Mu’attıla Düşüncesi ve Günümüze Yansımaları

Yaratıcının sıfatlardan tecrit edilmesi anlamındaki mu’attıla düşüncesi İslâm’ın ikinci asrının ilk yarısında ortaya çıkmış ve Mu’tezile mensupları tarafından dile getirilen beş prensipten ‘tevhid’ ilkesi bağlamında savunulmuştur. Birçok felsefî/siyâsi ekol tarafından da dile getirilen ta’tîl meselesi sıfatlardan soyutlanmış bir Tanrı algısını beraberinde getirirken, özellikle kelam sıfatının bir tezahürü olan vahyin temsil ettiği Kur’ân’ın da mahluk olduğu iddiasına mesnet teşkil etmiştir. İlk zamanlarda tenzihî bir yöntem gibi tasavvur edilen ta’tîl meselesi Kur’ân’ın mahlûk olduğu iddiası ile birlikte siyasi bir krize dönüşmüş ve Hicrî üçüncü asırla birlikte Abbâsi devleti halifesi Me’mun tarafından bir devlet meselesi haline getirilmiştir. İslam tarihinde ‘mihne’ diye anılan olayların vukuuna sebep olan bu konu uzun yıllar İslam alimlerinin de gündemini meşgul etmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Uluhiyet, Mu’attıla, Mu’tezile, Oryantalizm

Thought with Muaattılah and its Reflections to Today

In the first half of the second century of Islam, the Muattilah thought of the author in the sense of isolation from the adjectives was defended in the context of the principle of meaning unity m from the five principles expressed by the Mutazilah members. While the issue of God, which is also expressed by many philosophical/political schools, brings together a perception of God, which is abstracted from adjectives, it forms the basis for the claim that the Qur'an, which is represented by revelation, which is a manifestation of the title of the kalam, is also created. At first, the matter of thought, which was conceived as a certain method, was transformed into a political crisis with the claim that the Qur'an was created, and with the Hijri third ascension, it was turned into a state issue by the Caliph of the Abbasid state. This issue which caused the events known as ‘mihne’ in the history of Islam has occupied the agenda of Islamic scholars for many years.

Keywords:

Kalam, Godhead, Muattilah, Mutazilah, Orientalism,

PDF

___

AKOĞLU, M., “Entelektüel Mu’tezile’de Bedevi Etki”, Bilimname: Düşünce Platformu 1, sy. 20, (2011): 7-24. AKOĞLU, M., “İbn Hazm’ın Mu‘tezile’ye Yönelik Eleştirileri”, Bilimname : Düşünce Platformu 1, cilt: IV, sy. 10, (2006): 63-92. AKOĞLU, M., “Kebîre ve İman Bağlamında Hâricilik-Mu‘tezile İlişkisi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2, sy. 23, (2007): 317-339. AKOĞLU, M., Mihne Sürecinde Mu’tezile, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006. Bağdâdî, A., el-Fark Beyne’l-Firak ve Beyânü’l Firkati’n-Nâciye, Beyrut: Dâru’l-Afâki’l-Cedîde, 1977. BAĞDÂDÎ, A., Kitâbu Usûli’d-Dîn, İstanbul: Matbatu’d-Devle, 1928. BAĞDÂDÎ, A., Mezhepler Arasındaki Farklar, Çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008. BOLAY, S. H., Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü, Ankara: Atlas Yayınları, 2018. BOZKURT, N., “Me’mûn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19:101-104, İstanbul: TDV Yayınları, 2004. CÂRULLAHİ, Z., el-Mu’tezile, Beyrut: el-Ehliyyetü li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 1974. CEVİZCİ, A., Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Say yayınları, 2017. CÜRCÂNÎ, S. Ş., Kitâbu’t-Ta’rîfât, Kahire: Dâru’r-Reyyân, 1983. ÇAĞRICI, M., “Gazzâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13:489-505, İstanbul: TDV Yayınları, 1996. ÇELEBİ, İ., “Sıfâtiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ek-2:509-511, İstanbul: TDV Yayınları, 2016. DAVUTOĞLU, A., “İslam Düşünce Geleneğinin Temelleri, Oluşum Süreci Ve Yeniden Yorumlanması”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 1, (1996): 1-44. DIMAŞKÎ, S. M., Şerhu’l-Akîdetu’t-Tahâviyye, Kahire: Dâru’s-Selâm, 2005. EŞ’ARÎ, E, H., Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn, thk., Helmut Ritter, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1963. EŞ’ARÎ, E. H., Kitâbu’l-Luma fi’r-Reddi alâ ehli’z-Ziyaği ve’l-Bida’, thk., Hammûde Ğarâbe, Kahire: Mecmau’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 1975. GAZZÂLÎ, E. H., Mecmûatu Reâsili’l-İmamî’l-Gazzâlî, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995. GOLDZİHER, I., el-Akîdetu ve’ş-Serîatu fi’l-İslâm, Vorlesungen über den Islam, Haz. Muhammed Avnî Abdurrauf, Kahire: el-Merkezü’l-Kavmî Li’t-Terceme, 2013. İBN HAZM, E., el-Fasl fi’l-Mileli ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, thk., Muhammed İbrahim Nasr, Riyad: Mektebâtu Ukâz, 1982. İBN MANZÛR, M., Lisânu’l-Arab, Beyrut: Dâru Sâdır, ts. KILAVUZ, A. S., Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş, İstanbul: Ensar Yayınları, 2012. KUTLUER, İ., “İbnü’l-Mukaffa” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21:130-134, İstanbul: TDV Yayınları, 2000. MACİT, M., “Tercüme Hareketleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40:498-504, İstanbul: TDV Yayınları, 2011. MÂTÜRÎDÎ, E. M., Te’vîlâtu Ehl-i’s-Sünne, thk. Mecdî Bâsellûm, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005. MÂTÜRÎDÎ, E. M., Kitâbu’t-Tevhîd, thk,. Bekir Toplaoğlu, Beyrut: Dâru Sâdır, 2001. NEDÎM, İ., el-Fihrist, thk., İbrahim Ramazan, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, Lübnân, 1997. ÖZTÜRK, M., İslam Kaynaklarında, Geleneğinde ve Günümüzde Cihad, İstanbul: Kuramer Yayınları, 2016. PİŞGİN, Y., Kur’ân’da Akıl ve Tefsirde Akılcılık, Ankara: İlahiyat Yayınları, 2015. RÂZÎ, F., Mefâtîhu’l-Gayb, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009. RÂZÎ, F., İ’tikâdâtu Firaki’l-Müslimîne ve’l-Müşrikîn, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1986. SAFEDÎ, S., el-Vafî bi’l-Vefeyat, thk., Ahmed el-Arnavut-Türkî Mustafa, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2000. SIBÂÎ, M., es-Sünnetu ve Mekânetühâ fi’t-Teşrîi’l-İslâmî, Kahire: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1949. SİNANOĞLU, M., “Muattıla”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 30:330-331, İstanbul: TDV Yayınları, 2005. SÜYÛTÎ, C., Târîhu’l-Hulefâ, thk., Hamdî ed- Demirtâş, Mekke: Mektebetü Nızâr Mustafa el-Bâz, 2004. ŞEHRİSTÂNÎ, M. A., el-Milel ve’n-Nihal, thk., Muhammed Seyyid Keylânî, Beyrut, Dâru’l-Ma’rife, 1984. ŞEHRİSTÂNÎ, M. A., Nihâyetü’l-İkdâm fî İlmi’l-Kelâm, thk., Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004. TABERÎ, İ. C., Târihu’t-Taberî, Beyrut: Dâru’t-Türâs, 1967. TAŞÇI, Ö.., Aydınlanma, Oryantalizm ve İslam, Ankara: Sentez Yayıncılık, 2013. URVOY, D., Les penseurs libres dans l’Islam classique (El-Müfekkirûne’l-Ahrâr fi’l-İslâm), Paris: Flammarion, 2003. YAVUZ,Y. Ş., “Ehl-i Sünnet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10:527, İstanbul: TDV Yayınları, 1994. YURDAGÜR, M., Kelam Tarihi Ekoller Şahıslar Eserler, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2017. YÜCESOY, H., “Mihne”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, 30:26-28, İstanbul: TDV Yayınları, 2005. ZEHEBÎ, Ş., Mîzânu’l-İ’tidâl fî Nakdi’r-Ricâl, thk., Ali Muhammed el-Becâvî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1963. ZEHEBÎ, Ş., Siyeru A’lâmu’n-Nübelâ, thk., Şuayb el-Arnavut, Beyrut: Müessestü’r-Risâle, 1982. ZEHEBÎ, Ş., Târîhu’l-İslâm ve vefeyâti’l-Meşâhîrû ve’l-A’lâm, thk., Ömer Abdusselâm Tedmîrî, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987. ZEMAHŞERÎ, C., Tefsîru’l-Keşşâf, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.