Demokrat Parti’nin Parçalanma Süreci (Ocak-Mayıs 1948)

Cumhuriyet Halk Partisi’nden ayrılan milletvekilleri tarafından kurulan Demokrat Parti, tek partiyönetimi karşıtı geniş bir siyasal yelpazeyi bünyesinde topladı. Bir çoğunun tek ortak noktası CumhuriyetHalk Partisi karşıtlığı olan bu kadar renkli bir siyasal yapılanmada parti içi çatışmaların ortaya çıkmasıbeklenen bir durumdu. Nitekim 21 Temmuz 1946 Genel Seçimlerinde uygulanan anti-demokratik usulleriileri süren bir grup TBMM’nin meşruiyetini tartışmaya açarak parti içinde muhalefete başladı. Ocak 1948’deİstanbul İl Başkanı Kenan Öner’in partiden istifasına kadar bireysel ve klik düzeyde kalan muhalif cereyanlarbu tarihten sonra Meclis Grubu ve Genel İdare Kurulundaki taraftarlarıyla eşgüdüm halinde parti içi iktidarıele geçirmeye çalıştı. Muhalifler, Demokrat Parti kurucularına karşı iktidar savaşını kaybettiler ancakçatışmanın en yoğun yaşandığı Ocak-Mayıs 1948 arasında partiyi parçaladılar. Demokrat Partiden ayrılanlartarafından Millet Partisi ve Müstakil Demokratlar adıyla iki farklı siyasal yapı kuruldu. Bu çalışma üç temelamaç taşımaktadır: Birincisi Demokrat Parti içinde parti içi muhalefetin ortaya çıkış ve gelişim sürecininirdelenmesidir. İkincisi partiyi parçalanmaya götüren Öner hizbi ile Menderes-Köprülü hizbi arasındakiiktidar çatışmasının niteliğinin tespit edilmesidir. Üçüncüsü parti içi muhalefetin siyasal başarısızlığınınaltında yatan sebeplerin ortaya çıkarılmasıdır. Çalışmada önce ilgili literatür dokuman incelemesiyle analizedildi. Ulaşılan bulgular tarih metodolojisiyle değerlendirildi ve yorumlanarak sonuçlara ulaşıldı.

The Disintegration Process of Democrat Party (January-May 1948)

Established by deputies who left the Republican People's Party, the Democratic Party encompassed a large political variety who were against the single party management. In such a colorful political structure, for many of whom the only common point was opposition to the Republican People's Party, it was expected that conflicts within the party would occur. Thus a group of deputies proposed the anti-democratic procedures implemented in the July 21st 1946 General Elections, started opposition within the party by bringing the legitimacy of the Turkish Grand National Assembly up for discussion. Until the resignation of the İstanbul province chairman, Kenan Öner in January, 1948, the opposition wing that remained individual and clique level tried to take power within the party in coordination with the supporters of the Assembly Group and the General Board of Directors, after that date. Opponents lost the power war against the founders of the Democratic Party, but they disintegrated the party between January and May 1948, when the conflict was most intense. Two different political structures, the Millet Party and the Independent Democrats, were founded by those who left the Democratic Party. This study has three main aims: The first is to examine the emergence and development of the intra-party opposition within the Democratic Party. The second is the determination of the quality of the power conflict between the Öner faction and the Menderes-Köprülü faction, which led the party to disintegration. The third is to reveal the underlying reasons for the political failure of the intra-party opposition.

PDF

___

Ahmad F. (2010). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980). Çev. A. Fethi, Hil Yayın, İstanbul 2010.
Ağaoğlu S. (1972). Demokrat Partinin Doğuş ve yükseliş Sebepleri Bir Soru. Baha Matbaası, İstanbul 1972.
Ağaoğlu S. (2011a). Arkadaşım Menderes. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
Ağaoğlu S .(2011b). Aşina Yüzler. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
Ağaoğlu S .(2013). Siyasi Günlük: Demokrat Partinin Kuruluşu. Yay.haz. C. Koçak, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
Akbaş R. (2008). Mareşal Fevzi Çakmak. Ötüken Neşriyat, İstanbul 2008.
Akşam (1948, Mart 11). “Yeni Parti İçin Henüz Teşebbüs Yok”.
Akşam (1948, Nisan 12). “BMM Bu Gün Açılıyor”.
Akşam (1948, Şubat 2). “Maaş Zamları”.
Alçora E. (2015). Türkiye’de Siyasal Parti Propagandası (1946-1960). Sosyal Araştırmalar Vakfı, İstanbul 2015.
Ardıçoğlu N. (1948 Mart 3). “Kurucular Bizce Ne Vakit Haklı Olurlar”. Yeni Sabah, s.1.
Artvinli F. (2007). Osman Bölükbaşı Seraba Harcanmış Bir Ömür. Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
Aydın A. (2014). “Demokrat Partinin Kuruluşunun İlk Yıllarında Parti İçinde Meydana Gelen Hizipleşme ve Müstakil Demokratlar Grubu”. Tarih Okulu Dergisi XIX (2014) 269-288.
Baban C. (2009). Politika Galerisi. Timaş Yayınları, İstanbul 2009.
Bölükbaşı, O. (1949). Suikast İftirasının İçyüzü ve Celal Bayar. Ankara 1949.
Cumhuriyet (1948, Mart 11). “Genel İdare Kurulunun 6 Üyesi Kuruldan Çekildiler”.
Cumhuriyet (1948, Mart 14). “Demokrat Parti Buhranın İçyüzünü Açıkladı”.
Cumhuriyet (1948, Mart 25). “Altı Milletvekili Daha DP’den Çıkarıldı”.
Cumhuriyet (1948, Mayıs 11). “Mecliste Müstakil Demokratlar Grubu”.
Cumhuriyet (1948, Ocak 20). “Milletvekili Aylıklarının Artırılması ve D.P”.
Cumhuriyet (1948, Şubat 12). “Kenan Öner’in İstifaname Sureti Basına Verildi”.
Cumhuriyet (1948, Şubat 15). “Zamları Vermeyen D.P. Milletvekilleri”.
Cumhuriyet (1948, Şubat 16). “Ödenek Zamları DP’de Yeniden Mesele Oldu”.
Cumhuriyet (1948, Temmuz 11). “Demokrat Partinin Dün Neşrettiği Beyanname”.
Çaylak A. (2007) “1946-50 Arası Dönemde Müfrit Muhafazakar Demokratlar ve Türk Demokrasisinin Almış Olduğu Biçim”. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 62/1 (2007) 18-42.
Çaylak A. (2010). İktidar Muhalefet İlişkileri Bağlamında Türkiye’nin Siyasal Hayatında Osman Bölükbaşı ve Hareketi. Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2010.
Emeç R. S. (1948 Şubat 19). “Demokrat Partinin Mebusları Üzerindeki Hakkı Büyüktür”. Son Posta 1.
Eroğul C. (2013). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi. Yordam Kitap, İstanbul 2013.
Goloğlu M. (2013). Demokrasiye Geçiş. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
Hanioğlu Ş. (2014 Nisan 6). “Muhalefet Karşıtlığa Dönüşürse”, Sabah 6.
Heper M. (2011). Türkiye’nin Siyasal Hayatı. Doğan Kitap, İstanbul 2011.
Kudret (1948, Haziran 17). “Demokrat Parti Genel İdare Kurulu Meşru Değildir”.
Kudret (1948, Mart 11). “Genel İdare Kurulundan 6 Üye İstifa Etti”.
Kudret (1948, Mart 12). D. Partide Cerayan Eden Yeni Olaylar”.
Kudret (1948, Mart 14). “Diğer İhraç Edilenler Hakkındaki Gerekçeler”.
Kudret (1948, Mart 9). “Kenan öner”.
Kudret (1948, Mayıs 25). “Bayar Cami Baykurt’a Liderlik Teklif Etmiş”.
Kudret (1948, Ocak 8). “Mareşal Zammı Verem Cemiyetine Bıraktı”.
Kudret (1948, Ocak 9). “K. Önerin istifası hakkındaki yorum”.
Mardin Ş. (2013). Türkiye’de Toplum ve Siyaset. İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
Müstakil Demokratlar Grubu: Demokrat Parti Kurucuları Bu Davanın Adamı Değildirler, Ankara 1949.
Nutku E. (1979). Demokrat Parti Neden Çöktü ve Politika’da Yitirdiğim Yıllar 1946-1948. Fakülteler Matbaası, İstanbul 1979.
Öner K. (1948). Siyasi Hatıralarım ve Bizde Demokrasi. Osmanbey Matbaası, İstanbul 1948.
Saçlıoğlu N. (1990). Bir Özgürlük Savaşçısı Sadık Aldoğan.
Tahtakılıç A. (1989). Dönüşü Olmayan Yol.Akademi Matbaası, Ankara 1989.
Tanin (1947, Şubat 5). “Ortaya çıkan hakikatler karşısında: Cami Baykut ile Zekeriya Sertel’in Mareşal Fevzi Çakmak’a Yazdıkları Mektup ve Mareşalin Kabul Tarzı IV”.
Tanin (1947, Şubat 6). “Ortaya Çıkan Hakikatler Karşısında Mareşal Fevzi Çakmak Nezdinde Verilen Karar V”.
Tanrıöver H. S. (1948, Nisan 4). “Demokrat Parti”. Tasvir 1-4.
Tasvir (1948, Ocak 7). “Profesör Kenan Öner Ne Sebeple İstifa Etti? 07.01.1948.
Tasvir (1948, Şubat 15). “D.Parti Milletvekillerinin Ödenek Ve Yolluk Farkları”.
Tasvir (1948, Şubat 2). “D.P. deki İhtilaf halledildi”.
Tasvir (1948, Şubat 27). “Celal Bayar Parti Grubu Başkanlığından İstifa Etti".
Tasvir (1948, Şubat 6). “Demokrat Parti Meclis Grubu İle Genel İdare Kurulu Arasında İhtilaf Çıktı”.
Tınal M. (2000). “Türkiye’de Bir Sivil Toplum Örgütü: İnsan Hakları Derneği(1946)”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 3/10 (2000) 117-121.
Ulus (1946, 11 Mayıs) “İnönü’nün Tarihi Söylevi”.
Ulus (1946, Temmuz 3). “İç İşleri bakanlığı seçim tarihini Dün Kesin Olarak Açıkladı”.
Yeni Sabah (1948, Haziran 14). “Basın Hürriyetinin Münakaşaları”.
Yeni Sabah (1948, Mart 11). “Genel İdare Kurulundan 6 Üye Derhal İstifa Etti”.
Yeni Sabah (1948, Mart 25). “D.P 6 kurban daha Verdi”.
Yeni Sabah (1948, Mayıs 11). “DP’den Ayrılan Milletvekillerinin Durumu”.
Yeni Sabah (1948, Nisan 21). “DP Meclis Grubu Dün Toplandı”.
Yeni Sabah (1948, Nisan 8). “DP’den Son Olarak Çıkarılan Mebuslar”.
Yeni Sabah (1948, Ocak 29). “Kenan Önerin Bayar’a Cevabı”.
Yeni Sabah (1948, Ocak 8). “Kenan Öner’in İstifası”.
Yeni Sabah (1948, Şubat 12). “Buhranın Hakiki Saikleri”.
Yeni Sabah (1948, Şubat 19). “İnönü Beyannamesi ve Demokratlar”.
Yeni Sabah (1948, Şubat 2). “Kenan Öner’in İstifa Mektubu Açıklandı” .
Yeni Sabah (1948, Şubat 26). “Ahmet Kemal Silivrili ’den Sonra Bir DP Milletvekili Daha İtham Ediyor”.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, 30.10/65.406.16, 4. (7 Ocak 1947).
BCA, 30.10/79.524.18, 2. (4 Haziran 1945).
BCA, 030.10/65.406.1,1. (23 Temmuz 1947).
Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi(TBMMTD)
TBMMTD, Devre 8, Cilt 8, Birleşim 20, s.160. (12 Aralık 1947).