Şebnem SOYGÜDER BATURLAR, Levent YAYLAGÜL

Kültürel Süreklilik Bağlamında Türk Halk Kültüründe Mavi/Turkuaz Mavisi ve Nazar Boncuğu

Renklerin sembolik anlamları olduğu bilgisinden yola çıkarak bu çalışmada nitel/tarihsel bir yaklaşımla Türk halk kültüründe mavi rengin ne anlama geldiği, nazar boncuğu üzerinden açıklanmıştır. Son dönem popüler kültürün çıktıları olarak nazar boncuklarını piyasada çok çeşitli renklerde görmek mümkündür ancak Türk halk kültürü bu farklı renkleri değil de ısrarla maviyi kabul etmektedir. “Nazar Boncuğu” hiç kuşkusuz ki Türk kültürünün en önemli sembollerinden birisidir. Şamanizm döneminden kalma batıl bir inanç olmasına rağmen, günümüze dek Türk toplumu tarafından sevilerek, yaygın biçimde kullanılmıştır. Bu mavi renkli boncuğun insanların sahip oldukları canlı ve cansız varlıklarını nazarlardan, yani kötü gözlerden koruduğuna inanılır. Kıskançlık ve çekememezlik duygularının yanı sıra aşırı sevgiden de kaynaklandığı düşünülen nazarın, gözlerden çıkarak insana (hayvana veya eşyaya) ulaştığına inanılır. Bu olumsuz güçten korunmanın tek çaresinin ise boncuk takmak veya taşımak, yani “göze gözle” karşı gelmek olduğuna inanılır.

Anahtar Kelimeler:

kültürel süreklilik, turkuvaz mavizi, nazar boncuğu

PDF

___

ACIPAYAMLI, Orhan (1962), Anadolu’da Nazarla İlgili Bazı Âdet ve İnanmalar, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt XX-Sayı: 1-2 Ocak-Haziran. s. 15-16.
ADALAR SUBAŞI, Derya, (2012), International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/2 Spring, Ankara, s. 967.
Adorno, Theodor W. (2003). “Kültür Endüstrisini Yeniden Düşünürken”. Çev.: Bülent O. Doğan. Cogito. Sayı: 36. Yaz. Ss.: 76-83.
Akşin, Sina (1997). “Düşünce Tarihi (1945 Sonrası)”. Türkiye Tarihi 5:Bugünkü Türkiye (1980-1995) (içinde). Der.: Bülent Tanör, Korkut Boratav, Sina Akşin. 2. Basım. İstanbul: Cem.
Aktar, Cengiz (1993). Türkiye’nin Batılılaştırtılması. İstanbul: Ayrıntı.
Barker, Chris (1999). Television, Globalization, and Cultural Identities. Philedelphia: Open University Press. Berkes, Niyazi (1975). Türk Düşününde Batı Sorunu. İstanbul: Bilgi.
BORATAV, Pertev Naili (1997). 100 Soruda Türk Folkloru. 4.Baskı. İstanbul: Gerçek. ÇIBLAK, Nilgün (2004). “Halk Kültüründe Nazar, Nazarlık İnancı ve Bunlara Bağlı Uygulamalar”. Türklük Bilimi Araştırmaları. 2004/15. Ss.:103-125.
DİKİCİ, Mehmet (2005). Türklerde İnançlar ve Din. Ankara: Akçağ Yayınları.
Doğan, Ahmet (2002). “İslâmiyet’ten Önceki Türk İnancına Dair”. Türkler. Ed. Hasan Celâl Güzel vd. İstanbul: Yeni Türkiye Yayınları. ss.305-319.
EMİNOĞLU, Hatice (2014). Türkçe’de Renkler Sözlüğü. Ankara: Gazi Kitabevi.
ER Mine (2005). Elazığ’da Nazarla İlgili İşlemlerin Sosyolojik Tetkiki. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Erdoğan, İrfan (2002). İletişimi Anlamak. Ankara: Erk.
Erdoğan, İrfan (2001). “Popüler Kültürde Gasp ve Popülerin Gayrimeşruluğu”. Doğu-Batı. Yıl:4. Sayı: 15. Mayıs-Haziran-Temmuz. Ss.:65-102.
FİNLAY, Viktorya (2007). Renkler Boya Kutusuna Yolculuklar. Çev: Kudret Emiroğlu. Ankara: Dost Kitabevi.
Galland, Oliver ve Lemel, Yannick (2008). “Tradition vs Modernity: The Continuing Dichotomy of Values in European Society”. Revue Françoise de Sociologie. Vol.: 49. No: 5. 153-189.
Giddens, Anthony (1990). The Consequences of Modernity. Cambridge: Polity Press.
Güvenç, Bozkurt (1991). İnsan ve Kültür. 5. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Güvenç, Bozkurt (1985). Kültür Konusu ve Sorunlarımız. 2. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Huntington, Samuel P. (2008). Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması. Çev.: Mehmet Turhan ve Y. Z. Cem Soydemir. VI. Baskı. İstanbul: Okuyan Us.
Inglehart, Ronald ve Baker, Wayne (2000). “Modernization, Cultural Change, and the Persistence of Traditional Values”. ASR 2000. Vol: 65 No: 1. Pp. 19-51.
KALAFAT, Yaşar (2012). Türk Halk İnançlarında Renkler, Ankara: Berikan Yayınevi.
Kartarı, Asker (2001). Farklılıklarla Yaşamak Kültürlerarası İletişim. Ankara: Ürün Yayınları.
KOCA, Salim, (2003). Türk Kültürünün Temelleri II. Ankara: Berikan Yayınları.
Kongar, Emre (1997). Kültür Üzerine. 5. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Korkmaz, Nilufer (2008). “Kültürel İncelemeler Geleneğinde “Kültür, Popüler Kültür ve İdeoloji” Sorunu”. Medya, Popüler Kültür ve İdeoloji (içinde). Der.: L. Yaylagül, N. Korkmaz. Ankara: Dipnot.
Kongar, Emre (1995). Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. 6. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Kottak, Conrad Philip (2002). Antropoloji: İnsan Çeşitliliğine Bir Bakış. Çev.: Serpil N. Altuntek, Balkı Aydın Şafak, Dilek Erdal vd. Ankara: Ütopya.
Kuyaş, Ahmet (2016). Tarihi Düşünmek. İstanbul: Kırmızıkedi Yayınları.
KÜÇÜK, Salim (2010), Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı , Bilig, Yaz. Sayı 54: 185-210.
KÜÇÜKERMAN, Önder, (1985), Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığından Örnekler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, s.31-34, s.69-76,s.199, KÜÇÜKERMAN, Önder, (1987), 3000 Yıllık Akdeniz Camcılığının Anadolu’daki Son İzleri Göz Boncuğu, İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını. s.18-21, s.69-76.Malinowski, Bronislaw (1990). İnsan ve Kültür. Çev.: M. Fatih Gümüş. Ankara: Verso Yayınları.
Mejuyev, Vadim (1998). Kültür ve Tarih. Çev.: Suat H. Yokova. 2. Baskı. İstanbul: Toplumsal Düşünceler.
Modelski, Tania (Ed.) (1986). Studies in Entertainment: Critical Approaches to Mass Culture. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.
Mutlu, Erol (2001). “Popüler Kültürü Eleştirmek”. Doğu-Batı. Yıl:4. Sayı:15. Mayıs-Haziran-Temmuz. Ss.:9-39.
Oktay, Ahmet (1997). Türkiye’de Popüler Kültür. 4. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
O’Shaughnessy, Michael (1995). “Box Pop: Popular Television and Hegemony”. (in) Understanding Television. Eds.: Andrew Goodwin and Whannel, Garry. 4th Editiın. New York: Routledge. Pp. 88-102.
ÖGEL, Bahaeddin (1998). Türk Mitolojisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
Petkovic, Jelena (2007). “Traditional Values and Modernization Challenges Informing Urban and Rural Culture”. Philosophy, Sociology, and Philosophy. Vol: 6. No:1. Pp.: 23-39.
Spengler, Oswald (1973). İnsan ve Teknik. Çev.: Kamil Turan. Ankara: Töre-Devlet Yayınları.
Storey, John (2000). Popüler Kültür Çalışmaları. Çeviren: Koray Karaşahin. İstanbul: Babil Yayınları.
Sunyer-PI, Oriol ve Salzman, Zdenek (1978). Humanity and Culture: An Introduction to Anthropology. Boston: Houghton Mifflin Company. Tanpınar, Ahmet Hamdi (1996). Yaşadığım Gibi. İstanbul: Dergâh.
Türkçe Sözlük (2005), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını, s.1459-1460.
Williams, Raymond (1993). Kültür. Çeviren: Suavi Aydın. Ankara: İmge Yayınevi.
YARDIMCI Mehmet (2018). “Geleneksel Kültürümüzde ve Aşıkların Dilinde Nazar”. http://www.mehmetyardimci.net/img/files/akademik18.pdf, Erişim Tarihi: 22.Ağustos.