Osmanlı Şeyhülislamı Batumlu Mirzâ Mustafa Efendi’nin (1631-1722) “el-Fevâidü’lMekkiyye ale’l-Hâşiyeti’l-‘İsâmiyye” Adlı Eserinin Mukaddimesi

Kadı Beydavi’nin (ö. 685/1286) Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl adlı tefsiri üzerine yazılan pek çok haşiyeden biri İsâmuddîn el-İsferâyînî’nin (ö. 945/1538) Hâşiye alâ Cüz’i Amme min Tefsîri’l-Beydâvî isimli eseridir. İslâm dünyasındaki önemi nedeniyle söz konusu eserin üzerine hâşiye türünde çok sayıda çalışma yapılmıştır. Mirzâ Mustafa Efendi’nin (ö. 1135/1722) elFevâidü’l-Mekkiyye ale’l-Hâşiyeti’l-‘İsâmiyye adını verdiği eseri bu tarz bir hâşiye olup sadece Nebe suresini içermektedir. Bu makalede söz konusu eserin mukaddimesi muhteva yönüyle incelenmiş ve metin notlarla neşredilmiştir.

___

  • K A Y N A K L A R - Aktepe, Münir, “Ahmed III”, DİA, c. 2, İstanbul,1989. - Baş, Erdoğan, “Şeyhzâde”, DİA, c. 39, İstanbul, 2010. - Beydilli, Kemal, “Lehistan”, DİA, c. 34, İstanbul, 2007. - Bilmen, Ömer Nasuhi, Büyük Tefsir Tarihi/Tabakâtü’l-Müfessirîn, Ravza Yayınları, İstanbul, 2008. - Birışık, Abdülhamit, “Hâşiye”, DİA, İstanbul, 1997, c. 38. - Bostan, İdris “Batum”, DİA, c. 5, İstanbul, 1992; - Bozkurt, Nebi, “Sarık”, DİA, c. 36, İstanbul, 2009. - Buhârî, Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim (ö. 256/869), el-Câmi‘u’l Müsnedü’s-Sahîhu’l-Muhtasar min Ümûri Rasûlillâhi ve Sünenihî ve Eyyâmihî, (Thk.: Şuayb el-Arnâût-Adil Mürşid), er-Risâletü’l-Alemiyye, Dımeşk, 2011. - Cerrahoğlu, İsmail, “Kadı Beydâvî ve Tefsiri”, Diyanet Dergisi, c. XIX, sayı: 1, 1983. - ----------------, “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl”, DİA, c. 11, İstanbul, 1995. - Cevdet Bey, Tefsir Usûlü ve Tarihi, (Haz: Mustafa Özel), Kayıhan Yayınları, İstanbul, 2002. - Çelik, Ersin, Şeyhü’l-İslam Sa‘dî Çelebi ve el-Fevâidü’l-Behiyye: Hâşiye alâ Tefsîri’l-Beyzâvî Adlı Eserinin Tahlili, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Rize, 2015. - Derman, M. Uğur, “Hat” DİA, c. 16, İstanbul, 1997. - Durmuş, İsmail, “İsferâyînî İsâmüddîn”, DİA, c. 22, İstanbul, 2000. -------------, “Seci”, DİA, c. 36, İstanbul, 2009. - -------------, “Telmih”, DİA, c. 40, İstanbul, 2011. - Durmuş, İsmail - Mürsel Öztürk - İskender Pala, “Kafiye”, DİA, c. 24, İstanbul, 2001. - Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Haskefî ed-Dımeşkî (ö. 1088/1677), ed-Dürrü’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr ve Câmi‘u’l-Bihâr, (Thk.: Abdülmunim Halîl İbrahim), Dâru’l-Kitâbi’l-‘İlmiyye,1423/2002. - İbn Asâkîr, Ebû’l-Kasım ed-Dımeşkî (ö. 571/1176), Tebyînü Kezibi’l-Müfterî, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyyi, Beyrut, 1404, 1983. - İpşirli, Mehmet, “Mirzâ Mustafa Efendi”, DİA, c. 30, İstanbul, 2005. - ------------, “Minkârîzâde Yahyâ Efendi, DİA, c. 30, İstanbul, 2005. - ------------, “Mülâzemet”, DİA, c. 31, İstanbul, 2006. - İpşirli, Mehmet -Ziya Demir, “Sâdî Çelebi”, DİA, c. 34, İstanbul, 2008. - Kiel, Machiel, “Yenişehir”, DİA, c. 43, İstanbul, 2013. - Küçükaşçı, Mustafa Sabri, “Şehzade”, DİA, c. 38, İstanbul, 2010. - Dariusz, Kolodziejczyk, “Kamaniçe”, DİA, c. 24, İstanbul, 2001. - Maden, Şükrü, Tefsirde Hâşiye Geleneği ve Şeyhzade’nin Envâru’t-Tenzîl Hâşiyesi, İsam Yayınları, İstanbul, 2015. - Mirzâzade Mehmed Sâlim Efendi (ö. 1155/1743), Tezkiretü’s-su‘arâ, (hzr., Adnan İnce), Ankara, 2005. - Müessesetü Âli’l-Beyt, el-Fihristü’ş-Şâmil li’t-Türâsi’l-Arabi’l-İslâmi’l-Mahtût, Ulûlmü’l-Kur’ân, Amman, 1989. - Müslim, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc (ö. 261/874), Sahîh, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1991. - Ortaylı, İlber, “Kadı”, DİA, c. 24, İstanbul, 2001. - Özcan, Abdülkadir, “Mehmed IV”, DİA, c. 28, İstanbul, 2003. - ------------, “Mustafa II”, DİA, c. 31, İstanbul, 2006. - Öztürk, Mustafa, Osmanlı Tefsir Mirası, Ankara Okulu Yayınları, Ankara, 2012. - Sezen, Tahir, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayın no: 21, Ankara, 2006. - Sula, Murat, Mirzâzade Mehmed Sâlim Efendi ve Selâmetu’l-İnsân fî Muhâfazati’l-Lisân Adlı Eseri, (Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, 2009, İzmir. - Şensoy, Sedat, “Hâşiye”, DİA, İstanbul, 1997, c. 38. - ----------------, “Ta‘lîkât”, DİA, İstanbul, 2010, c. 19. - Tirmizî Ebû İsa Muhammed b. İsâ b. Serve (ö. 279/892), Sünen, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 2005. - Unan, Fahri, “Mevleviyet”, DİA, c. 29, İstanbul, 2004. - Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, Ankara, 1988. - Yavuz, Yusuf Şevki, “Beyzâvî”, DİA, c. 6, İstanbul, 1992. - Yiğit, İsmail, “Kayıtbay”, DİA, c. 25, İstanbul, 2002. - https://tr.wikipedia.org/wiki/Batum اَلْمَصَادِرُ - الفائق في غريب الحديث، تحقيق أبو الفضل إبراهيم، علي محمد البجاوي، دار الفكر، الطبعة الثالثة ١٩٧٩. - هدية العارفين أسماء المؤلفين وآثار المصنفين، إسماعيل بن محمد أمين بن مير سليم الباباني البغدادي، طبع بعناية وكالة المعارف الجليلة في مطبعتها البهية استانبول ١٩٥١، أعادت طبعه بالأوفست، دار إحياء التراث العربي بيروت – لبنان. - نزهة المشتاق في اختراق الآفاق، محمد بن محمد بن عبد الله بن إدريس الحسني الطالبي، المعروف بالشريف الادريسي، عالم الكتب، الطبعة الأولى، بيروت ، ١٤۰٩هـ. - أسماء الكتب، عبد اللطيف بن محمد رياض زادة، تحقيق محمد التونجي، دار الفكر، دمشق ١٩۸٣. - الأمثال، زيد بن عبد الله بن مسعود بن رفاعة، أبو الخير الهاشمي، دار سعد الدين، الطبعة الأولى، دمشق ١٤۲٣ﻫ. - سير أعلام النبلاء، محمد بن أحمد بن عثمان الذهبي، مؤسسة الرسالة، ۲۰٠١. - تنزيل الآيات على الشواهد من الأبيات شرح شواهد الكشاف، محب الدين أفندي، شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي وأولاده. - الدر المختار شرح تنوير الأبصار وجامع البحار، محمد بن علي بن محمد الحِصْني المعروف بعلاء الدين الحصكفي، المحقق: عبد المنعم خليل إبراهيم، دار الكتب العلمية، الطبعة الأولى، ١٤۲٣ﻫ. - المحاضرات والمحاورات، عبد الرحمن بن أبي بكر، جلال الدين السيوطي، دار الغرب الإسلامي، الطبعة الأولى، بيروت ١٤۲٤ﻫ. - المبرِّدُ، أبو العباس محمد بن يزيد، الكامل، تحقيق محمد أحمد الدالي، مؤسسة الرسالة، الطبعة الثانية، ١٩٩۲. - تبيين كذب المفتري فيما نسب إلى الإمام أبي الحسن الأشعري، ابن عساكر علي بن الحسن بن هبة الله بن عساكر الدمشقي، دار الكتاب العربي، الطبعة الثالثة، بيروت ١٤٠٤ﻫ.