ROMAN OSSİPOWİTSCH JAKOBSON’UN “KOMBİNASYON- SELEKSİYON” SİSTEMİNİN REFİK HALİT KARAY’IN “SARI BAL” HİKÂYESİNE TATBİKİ

Gruppe’nin* Lacan’ın metafor idrakine karşı öne sürdükleri argüman “sinekdoki” sistemine dayanmaktadır. Yani metaforu kurgulayan kelimelerin aynı kelime alanına sahip olması (in presentia) ve farklı alanlara ait olmaları (in absentia) arasında yapılacak bir seçim belirleyici olmaktadır. Bu tavır Jakobson’un kombinasyon- seleksiyon ayrımı ile de örtüşmektedir. Bu kavramsal ayrımın Refik Halit Karay’ın “Sarı Bal” isimli hikâyesine tatbikinin de göstereceği üzere metaforun A, B ve C kategorileri bir gerekliliktir.**(*Dr. phil. Öğretim Görevlisi. Turcology at the Department of Slavic, Turkic and Circum-Baltic Studies of Johannes Gutenberg University Mainz- Germany. **Metaforun ABC taksimi şu şekildedir: Tip-A: Masif Metaforlar: Poetik kıymetleri yüksektir. Okur yahut muhatap bunlardan edebî, estetik bir tat alır. Çabucak kavranmazlar. Kısa bir şekilde akla gelecek yakın anlamlıları yahut kolayca yerine konabilecek eş değerlileri yoktur. Metaforik arka plan hazır değildir; verilmemiştir. Bunlar basit “mecâz”lar değildir; deyimsel değildirler, banal değildirler, klişe değildirler. Semantik bir değer taşırlar. Az ya da çok mübalağa ve benzer-lik (teşbîh) taşırlar. Banallik yahut sıradanlık sınırına taşınmaları zaman ile alakalıdır; kullanıla kullanıla biçim, form ve tip değiştirmeleri normaldir. Esas ve ideal form budur. Bunlara “saf metafor” veya “aktif” metafor da denebilir. Tip-B: Zayıf Metaforlar: Şiirsel kıymetleri düşüktür. Okur yahut muhatap ya az miktarda edebî tat alır; yahut hiç almaz. Çabucak kavranırlar, yerlerine konacak kelime yahut ifadeler mevcuttur, ki bunları tasavvur uzun sürmez. Bunlar basit mecâzlardır, deyimsel olabilirler. Banal, sıradan, bayağı ve klişe olma eğilimindedir-ler. Mübalağa tesiri pek hissedilmez. Bunlara “sözde metafor”, “sahte metafor” ve “uykudakime-taforlar” denebilir. Tip-C: Klişe veya Ölü Metaforlar: Hiçbir poetik değer taşımazlar. Okur yahut muhatap hiçbir şekilde metaforik tesiri hissetmez. Çok sık kullanılırlar, herkes tarafından bilinir-ler; öyle ki küçük çocuklar tarafından bile kullanılabilirler. Deyimseldirler, kalıplaşmış ifadeler-dir çoğu. Bu tipteki bir metaforu belirlemenin en kestirme yolu (deyim kalıbı dışında) kelimenin bağlamdan bağımsız olarak da atıfta bulunabilmesidir. Yani “aslan metaforu” dendiğinde “aslan” kelimesi bir cümle içinde kullanılmasına gerek olmadan zaten peşinen ve hiçbir hayal gücü, idrak, tasavvur kabiliyeti gerektirmeden “cesaret”i ifade ediyorsa o vakit kelime bu gruba girer. Bunlar banal, basit, sıradan, bayağı ve klişedirler. Mübalağa tesiri hissedilmez. Bunlara “ölü metafor”, “donmuş metafor”, “klişe metafor” veya “soyu tükenmiş metaforlar” da denir.)

Anahtar Kelimeler:

Roman Ossipowitsch Jakobson, kombinasyon- seleksiyon, Refik Halit Karay, Afazi

THE APPLİCATİON OF THE "COMBİNATİON-SELECTİON" SYSTEM BY ROMAN OSSİPOWİTSCH JAKOBSON TO THE STORY "YELLOW HONEY" BY REFİK HALİT KARAY

The argument of the Group μ against Lacan's understanding of the metaphor is based on the system of "Synekdoche". So a choice between in presentia (the words that make up the metaphor own the same word fields) and in absentia (own other fields) is determining. This setting coincides with the distinction between combination and selection of Jakobson. As shown by the application of this conceptual distinction to Refik Halit Karay's "Yellow Honey" story, the metaphor categories A, B, and C are a necessity.

Keywords:

Roman Ossipowitsch Jakobson, combination- selection, Refik Halit Karay, Aphasia,

PDF

___

Austin, John Langshaw (1962): How To Do Things With Words. Oxford: Oxford University Press; Deutsch (1972): Zur Theorie der Sprechakte, Stuttgart: Reclam)
Beardsley, Monroe C. (1958): Aesthetics. Problems in the Philosophy of Criticism. New York: Harcourt Brace und World, S.114-147.
Beardsley, Monroe C. (1962/1983): „The Metaphorical Twist“, in: Philosophy and Phenomenological Research 22, S. 293-307; (1983/l996): „Die metaphorische Verdrehung“. In: Haverkamp, Anselm (ed.), in Theorie der Metapher, S.120-141.
Bühler, Karl (1927/1978): Die Krise der Psychologie. Berlin: Ullstein.
Bühler, Karl (1934/1978): Sprachtheorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache. Berlin: Ullstein.
Carroll, Lewis (1865): Alice’s Adventures in Wonderland, Kap. VI.
Cohen, Ted (1973): Illocutions and Perlocutions, in: Foundations of language 9/ 1972-1973, S.492-503.
Cohen, Ted (1975): „Figurative Speech and Figurative Acts“. In: The Journal of Philosophy 71 (1975), S.669-684. = Johnson, Mark (ed.) (1981), S.182- 199. Üb: „Figurative Rede und figurative Akte“. In: Haverkamp, Anselm (ed.) (1998), S.29-48.
Cohen, Ted (2008): Thinking of Others: On the Talent for Metaphor, Princeton.
Duman, Mehmet Akif (2018): Von der Rhetorik zum belâgat, vom mecâz zur Metapher (Die Suche nach einer terminologischen Äquivalenz zum Begriff Der Metapher im Türkischen durch Vergleich von Rhetorik und belâgat), Berlin: Logos Verlag.
Jakobson, R. / Halle, M. (1960): Grundlagen der Sprache. Berlin: Akademie-Verlag, s.51-54: Teil 11, Kap. 2 “Der Doppelcharakter der Sprache”; 65-70: Kap. 5 “Die Polarität zwischen Metaphorik und Metonymik”. Üb. von Georg Friedrich Meier. [Orijinal başlık: Fundamentais of Language. The Hague / Paris 1956, Part II, ch. 2 “The Twofold Charakter of Language”; 90-96: ch. 5 “The Metaphoric and Metonymie Poles”.]; (1996): “Der Doppelcharakter Der Sprache und Die Polarität Zwischen Metaphorik und Metonymik”, in: Haverkamp, Theorie der Metapher, Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschft, s.163-174.
Jakobson, Roman & Pomorska, Krystyna (1982): Poesie und Grammatik. Dialoge, Frankfurt a. M.: Suhrkamp.
Jakobson, Roman (1971): Selected Writings II: Word and Language, The Hague: Mouton.
Kamegulov, A. (1930): Stil’ Gieba Uspenskogo, Leningrad, s.65 ve 145.
Karay, Refik Halit (1967): “Sarı Bal”, Başlangıcından Bugüne Türk Hikâye Antolojisi, Haz. Yaşar Nabi, Mustafa Baydar, Sunullah Arısoy, İstanbul: Varlık Yay, s.68-76.
MacKay, D. M. (1952): In search of basic symbols, Cybemetics, Transactions of the Eight Conference, New York, s.183.
Saussure F. de (1992): Cours de linguistique generale, 2. Baskı, Paris, s.68 vd., s.170 vd; (2001): Grundfragen der allgemeinen Sprachwissenschaft. Hg. v. Charles Bally/Albert Sechehaye. Üb. v. Herman Lommel. 3. Aufl. Berlin/New York: de Gruyter.