsâne Münferid). Mecelle-yi Tahkîkât-ı İslâmî. S. 1-2, s. 14-15, Tahran.
Firûzânî, Ebû’l-kâsım (1381). Sîmcûrîyân Nohostîn-i Dûdmân-ı Türk der Îrân. Tahran: Îl-i Şâhseven-i Bağdâdî.
Gerdîzî, Ebû Sa‘îd (1363). Târîh-i Gerdîzî. (tsh. Abdülhay Habîbî). Tahran: Dünyâ-yı Kitâb.
Hudûdü’l-‘âlem mine’l-meşrik ile’l-mağrib (1361). (haz. Menûçehr Sitûde). Tahran: Tahûrî.
İbn Esîr, ‘İzzeddîn (1382-1383). Târîh-i Kâmil. (trc. Hamîd Rızâ Âjîr). Tahran: Esâtîr.
İbn Fadlân (1345). Sefernâme-yi İbn Fadlân. (trc. Ebû’l-fazl Tabâtabâ‘î). Tahran: İntişârât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i Îrân.
İbn Hurdâdbih, Ebû’l-kâsım (1370). el-Mesâlik ve’l-memâlik. (trc. Hüseyn Karaçânlû). Tahran.
İbn Nedîm (1366). el-Fihrist. (trc. ve thk. Muhammed Rızâ Teceddüd). Tahran: Emir Kebîr.
Koçânî, Abdullah (1383). Gencîne-i Sikkehâ-yi Nîşâbûr-ı Mekşûfe der Şehr-i Rey. Tahran: Sâzmân-ı Mîrâs-ı Ferhengî.
Makdisî, Ebû Abdullah (1361). Ahsenü’t-tekâsîm fî Ma’rifi’l-ekâlîm. (trc. ‘Alînakî Münzevî). Tahran: Müellifân ve Mütercimân.
Nerşahî, Ebû Bekr Muhammed bin Ca’fer (1363). Târîh-i Buhârâ, (trc. Ebû Nasr Ahmed b. Nasr el-Kubâvî, telhîs Muhammed b. Züfer b. Ömer, tsh. Müderris-i Razavî). Tahran: Tûs.
Seyyidî, Mehdî (1388). Coğrâfyâ-ı Târîhî-î Hârezm. Tahran: Mevkûfât-ı Afşâr.
‘Utbî, Muhammed b. Abdülcebbâr (1375). Tercüme-i Târîh-i Yemînî. (trc. Ebu’ş-şeref Nâsih b. Zafer Curfâdekânî, be ihtimam-ı Ca’fer Şi‘âr). Tahran: Büngâh-ı Tercüme ve Neşr-i Kitâb.
Taberî, Muhammed bin Cerîr (1385). Târîh-i Taberî. (trc. Ebu’l-kâsım Pâyende). Tahran: Esâtîr.
Târîh-i Sistân (1366). (tsh. Muhammed Takî Bahâr). Tahran: Pedîde Hâver.
Tolstov, Sergey P. (1339). “Bîst Sâl Hafriyât der Hârezm”. Mecelle-i Peyâmnev. C. 2, S. 11-12, Tahran.
Tolstov, Sergey P. (1384). Hârezm-i Kadîm, Bezm Âverdî Diger. (trc. Abbâs Zeryâb Hoyî). Tahran: Merkez-i Dâiretü’l-ma‘ârif-i Büzürg-i İslâmî.
Zâmbâur, Eduard R. (1356). Neseb Nâme-i Hulefâ ve Şehrîyârân. (trc. ve thş. Muhammed Cevâd Meşkûr). Tahran: Hayyâm.