Anadolu’da Kalem İşi Süslemeye Bir Örnek: Amasya Taşova Aşağı Baraklı (Özbaraklı) Camii Mihrabı

Mihrap; cami, mescit gibi farklı dinî mekânlarda namaz sırasında kıbleyi yani Mekke yönünü belirlemek için kullanılan mimari elemandır. Başlangıçta basit, üzerinde süsleme unsuru barındırmayan, gösterişsiz bir nişten ibaret iken çeşitli coğrafyalarda, farklı kültürler tarafından sadece form ve cephe düzenleri değil aynı zamanda süsleme unsurları da geliştirilip, zenginleştirilmiş, sanat eserlerine büyük bir ustalıkla yansıtılmıştır. Her sanatçı kendi kültürüne uygun üslubu oluşturmuştur. Bu üslup farklı bölgelere ustalarca taşınmıştır. Anadolu’nun her yerinde bu izleri ve yansımaları görmek mümkündür. Orta Karadeniz’in en eski yerleşim merkezlerinden biri olan ve Osmanlıların da önemli şehzade sancakları arasında yer alan Amasya farklı dönemlere ait olmak üzere çok sayıda esere sahiptir. Bu eserlerin başında ise camiler gelmektedir. XIII. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar geniş bir zaman dilimine yayıldığı belirlenen mimari yapılar, Amasya merkez olmak üzere ilçe, köy ve kasabalarında da kendilerini göstermektedir. Sanatkârlar bu eserlerde döneminin zevk ve estetik değerlerine uygun olarak, günümüze birçok miras bırakmışlardır. Bu miraslardan biri de Amasya’nın Taşova ilçesine bağlı Özbaraklı köyünde yer alan Aşağı Baraklı Camii’dir. Bu makalede üzerinde kalem işi tekniğiyle yapılmış zengin motifleriyle diğerlerinden ayrılan Taşova Aşağı Baraklı (Özbaraklı) Camii mihrabı tanıtılıp değerlendirilecektir. Başlangıcından itibaren farklı form ve süslemeleriyle göze çarpan mihraplar zamanla cami ve mescitlerin vazgeçilmez birer unsuru hâline gelmiştir. Teknik ve estetik özellikleri ile döneminin sanatını en iyi şekilde yansıtan Aşağı Baraklı Camii mihrabının detaylı bir biçimde ortaya konması, değerlendirilmesi sanat tarihi açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Sanat Tarihi, Mihrap, Kalemişi, Taşova, Aşağı Baraklı.

Mihrab Of The Aşağı Baraklı (Özbaraklı) Mosque In Amasya Taşova

It is an architectural element used to determine qibla, that is, the direction of Mecca, during prayers in different religious places such as mihrap, mosque and tomb. In the beginning, it was a simple, unpretentious riche without any ornamentation element, but it was developed and enriched by different cultures in various geographies, not only form and facade arrangement, but also decoration elements, and it was reflected to art work with great skill. Each artist has created a style suitable for her own culture, and this style has been carried to the places they go by the masters who go to different regions. It is possible to see these traces and reflections all over Anatolia. Amasya, one of the oldest settlements of the Middle Black Sea and one of the important princesof the Ottomans, has many works belonging to different periods. Mosques come first among these. The architectural structures, which are determined to have spread over a wide period of time from the 13th century to the 20th century, show themselves in the district, village and town, including the center of Amasya. In these works, the craftsmen have left many legacies in accordance with the taste and aesthetic values of the period. One of these legacies is the Aşağı Baraklı Mosque, located in Özbaraklı village in Amasya’s Taşova district. In this article, the mihrapof Taşova Aşağı Baraklı (Özbaraklı) Mosque, which is distinguished from others with its rich motifs made hand-drawntechnique, will be introduced and evaluated. The mihraps, which stand out different form and decorations since the beginning, have become indispensable elements of mosques and masjids over time. It is important in terms of art history to reveal and evaluate the mihrap of Aşağı Baraklı Mosque, which reflects the art of the period in the best way with its technical and aesthetic features.

Keywords:

mihrab, hand-drawn, Amasya, Taşova, Aşağı Baraklı,

PDF

___

Arık, Rüçhan (1999), “Batılılaşma Dönemi Anadolu Türk Mimarisine Bir Bakış”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 247-264.
Arseven, Celal, Esat (1966), “Mihrab”, Sanat Ansiklopedisi, c.3, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, s. 1347.
Arslan, Celil- Pınar, Mehmet (2015), “Nevşehir Cami ve Mescit Mihraplarında Bezeme Anlayışı”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(38), s. 83-108.
Arslan Kalay, Hacer (2020), “Kandil Motifinin Anadolu-Türk Mezar Taşları ve Dokumalar Üzerindeki Kullanımlarına Yönelik Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme” Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (25), s. 13-26.
Aslanapa, Oktay (2004); Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılâp Kitabevi (2. Baskı), İstanbul.
Bakır, Betül (1999),” XVIII. Yüzyılda Türk Baroku Camiler”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, s. 265-275.
Bakırer, Ömür (2000); XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Anadolu Mihrapları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
Bayraklı, Tayfur (2019), İstanbul’daki 18. Yüzyıl Osmanlı Mihraplarında Üslup ve Değişim, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı Türk İslam Sanatları Tarihi Bilim Dalı, Van.
Beksaç, Engin (2002), “Kurtuba Ulu Camii”, İslam Ansiklopedisi, c. 26, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, s. 453-454.
Bozkurt, Tolga (2007), Osmanlı Selâtin Cami Mihrapları, (Basılmamış Doktora Tezi) Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Konya.
Buldu, Demet (2018), Dolmabahçe Sarayı İle Beylerbeyi Sarayı Kalemişi Süslemelerinin Dönem, Renk, Desen ve Form Özellikleri Açısından Karşılaştırmalı İncelenmesi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı Tezhip Programı, İstanbul.
Cömertler Aktuğ, Erbil (2021),“Kalemişi Süslemeli Cami Geleneğinin Devamı: Güzelyurt Tahtalı Köyü Camii (Denizli-Çameli)”,Sanat Tarihi Dergisi, 30 (1), s. 79-103. Çam, Nusret (1994); İslamda Sanat, Resim ve Mimari, Elektronik İletişim Ajansı Yayınları, Ankara.
Çok, Beste (2018), “Anadolu Selçuklu Dönemi (1071-1308) Çinili Mihrap Bordürlerinde Tezyinat” Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(8), s. 201-228.
Doğanay, Aziz (2012), “Tezyinat”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 41, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 79-83.
Doğanbaş, Muzaffer (2000),“ Özbaraklı Cami”, Arkitekt Dergisi, 67(473), s. 68-70.
Ersoy, Ayla (2002), Eyüp’teki Mezar Taşlarında Serv Kültü, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla V. Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler (11-13 Mayıs 2001), Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, s. 91-95.
Erzincan, Tuğba (2005), “Mihrap”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 30, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 30-37.
Hatipoğlu, Oktay (2007), XIX. Yüzyıl Osmanlı Camilerinde Kalem İşi Tezyînâtı, (Basıl-mamış Doktora Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum.
Kabakcı, Bekir (2013), “Konya Sultan Selim / Selimiye Camisi’ndeki Kalem İşi Çalışma-larının Grafiksel Açıdan İncelenmesi”, Kalemişi Türk Sanatları Dergisi, 1 (2), s. 41-72.
Korkmaz Neslihan, (2017), "Amasya Taşova İlçesi Özbaraklı Köyü Camileri", Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (13), s. 385-408.
Oğuz, Burhan (1983); Mezartaşında Simgeleşen İnançlar, İsis Yayıncılık, İstanbul.
Özbek, Gülcan- Yunus, Ömer, Avni (2020), “Irak Ulusal Müzesindeki İslam Dönemi Mihrabları” Unımuseum, 3 (2), s. 57-67.
Özel, Mehmet, Kerem (2013), İslam Tapınma Yapısını Kuran Ögelerin Ardışık Zamanlı Ontolojik Analizi, I. Ulusal Cami Mimarisi Sempozyumu “Gelenekten Geleceğe Cami Mimarisinde çağdaş Tasarım ve Teknolojiler” (2-5 Ekim 2012), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi/Diyanet İşleri Başkanlığı, İstanbul, s. 231-236.
Pakalın, Mehmet, Zeki (1993), “Kalemkâr”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. II, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
Parlak, Banu (2011), Antalya Cami ve Mescitlerinde Yer Alan Mihraplar, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Kayseri.
Pınar, Mehmet (2014), “Ürgüp Boyalı Köyü Cami Mihrabı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7 (34), s. 512-521.
Tekin, Ali (2021), “Konya İli Bozkır İlçesi Çevresindeki Bir Grup Ahşap Direkli Cami”, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, XLV (2), s. 209-234.
Top, Mehmet (1997), Erken Dönem Osmanlı Mihrapları (XIV-XV. Yüzyıl), (Basılmamış Doktora Tezi) Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Van.
Top, Mehmet- Özbek, Gülcan (2019), “Osmanlı Batılılaşma Dönemine Ait Ödemiş’te Bulunan Duvar Resimli İki Camii”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 46, s. 227-260.
Yavuz, Mehmet (2009), “Doğu Karadeniz Köy Camilerinde Bezeme Anlayışı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(6), s. 306-322.
Yurdakul, Tuğutlu, Eylem (2019); Kayseri Mihrapları (Kayseri Merkez ve İlçelerinde Bu-lunan Camii ve Mescitlerindeki Mihraplar), Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları (2. Baskı), Kayseri.