ADALET VE KALKINMA PARTİSİ HÜKÜMETLERİ DÖNEMİNDE SİVİL-ASKER İLİŞKİLERİNİN DÖNÜŞÜMÜ

Sivil-asker ilişkilerine dair modern dönem ile başlayıp günümüze kadar uzanan tartışmalar, onun ne kadar canlı bir mesele olduğunu bizlere göstermektedir. Modern dönemle birlikte ulusların ortaya çıkışında, ulusların devamlılığında önemli roller üstlenen ordunun gücünün demokrasiyi ve siyaset alanını tehdit edecek boyuta ulaşması ile birlikte, sivil-asker ilişkilerinin niteliğinin önemli olduğu anlaşılmıştır. Böylece demokrasiden söz edebilmek için sivil-asker ilişkilerinin demokratik bir zemine oturtulmasının zorunlu olduğunu savunan bir takım teoriler ortaya atılmıştır. Pek çok ülkede olduğu gibi ülkemizde de demokrasinin varlığından bahsedebilmek için en önemli parametrelerden biri sivil-asker ilişkilerinin niteliğidir. Nitekim tarihimizde askerin kurucu, yönetici ve dönüştürücü rollerinin onu siyasetin en önemli aktörü haline getirmesi, ülke demokrasisini, sivil-asker ilişkilerinin niteliğini göz önünde bulundurarak değerlendirmeyi gerekli hale getirmektedir. Bu makale, öncelikle, teoriler ve tarihi olaylar açısından 2002 yılına kadar Türkiye’deki sivil-asker ilişkilerinin niteliğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu yıla kadarki sivil-asker ilişkilerinin mahiyetini, 2002’de AK Parti’nin iktidara gelmesi ile başlayan sivil-asker ilişkilerindeki demokratikleşme sürecini anlamada bir referans noktası olarak kullanmaktadır. Bu veriler ışığında AK Parti iktidarları döneminde sivil-asker ilişkilerinin demokratikleşmesine dair yapılan düzenlemelerin özsel mi; yoksa biçimsel mi olduğu tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Sivil-asker ilişkisi, Sivil yönetim, Ordu, AK Parti.

THE CIVIL-MILITARY TRANSFORMATION IN AK PARTY PERIOD

The arguments around civil-military relations, which began in the modern era and continue to the present, demonstrate how dynamic they are. It is acknowledged that the quality of civil-military relations is crucial since the army's power, which plays an important role in the emergence and the continuity of nations in the modern period, has grown to a point where it threatens democracy and the political system. Hence, a variety of theories have been advanced that contend that in order to discuss democracy, civil-military relations must be based on a democratic basis. The quality of civil-military interactions in our nation is one of the most crucial indicators of whether democracy is present, as it is in many other nations. As a matter of fact, the founder, ruler and transformer roles of the soldiers in our history have made them the most significant actor in politics, making it necessary to evaluate the country's democracy by considering the nature of civil-military relations. In terms of theories and historical events, the primary goal of this article is to describe the nature of civil-military relations in Turkey up until 2002. In order to comprehend the democratization process in civil-military relations that began with the Justice and Development Party ascension to power in 2002, it uses the nature of civil-military interactions up until this year as a point of comparison. These facts are considered when determining whether or not the rules governing the democratization of civil-military interactions under the Justice and Development Party governments are formal or necessary.

Keywords:

Civil-military relations, Civil administration, Army, AK Party,

PDF

___

24146 Sayılı Resmî Gazete. (2000). Ordu Evleri, Askerî Gazinolar ve Sosyal Tesisler Yönetmeliği, 20.08.2022, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2000/08/20000820.htm#1.
29787 Sayılı Resmî Gazete. (2016). Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Tedbirler Alınması Ve Milli Savunma Üniversitesi Kurulması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname, 20.08.2022, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/07/20160731.htm.
29800 Sayılı Resmî Gazete. (2016). Türk Silahlı Kuvvetleri Ordu Evleri, Askerî Gazinolar, Kışla Gazinoları Ve Vardiya Yatakhaneleri İle Eğitim Merkezleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, 20.08.2022, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/08/20160813-12.htm.
29940 Sayılı Resmî Gazete. (2017). Olağanüstü Hal Kapsamında Milli Savunma İle İlgili Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 20.08.2022, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/01/20170106m1.htm.
AB Genişleme Politikasına İlişkin 2019 Bilgilendirmesi Ekindeki 2019 Türkiye Raporu. (2019). 20.08.2022. https://www.ab.gov.tr/siteimages/birimler/kpb/2019_trkiye_raporu-_tr.pdf.
AB Türkiye İlerleme Raporu. (2009). 20.08.2022. http://www.ab.gov.tr/files/AB_Iliskileri/AdaylikSureci/IlerlemeRaporlari/turkiye_ilerleme_rap_2009.pdf.
Akbulut, T. Z. (2008). Açılış Konuşması. Ü. Cizre , İ. Cerrah (Edt.) Güvenlik Sektörü Yönetişimi: Türkiye ve Avrupa, (ss. 18-22), TESEV Yayınları.
Alkan, H. (2016). 15 Temmuz’u Anlamak: Parametreler ve Sonuçlar. Bilig Dergisi. 7, 253-272.
Avrupa Birliği Uyum Yasa Paketleri. (2007). 20.08.2022. http://www.ab.gov.tr/files/pub/abuyp.pdf.
Birdişli, F. (2013). Sivil Asker İlişkileri, A. Karadağ (Der.) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Siyasal Hayat, (ss. 323-392), Orion Yayınları, Ankara.
CSCE. (1994). Budapest Document Towards A Genuıne Partnershıp In A New Era, 20.08.2022, http://www.osce.org/mc/39554.
Çarkoğlu, A. & Toprak, B. (2006). Değişen Türkiye’de Din, Toplum, Siyaset. TESEV Yayınları.
Çelik, S. (2008). Osmanlı'dan Günümüze Devlet Ve Asker : Askeri Bürokrasinin Anayasal Sistem İçerisindeki Yeri. Salyangoz Yayınları.
Eekelen, W. V. (2008). Avrupa Güvenlik Sistemlerinin Birbirine Uyumu. Ü. Cizre , İ. Cerrah (Edt.) Güvenlik Sektörü Yönetişimi: Türkiye ve Avrupa, (ss.62-68), TESEV Yayınları.
Gürsoy, Y. & Sarıgül, Z. (2011). Türkiye’de Silahlı Kuvvetler ve Toplum: Ampirik Yaklaşım. TÜBİTAK 1001 Araştırma Projesi, Proje No: 110K462.
Gürsoy, Y. (2014). Türkiye’de Sivil- Asker İlişkilerinin Dönüşümünün Sebepleri. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 11(43), 157-180.
Habertürk. (2012). Bir E-Muhtıranın Anatomisi, 20.08.2022, http://www.haberturk.com/gundem/haber/737683-bir-e-muhtiranin-anatomisi.
Huntington, S. P. (2006). Asker ve Devlet: Sivil Asker İlişkilerinin Kuram ve Siyasası. (çev. K. U. Kızılaslan). Salyangoz Yayınları.
Hürriyet. (2017). Son Dakika: TSK’da Başörtüsü Yasağı Kalktı, 20.08.2022, http://www.hurriyet.com.tr/tskda-basortusu-yasagi-kalkti-40373902.
İçişleri Bakanlığı. (2019). Kolluk Gözetim Komisyonu Faaliyetlerine Başlıyor, 20.08.2022, https://www.icisleri.gov.tr/kolluk-gozetim-komisyonu-faaliyetlerine-basliyor.
Karaosmanoğlu, A. L. & Gökakın, B. Ö. (2010). Türkiye’de Sivil-Asker İlişkisinin Unutulan Boyutları.Uluslararası İlişkiler Dergisi. 7(27), 29-50.
Karaosmanoğlu, A. L. (2011). Silahlı Kuvvetler ve Demokrasi, BİLGESAM Yayınları. (Rapor no: 33) ss.1-29.
Karpat, K. H. (2009). Osmanlı’dan Günümüze Elitler ve Din. (çev. G. Ayas). Timaş Yayınları.
Karpat, K. H. (2010). Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset. (çev. G. Ayas). Timaş Yayınları.
Kohn, R. (1997). How Democracies Control the Military.Journal of Democracy, 8, 140-153.
Küçük, A. & Karadağ, A. (2013). Anayasacılık Hareketleri ve Anayasalar. A. Karadağ (Der.) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Siyasal Hayat, (ss. 141-222), Orion Yayınları, Ankara.
Milliyet. (2010). Başkomutan'a Askerden "Türban" Tavrı, 20.08.2022, http://www.milliyet.com.tr/baskomutan-a-askerden-turban-tavri-siyaset-1307968/.
Nordlınger, E. A. (1977). Soldiers In Politics Military Coups and Governments. Prentice Hall Inc., Englewood Cliffs, New Jersey.
NTV. (2010). EMASYA nedir?, 20.08.2022, http://www.ntv.com.tr/turkiye/emasya-nedir,zLPkIh6QREK-3MKpa0JilQ.
Örs, B. (2006). Uluslaşma, Orduların Değişen Rolü Ve Sivil Kontrol. Atatürk Dergisi. 5(1), 57-79.
Özer, V. (2014). 1 Mart Tezkeresinin Bilinmeyenleri, 20.08.2022, http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/verda-ozer/1-mart-tezkeresinin-bilinmeyenleri-27339904.
Özkök, Hilmi. “1 Mart Tezkeresiyle İlgili Konuşsaydım TSK'nın Hali Ne Olurdu?”. (Görüşmeci: Fikret Bila, Gazete Röportajı, Görüşme 1 Ekim 2007). http://bianet.org/bianet/siyaset/102069-1-mart-tezkeresiyle-ilgili-konussaydim-tsk-nin-hali-ne-olurdu.
Pekin, İ. H. & Yavuz, A. (2014). Asker ve Siyaset “Osmanlı’dan Günümüze Sivil-asker İlişkileri. Kaynak Yayınları.
Sandıklı, A. (2010). Sivil-Asker İlişkileri, 20.08.2022, https://slideplayer.biz.tr/slide/11434131/.
TBB. (2017). Anayasa Değişikliği Teklifi’nin Karşılaştırmalı ve Açıklamalı Metin, 20.08.2022. http://anayasadegisikligi.barobirlik.org.tr/Anayasa_Degisikligi.aspx.
TBMM. (1997). Genelkurmay Başkanlığı ile İçişleri Bakanlığı Arasında 5442 Sayılı İl İdaresi Kanunu “11/D Maddesi” Gereğince Alınması Gereken Müşterek Tedbirlere İlişkin Protokol”, 20.08.2022, https://www.tbmm.gov.tr/Files/MeclisArastirmasiKomisyonlari/DarbeMuhtira/RaporEkleri/ek1.pdf.
TBMM. (2013). Sözleşmeli Erbaş Ve Er Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Kanun No. 6496, 20.08.2022, https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k6496.html.
TCCB. (2014). Savunma Reformu Raporu, 20.08.2022, http://docplayer.biz.tr/2198639-Savunma-reformu-raporu.html.
TGB. (2016). Balyoz Mağduru Amiral: TSK İçerisinde NATO-Avrasya Çekişmesi Var, 20.08.2022, http://tgb.gen.tr/turkiye/balyoz-magduru-amiral-tsk-icerisinde-nato-avrasya-cekismesi-var-20082.
Türkiye Gazetesi. (2016). “YAŞ'ın Yapısı Değişti, Yeni Üyeleri Arasında O Bakanlar Da Var!”, 20.08.2022, http://www.turkiyegazetesi.com.tr/gundem/390880.aspx.
Venice Commision. (2008). Report On The Democratic Control Of The Armed Forces. 20.08.2022. http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2008)004-e.
Yayla, A. (2016a). On Turkey’s Classical Revolution of July 15. Bilig Dergisi. 79, 159-170.
Yayla, A. (2016b). 15-16 Temmuz Şanlı Direnişi’nden Dersler ve Gözlemler, 20.08.2022, http://www.hurfikirler.com/15-16-temmuz-sanli-direnisinden-dersler-ve-gozlemler/.