Şeyhülislam Mirzâ Mustafa Efendi (1040-1135/1630-1722): Biyografi Denemesi

Bu araştırma, uzun bir süre Osmanlı İmparatorluğunun hâkimiyeti altında kalmış bulunan Gürcistan bölgesinin Batum şehrinde dünyaya gelen ve iyi bir eğitimden sonra devletin çeşitli kademelerinde hizmet ederek şeyhülislamlık makamına yükselen bir âlimin biyografisini konu edinmektedir.1040/1630 yılında Batum’da dünyaya gelen Mirzâ Mustafa Efendi, Sultan İbrahim Han’ın saltanatı (1640-1648) zamanında, 1056/1644 yılında İstanbul’a gelmiş ve Saray-ı Hümâyun’a girmiştir.Eğitim süreci içerisinde sarayın çeşitli birimlerinde çalıştıktan sonra mevleviyeti seçmiştir.Müderrislik görevi yapan Mirza Mustafa Efendi, 1083/1672 yılında Kamaniçe’ye kadı tayin edilmiştir. Yenişehir, Kahire, Mekke-i Mükerreme, İstanbul Kadılığı, Anadolu Kazaskerliği ve üç kez Rumeli Kazaskerliği gibi görevlerde bulunduktan sonra Şeyhülislamlık makamına getirilmiştir. Bu sırada ilmiye teşkilatında mülâzemet sistemiyle ilgili düzenlemeler yapmıştır. Yaklaşık yedi ay sonra azledilen Şeyhülislam Mirza Mustafa Efendi, yaklaşık iki yıl Trabzon’daki mecburi ikametinden sonra İstanbul’a dönmüş ve 1136/1722’de burada vefat etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

mirza, mustafa

PDF

___

K a y n a k l a r - Bala, Mirzâ; “Gürcistan”, MEB; IV/841-842. - Bilgin, Arif ; “Matbah-ı Âmire”, DİA, XXVIII/115. - Bostan, İdris; ‘’Batum’’, DİA, V/210-211. - Çelebizâde ; Tarih-u İsmail Asım Efendi, (Tarih-u Reşid Zeyli), İ.B.B. Atatürk Kitaplığı (K 4704-06), İstanbul (Matbaa-i Amire),h.1283. - el-Fihrisü’ş-Şâmil li’t-Türasi’l-Arabî el-İslâmî el-Mahdût, Ulûmu’l-Kur’an, (Yay: Müessetü Ali’l-Beyt)”, Amman 1989. - Dariusz, Kolodziejczyk, “Kamaniçe”, DİA, XXIV/274-275. - Emecan, Feridun; “Limni”, DİA, XXVII/190-192. - Hammer, (Baron Joseph von Hammer Purgstall), Büyük Osmanlı Tarihi, Üçdal Neşriyat ts. - Heyet, Mufassal Osmanlı Tarihi, İstanbul 1960. - İlmiye Salnâmesi, Dârû’l-Hilafeti’l-İlmiye, (1. Bsk.) Matbaai-Âmire, H.1334. - İpşirli, Mehmet; “Enderun”, DİA, XI/185-187. - ____________; “MinkârîzâdeYahyâ Efendi”, DİA, XXX/114-115. - ____________; “Mirzâ Mustafa Efendi”, DİA, XXX/167-168. - ____________;“Mülâzemet”, DİA, XXXI/537-539. - ____________;“Şeyhülislam Mahmud Efendi”, DİA, XXVII/360-361. - İsmail Hami Danişmendi, ; İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, I-VI, Ankara (Türkiye Basımevi) 1972. - Kiel, Machiel ; “Yenişehir”, DİA, XLIII/473-476, İstanbul 2013. - ___________; “Midilli”, DİA, XXX/11-14. - Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, (Yayına Haz.: Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman) Tarih Vakfı Yurt Yayınları), I-VI, İstanbul 1996. - Mirzâ Mustafa Efendi, El-Fevâidü’l-Mekkiyye Ale’l-Hâşiyeti’l-‘İsâmiyye”, Süleymaniye Kütüphanesi içinde Giresun İl Halk Kütüphanesi koleksiyonu, Arşiv no: 28 HK 3620, varak:144. - Mirzâzâde Mehmed Salim Efendi, Tezkiretüş-Şu‘arâ, (İncele Transkripsiyon: Adnan İnce), Ankara 1976-1977. - Murat Kasap, Osmanlı Gürcüleri, İstanbul 2010. - Naîmâ Mustafa Efendi, Naîmâ Târihi, (Çev.: Zuhuri Danışman), I-VI, İstanbul 1968. - Ortaylı, İlber; “Kadı”, DİA, XXIV/ 69-73, İstanbul 2001. - Râşid, Târih-i Râşid, (İstanbul Belediyesi- Atataürk Kitaplığı: No: K/4704/4), Kostatiniyye, 1153. - Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, (Tahlil ve Metin: Mehmet Topal=Doktora tezi), İstanbul 2001. - Sula, Murat, Mirzâzade Mehmed Sâlim Efendi ve Selâmetu’l-İnsân fî Muhâfazati’l-Lisân Adlı Eseri, (Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir 2009. - Tayşi, Mehmet Serhan, “Feyzullah Efendi”, DİA, XII/527-528. - Tayyarzâde Atâ Bey, Târîh-i Atâ, İstanbul, ts. - Unan, Fahri; “Mevleviyet”, DİA, XXIV/467-468. - Uzunçarşılı, İsmail Hakkı; Osmanlı Tarihi, Ankara 1988, - ____________________; Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, (TTK Basımevi) Ankara 1988. - Yiğit, İsmail; “Kayıtbay”, DİA, XXV/80-81.
- Web sayfaları - http://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Osmanli_Tarihi_Ans/Osmanli_Tarihi_E/185_Enderuni_Humayun.htm. - http://www.filozof.net/Turkce/nedir-ne-demek/16027-musahib-nedir. - http://www.gurcu.org/cakeliler-icerigi-743.html - https://www.msxlabs.org/forum/osmanli-imparatorlugu/303019-osmanlida-arpalik.html#ixzz4drReq0BD - http://www.osmanlimedeniyeti.com/Bilgi/Mirzâ%20Mustafa%20Efendi. - http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=1013;Elif Ayan Nizam, “Sâlim, Mirzâ-zâde Mehmed (Emin) Efendi”. - https://tr.wikipedia.org/wiki/Sancak. - https://tr.wikipedia.org/wiki/Pontus.