TÜRKİYE'DEKİ KAYNAKLAR TEMELİNDE İSRAİL'İN KURULUŞUNDAN 2000’Lİ YILLARA TÜRKİYE-İSRAİL EĞİTİM VE KÜLTÜR İLİŞKİLERİ

KURULUŞUNDAN 2000’Lİ YILLARA TÜRKİYE-İSRAİL EĞİTİM VE KÜLTÜR İLİŞKİLERİ (1948-2001) Öz Türkiye-İsrail ilişkileri İsrail Devleti’nin kurulduğu 14 Mayıs 1948’den 1990’lı yılların başlarına kadar iki ülke arasında yaşanan diplomatik krizlere bağlı olarak gelişme imkânı bulamamıştır. Bu durum İsrail’in kuruluşuyla birlikte şiddetli bir hâl alan Arap-İsrail çatışmalarıyla yakından ilişkilidir. Türkiye Araplardan gelen tepkiler yüzünden İsrail’le ikili ilişkilerini geliştirme imkânı bulamadığı gibi zaman zaman da bu devletle birtakım diplomatik krizler yaşamıştır. Türkiye’nin İsrail’le siyasi ilişkilerini geliştirememesi iki ülke arasındaki eğitim ve kültür ilişkilerini doğrudan etkilemiştir. Bu çalışmada Türkiye ve İsrail devletleri arasındaki eğitim ve kültür ilişkileri İsrail’in kuruluşundan soğuk savaşın sonuna kadar (1948-1990) ve soğuk savaşın bitiminden 2000’li yılların başlarına kadar (1990-2001) olmak üzere iki başlık altında incelenmiştir. Doküman incelemesine dayalı bu tarihsel araştırmanın ana kaynaklarını Türkiye’de yapılan çalışmalar oluşturmaktadır. İçerik analizinin kullanıldığı araştırmanın sonucunda Türkiye-İsrail eğitim ve kültür ilişkilerinin İsrail’in kurulduğu tarihten 1990’lı yıllara kadar sınırlı düzeyde gelişebildiği, 1990’lı yıllarda ise iki ülke arasındaki diplomatik temsil seviyesinin büyükelçilik düzeyine çıkarılmasıyla birlikte eğitim ve kültür ilişkilerinin alışılmadık tarzda bir gelişim sürecine girdiği görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Türkiye-İsrail ilişkileri, Diplomasi, Eğitim, Kültür. Jel Kodları: J1, J2, J3

Anahtar Kelimeler:

Türkiye-İsrail Lişkileri, Diplomasi, Eğitim, Kültür

TURKEY-ISRAEL EDUCATION AND CULTURAL RELATIONS SINCE ISRAEL'S FOUNDATION TILL THE 2000S (1948-2001)

TURKEY-ISRAEL EDUCATION AND CULTURAL RELATIONS SINCE ISRAEL'S FOUNDATION TILL THE 2000S (1948-2001) Abstract Turkish-Israeli relations did not have any chance to develop due to the diplomatic crises between the two countries from May 14, 1948, when the State of Israel was established, until the early 1990s. This situation is closely related to the Arab-Israeli conflicts, which became violent with the establishment of Israel. Turkey has not had the opportunity to develop its bilateral relations with Israel due to the reactions from the Arabs, and has experienced some diplomatic crises with Israel from time to time. Turkey's failure to develop its political relations with Israel has directly affected the educational and cultural relations between the two countries. In this study, the educational and cultural relations between Turkey and Israel were examined under two headings: from the foundation of Israel to the end of the Cold War (1948-1990) and from the end of the Cold War to the early 2000s (1990-2001). The main sources used in this historical document review research are the studies conducted in Turkey. As a result of the research in which content analysis was used, it was seen that Turkey-Israel education and cultural relations could develop to a limited extent thanks to the contributions of Turkish Jews after the foundation of Israel until the 1990s, and that education and cultural relations entered an unusual development process in the 1990s after diplomatic representation between the two countries rised to the level of embassy. Keywords: Turkey-Israel relations, Diplomacy, Education, Culture. Jel Codes: J1, J2, J3

Keywords:

Turkey-Israel Relations, Diplomacy, Education, Culture,

PDF

___

KAYNAKÇA Akdevelioğlu, A. & Kürkçüoğlu, Ö. (2009). Orta Doğu’yla ilişkiler. İçinde B. Oran (Ed.), Türk dış politikası kuruluş savaşından bugüne olgular, belgeler, yorumlar (1919-1980), (ss. 357-369), Cilt 1, İletişim Yayıncılık.
Akın, D. (1989, 7 Kasım). İsrail Hayfa Üniversitesi öğretim üyesi Prof. David Kushner: biz tanzimatı çok sevmiştik. Cumhuriyet, s. 10.
Akyol, K. (1993, 15 Kasım). Türkiye-İsrail ilişkilerinde yeni dönem. Cumhuriyet, s. 15.
Altunışık, M. B. (1999). Soğuk Savaş sonrası dönemde Türkiye-İsrail ilişkileri. İçinde M. B. Altunışık (Ed.) Türkiye ve Orta Doğu Tarih Kimlik Güvenlik (ss. 182-193). Boyut Yayınları.
Aras, B. (1997). Filistin-İsrail barış süreci ve Türkiye. (1. Baskı). Bağlam Yayınları. Arı, T. (2004). Geçmişten günümüze Orta Doğu siyaset, savaş ve diplomasi. (3. Baskı). Alfa Basım Yayıncılık.
Armaoğlu, F. (1991). Filistin meselesi ve Arap-İsrail savaşları. (1. Baskı). İş Bankası Kültür Yayınları. Atama Kararı. (1992, 11 Şubat). Resmi Gazete (Sayı: 21139). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/21139.pdf
Aykan, M. B. (1993). The Palestinian question in Turkish foreing policy from 1950s to the 1990s. Middle East Studies, 2, 95-104.
Balcı, E. (1992, 19 Temmuz). Türkiye-İsrail. Cumhuriyet, s. 9.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1994, 12 Ocak). Türkiye-İsrail Kültür, Eğitim ve Bilim Alanlarında İşbirliği Anlaşması çerçevesinde 10-14 Ocak 1994 tarihleri arasında Ankara'da yapılacak Ortak Komisyon toplantısına Dışişleri Bakanlığı Kültür İşleri Genel Müdür Yardımcısı Aydın İdil'in katılması ve kendisine imza yetkisi verilmesi (Kutu No. 765, Gömlek No. 526). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1994, 6 Nisan). Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile İsrail Devleti Hükümeti arasında çevre konuları ve doğanın korunması alanında işbirliği anlaşmasını hükümetimiz adına imzalamaya Rıza Akçalı’nın yetkili kılınması (Kutu No. 775, Gömlek No. 562). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1996, 4 Nisan). 4-5 Mart 1996 tarihlerinde Tel Aviv’de yapılan Türkiye-İsrail Ortak Kültür Komisyonu toplantısına hükümetimizi temsilen Aydın İdil Başkanlığındaki heyetin katılması ve heyet başkanına imza yetkisi verilmesi (Kutu No. 840, Gömlek No. 815). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1996, 11 Nisan). 11-14 Mart 1996 tarihleri arasında İsrail ve Filistin’e resmi ziyarette bulunan Süleyman Demirel’e belirlenen heyetin refakat etmesinin kabulü (Kutu No. 841, Gömlek No. 821). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1996, 11 Nisan). 11-14 Mart 1996 tarihleri arasında İsrail ve Filistin’e resmi ziyarette bulunan Süleyman Demirel’e belirlenen heyetin refakat etmesinin kabulü (Kutu No. 848, Gömlek No. 845). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1999, 13 Şubat). Türkiye ile İsrail arasında akdedilmesi ön görülen Kültürel Değişim Programını Dışişleri Bakanlığı Kültür İşleri Genel Müdürü Metin Metin Göker’in imzalaması (Kutu No. 971, Gömlek No. 303). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1999, 25 Şubat). İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ndeki halı, ahşap ve maden eserlerinin İsrail Müzesi'nde sergilenmesi ile ilgili teknik konulara ilişkin aktedilmesi öngörülen protokolü Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdür Vekili Kenan Yurttagül'ün imzalaması (Kutu No. 978, Gömlek No. 326). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul. Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1999, 25 Şubat). Kudüs'teki İsrail Müzesi'nde Türk Halı Sanatı adı altında sergilenmek üzere 56 eserin geçici olarak İsrail'e gönderilmesi (Kutu No. 979, Gömlek No. 327). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1999, 26 Şubat). 14 Kasım 1993'te Kudüs'te imzalanan Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile İsrail Devleti Hükümeti Arasında Kültür, Eğitim, Bilim Alanlarında İşbirliği Anlaşmasının onaylanması (Kutu No. 981, Gömlek No. 329). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1999, 4 Mart). Kültür Bakanı M. İstemihan Talay'ın, Osmanlı-Türk Halıları Sergisinin 16 Mart 1999 tarihinde Kudüs'teki İsrail Müzesinde yapılacak açılış törenine katılmak üzere beraberindeki heyetle İsrail'e gönderilmesi (KutuNo. 982, Gömlek No. 332). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Kanunlar ve Kararlar Genel Müdürlüğü (BKKGM). (1999, 26 Ekim). Kültür Bakanı M. İstemihan Talay'ın , New York'ta düzenlenecek Türk-İsrail kültürel etkinliğine, Cumhuriyet Bayramı törenlerine ve aynı yerde yapılacak Din Müşavirleri Toplantısı'na katılmak üzere bir heyetle birlikte ABD'ye gönderilmesi (Kutu No. 1017, Gömlek No. 446). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Başbakanlık Muamelât Umum Müdürlüğü (BMUM). (1949, 24 Mart). İsrail Devleti’nin tanınması (Kutu. No. 118, Gömlek No. 108). Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, İstanbul.
Batur, N. (1993, 15 Kasım). İlişkilerde 4 hedef. Milliyet, s. 21.
Begin, T. Güner, A ve Türkkuşu, H. (1986, 11 Eylül). Hazin tören, Milliyet, s. 12.
Besalel, Y. (2000). Yahudi tarihi. Universal Dil Hizmetleri ve Yayıncılık. Bileydi, M. (2005). İsrail Devleti’nin kuruluşu ve bölgesel etkileri (1948-2000). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Bölükbaşı, S. (2001). Türkiye ve İsrail: mesafeli yakınlıktan stratejik ortaklığa. İçinde Ş. H. Çalış vd (Ed.), Türkiye’nin dış politika gündemi kimlik, demokrasi, güvenlik, (ss. 243-264). Liberte Yayınları.
Cihanşimul, N. (1998, 5 Aralık). Müziğe ilgi eğitimle artar. Cumhuriyet, s. 15.
Codispoti, J. M. (2000). Turco-Israeli Partnership in A Tough Neighborhood. 24 Aralık 2022, https://www.jstor.org/stable/resrep13740?seq=1#metadata_info_tab_contents
Cumhuriyet. (1992, 16 Temmuz). Dolmabahçe’de 500. yıl balosu, s. 18.
Cumhuriyet. (1992, 20 Kasım). Ahirada Sinagogu ibadete açıldı, s. 3.
Cumhuriyet. (1984, 20 Eylül). Dışişleri, 4 HP’li vekil için ateş püskürüyor, s. 1.
Cumhuriyet. (1986, 21 Ekim). İsrail’den işbirliği çağrısı, s. 12.
Cumhuriyet. (1986, 29 Ekim). İsrail’de de kutlanıyor, s. 13.
Cumhuriyet. (1986, 6 Ağustos). Tel Aviv ikinci kâtipliğine kıdemli elçi atandı, s. 10.
Cumhuriyet. (1986, 8 Eylül). Teröre sert kınama. Sinogog baskını İsrail’de bükümet bunalımına yol açtı, s. 13.
Cumhuriyet. (1986, 9 Eylül). Misilleme yapacağız. Ankara İsrail’li bakan istemedi, s. 10.
Cumhuriyet. (1987, 29 Ağustos). Filistin sokağına İsrail tepkisi, s. 7.
Cumhuriyet. (1989, 18 Ekim). Yahudi kongresi, s. 3.
Cumhuriyet. (1989, 6 Eylül). 500 yıllık Türk-Musevi dostluğu, s. 6.
Cumhuriyet. (1990, 2 Mayıs). Ankara-Tel Aviv: diplomaside bahar, s. 3.
Cumhuriyet. (1991, 11 Kasım). 500. yıl kutlama etkinlikleri çerçevesinde Los Paşaros Sefaradis’in vereceği konser, s. 9.
Cumhuriyet. (1991, 24 Mart). Yahudiler Osmanlı’dan memnun, s. 15.
Cumhuriyet. (1991, 27 Mayıs). Sefarat şarkıları, s. 7.
Cumhuriyet. (1991, 6 Ekim). 500. yıl vakfının sempozyumu, s. 9.
Cumhuriyet. (1991, 8 Eylül). Sinagog’dan müzeye, s. 3.
Cumhuriyet. (1992, 21 Ocak). Yahudiler, Osmanlı’dan soyutlanamaz, s. 7.
Cumhuriyet. (1992, 27 Ekim). 500. yıl vakfının defilesi, s. 7.
Cumhuriyet. (1992, 5 Mart). Museviler’den 500. yıl için şükran, s. 8.
Cumhuriyet. (1992, 5 Şubat). Barış için dua heykeli Beyoğlu’na, s. 8.
Cumhuriyet. (1992, 9 Mart). 500. yıl vakfı Türkiye’yi tanıtıyor, s. 3.
Cumhuriyet. (2001, 26 Kasım). Türk Musevileri müzesi açıldı, s. 4.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1947, 31 Ekim). İsrail`deki Mikve İsrail Tarım Okuluna girebilmek için Orta Okul mezunu olunması gerektiği (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1951, 2 Haziran). Ortadoğu Temel Eğitim Merkezinin Türkiye`de kurulmasını İsrail`in memnuniyetle destekleyeceği (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1952, 25 Kasım). İsrail`in Kudüs`te açtığı Milletlerarası "Çölün Fethi Sergisi “ne Türkiye`nin davet edilmesi (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1953, 30 Eylül). İsrail`in Kudüs`te açtığı Milletlerarası "Çölün Fethi Sergisi “ne Türkiye`nin davet edilmesi (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1953, 6 Ocak). İsrail`de, Türkiye`den gelme Musevilerin talebi üzerine bir Atatürk Ormanı meydana getirilmesi (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1953, 8 Ekim). İsrail Maslahatgüzarı ile iki ülke arasında kültür anlaşması akdi hakkında Dışişleri Bakanlığı İkinci Daire Genel Müdürünün yaptığı görüşme (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1954, 26 Kasım). İsrail Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti arasında Kültürel ilişkilere dair Anlaşma (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1955, 21 Ekim). İsrail Elçiliği İkinci Kâtip Baruch Gilead ile öğrenci değişimi hakkında yaptığımız görüşme (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1955, 29 Kasım). İsrail Elçiliğinin Türk Öğrencilere İsrail`deki yükseköğretim kuruluşları için burs önerisi (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul. Dışişleri Bakanlığı (DB). (1956, 11 Nisan). Türkiye ile İsrail arasında karşılıklı öğrenci gönderilmesi (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1956, 14 Mart). Türkiye-İsrail öğrenci mübadelesi (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1956, 25 Mayıs). Türkiye ile İsrail arasında karşılıklı öğrenci gönderilmesi (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1957, 11 Mart). Tel-Aviv Üniversitesinin Türkiye Üniversiteleriyle kitap mübadelesi teklifi (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1957, 18 Temmuz). Profesör B. Mazar`ın beraberindeki İsrailli arkeologların 15 günlük araştırma sonrası Türkiye`den (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul. Dışişleri Bakanlığı (DB). (1957, 19 Eylül). İsrail`de kurulması düşünülen Türkiyeli Yüksek Tahsilliler Cemiyeti (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1957, 20 Ağustos). İsrail`de kurulması düşünülen Türkiyeli Yüksek Tahsilliler Cemiyeti (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı (DB). (1958, 4 Nisan). Milletlerarası Teknik Stajyer Öğrenci Mübadelesi Birliği İsrail temsilciliğinin Türkiye ve diğer ülkelere göndereceği İsrailli öğrencileri belirlediği (Kutu No. 538, Gömlek No. 2673). Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi, İstanbul.
Dışişleri Bakanlığı. (1967). Dışişleri Bakanlığı Bütçesi ile ilgili tenkit ve telkinlere dışişleri bakanının cevabı.’’ Dışişleri Bakanlığı Belleteni (Yayın No: 29). Erişim Adresi: http://diad.mfa.gov.tr/diad/belleteni/1967-sayi-28-39.pdf
Ecevit, B. (1956, 28 Kasım). Türk elçisi niçin geri çağırıldı?. Ulus, s. 3.
Eminoğlu, A. (2017). Türkiye-İsrail ilişkileri. İçinde A. Eminoğlu, P. Gürson & A. Eminoğlu (Ed.), Türk dış politikası aktörler, krizler, tercihler, çözümler, (ss. 570-576). Barış Kitapevi.
Erhan, Ç. (2002). Türkiye'nin İsrail ile ilişkileri (1948-2001). Türkler Ansiklopedisi içinde (17, 430-439). Yeni Türkiye Yayınları.
Esmer, A. Ş (1948, 28 Haziran). İsrail’in tanınması. Ulus, 3.
Filiba, L. (2022, 12 Ekim). Gülerek, güldürerek, kahkahayla Ladino, Şalom, s. 7.
Gökçe, O. (2012). The dynamics of Turkish-Israeli relations. All Azimuth, 1(2), 55-68.
Gruen, G. E. (1995). Dynamic progress in Turkish-Israeli relations. Israel Affairs, 1(4), 40-70.
Güleryüz, N. A. (2015). Türk Yahudi basını tarihi süreli yayınlar. Gözlem Yayıncılık.
Güvendiren, E. (1999). Turkish-Israeli relations. Cemoti, 28, 176-178.
Hale, W. (2003). Türk Dış Politikası 1774-2000. (Çev. P. Demir). Mozaik Yayınları.
Hürriyet. (1986, 2 Kasım). Gizli geziyi milletvekilleri ertelemiş, s. 3.
Hürriyet. (1986, 21 Ekim). İsrail’den sıcak yaklaşım, s. 18.
Hürriyet. (1986, 8 Ocak ). İsrail’le ilişkileri kesin, s. 10.
Hürriyet. (1988, 12 Mart). İsrail lanetlendi, s. 16.
Hürriyet. (1988, 16 Kasım). Filistin devletine ‘hoşgeldin’, s. 12.
Inbar, E. (2001). Türkiye-İsrail stratejik ortaklığı. Avrasya Stratejik Araştırmaları Merkezi Yayınları. Inbar, E. (2003). The Israeli-Turkish strategic partnership. The Begin Sadat Center For Strategic Studies, 53, 167-170.
Israeli, R. (2001). The land of many crossroads the Turkish-Israeli odd couple. Elsevier Science Limited, 45, 69-71.
İdiz, S. (1988, 17 Kasım). İsrail’den tepki. Cumhuriyet, s. 15.
Keleşoğlu, E. (2012). Türk dış politikasında Filistin sorunu ve Türkiye-İsrail ilişkileri. İçinde F. Sönmezoğlu., N. Özgür Baklacıoğlu & Ö. Terzi (Ed.), XXI. Yüzyılda Türk dış politikasının analizi, (ss. 657-665). Der Yayınları.
Kıran, A. (2000). Türkiye-İsrail ilişkileri ve üçüncü taraf kaygıları. Birikim Dergisi, 140, 2-9.
Larrabee, F. & Stephen-Lesser, I. O. (2004). Turkish foreign policy in an age of uncertainty. Ötüken Neşriat.
Liel, A. & Yirik, C. (2010). Türkiye-İsrail ilişkileri 1949-2010. İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları.
Milliyet. (1986, 26 Ekim). 12 milletvekilinin İsrail gezisi kaldı, s. 9.
Milliyet. (1986, 25 Ekim). İsrail’den Sürpriz Davet, s. 9.
Milliyet. (1986, 29 Ekim). İsrail’e davet olayı kapandı, s. 9.
Milliyet. (1986, 8 Ocak). İslam Konferansı’nda Halefoğlu konuştu dertli çok, çare yok, s. 5.
Milliyet. (1986, 9 Eylül). İsrail fırsatçılık yapmasın , s. 14.
Milliyet. (1988, 17 Kasım). Karar, Türk milletinin, s. 4.
Milliyet. (1991, 4 Haziran). Güvendiren’e nişan, s. 18.
Milliyet. (1992, 1 Haziran). Museviler Türklere Hayat Borçlu, s. 14.
Özcan, G. (2005). Türkiye-İsrail ilişkilerinde dönüşüm: güvenliğin ötesi. TESEV Yayınları. Özcan, G. (2016). Türkiye-İsrail İlişkileri. İçinde F. Sönmezoğlu (Ed.), XX. Yüzyılda Türk dış politikasının analizi, (ss. 801-811). Der Yayınları.
Özgen, Ö. (1992, 15 Ekim). Bakan Ateş’in İsrailli konuğu. Milliyet, s. 15.
Sander, O. (2006). Türkiye’nin dış dolitikası. İmge Yayınevi.
Saraç, M. & Yıldırım, A. (1992, 17 Temmuz). Bush’tan videolu mesaj. Cumhuriyet, s. 17.
Solak, İ, (1984, 27 Eylül). ‘‘Evren’e mesaj getirdik’’. Hürriyet, s. 19.
Songur, İ. (1990, 7 Mart). Türklere 500 yıllık şükran. Milliyet, s. 15.
Sönmezoğlu, F. (2006). II. Dünya savaşından günümüze Türk dış politikası. Der Yayınları.
Tavlaş, N. (1999). Türkiye-İsrail güvenlik ve istihbarat ilişkileri. Avrasya Dosyası Dergisi, 5(1), 78-95. Tuncer, H. (2015). Özal’ın dış politikası. (1. Basım). Kaynak Yayınları.
Tüter, M. (2010). Türkiye-İsrail ilişkilerinde süreklilik ve değişim. İçinde H. Çomak (Ed.), 21.Yüzyılda çağdaş Türk dış politikası ve diplomasisi, (ss. 405-409). Umuttepe Yayınları.
Yapıcı, M. İ. (2008). Soğuk Savaş döneminde Türkiye ve Orta Doğu. İçinde S. Aybar (Ed.), Türkiye’nin Orta Doğu politikası. (ss. 36-52). Kadir Has Üniversitesi Yayınları.