17. Yüzyıl Mevlevî Şairlerinde Ney

Kamıştan yapılan ve nefesle çalınan bir müzik aleti olan ney zamanla adeta tasavvuf müziğinin birsimgesi haline gelmiştir. Ney, şairlerin hayallerini süslemiş ve şiirlerinin vazgeçilmez unsurlarından biriolmuştur. Divân şiirinde neyin özellikle Mevlevî şairlerce kamıştan yapılması, kamışlıktan ayrılmahikâyesi, üflenmesi, yanık nağmesi vs. konu edinilmiş, çeşitli sanatlarda metafor ve sembol olarakkullanılmıştır. Hatta Mesnevî neyin hikâyesi ile başladığı için adeta Mevlevîliğe mahsus bir müzik aletiolmuştur. Bu bağlamda çalışmamızı oluşturmak üzere 17. yüzyılda tarikattaki yeri ve önemine göre onMevlevî şair belirlendi. Belirlenen şairlerin divanlarından ney/nây sözcüğünün geçtiği tüm beyitler tespitedildi. Tespit edilen bu beyitlerin günümüz Türkçesiyle nesre çevirisi yapıldı ve bunlar belli başlıklaraltında sınıflandırıldı. Şairlerden seçilen dikkat çekici örnek beyitler, oluşturulan ilgili başlıklar altınayerleştirildi. Konunun daha anlaşılabilir olması için giriş bölümünde ney hakkında çeşitli kaynaklardanderlenen kısa bilgilere yer verildi. Çalışmada tespit edilen bu beyitlerden hareketle 17. yüzyıl Mevlevîşairlerinin gözünden ney anlatılmaya çalışıldı.

The Ney Amidst the Mevlevi Poets of the 17th Century

The sound made from a reed, the ney, a woodwind musical instrument, has almost become thesymbol of Sufi music worldwide. The ney has engaged the imagination of poets and became anindispensable element in the allusions drawn in their poetry. This instrument employed in several arts, hasbeen the subject of mention in the works of Mevlevi poets, with the imagery of the reed, the material it ismade from, the story of the separation of the individual reed from its fellows in the reed-bed, it beingblown and the haunting sound it produces, engaging the mind in the world of metaphor and symbol. Theney has become particularly associated with the Mevlevi, as the Mesnevi itself begins with the story ofthe ney. Ten Mevlevi poets have been selected within the scope of this study regarding their place withinthe order and their importance in the 17thcentury. Amongst the chosen divans, those couplets thatinclude the ney were identified and translated into contemporary Turkish prose and classified undercertain headings. These poets notable examples are placed under the respective titles of couplets. In orderto be more intelligible today, from a variety of sources some brief information concerning the reed isprovided in the introduction. With these selected couplets, the attempt was made to explain the neythrough the thoughts about it expressed in words by these 17thcentury Mevlevi poets.

PDF

___

Ayan, H. (1981). Cevrî Divanı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
Büyüktosunoğlu, M. (1991). Sahib Dede Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanı'nın Tenkidli Metni. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Can, H. (1966). Dini Türk Musikisi Lûgatı. Musiki Mecmuası, Yıl: 18/220, 119-121.
Çetinkaya, B. A. (2011). Mevlânânın Nefesinden Çıkan Büyülü Ney Sesi. Ihlamur- Mevlâna Özel Sayısı Nev-niyâz, 426-432. Konya.
Çıpan, M. (2003). Fasih Divanı İnceleme-Tenkitli Metin. İstanbul: MEB.
Derman, M. U. (2001). Kalem. DİA, 24, 245-257. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Erguner, S. (2002). Ney Metod. Erguner Müzik.
Erkul, R. (1992). Birrî Mehmed Dede (Magnisalı): Hayatı, Edebî Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Gölpınarlı, A. (1990). Mesnevî Tercemesi ve Şerhi I-II Cilt. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Göre, Z. (2004). Adnî Receb Dede, Hayatı ve Eserleri. Basılmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Güleç, İ. (2008). Hallâcın Bilinmeyen Bir Menkıbesi mi, Yahut Tarak-nâme mi?. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 109-122. İstanbul.
Gültaş, A. (1981). Divan Şiirinden Türk Musikisi Sazları. Sanat ve Kültürde Kök- Aylık Fikir ve Musiki Dergisi, 1/7, 28-29.
Hidayetoğlu, A. S. (1996). Nesib Dede Hayatı, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
İpekten, H. (1974). İsmetî Divânı. Erzurum.
Kaplan, M. (1996). Neşâti Divanı. İzmir: Akademi Kitabevi.
Mermer, A. (1991). Mezâkî Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-III. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Sami, Ş. (2007). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Sarı, M. (1992). Sabuhi Şeyh Ahmed Dede Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanı'nın Tenkitli Metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Uygun, M. N. (2007). Ney. DİA, 33, 68-69. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
Yöndemli, F. (2007). Mevlevîlikte Semâ ve Mûsıkî. İstanbul: Nüve Kültür Merkezi Yayınları.
Zavotçu, G. (2009). Neyin Öyküsü ve Divân Şiirinde İşlenişi. A.Ü Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof . Dr. Hüseyin Ayan Özel Sayısı, 39, 719-751.