Gürcü Çarı Qurucu Davidin İşğalları Dövründə Şəki Torpaqları
Abxaz-Kartli çarı Qurucu David XI əsrin sonlarında
ölkəsinin qüdrətini bərpa etməyə və xalqın yadellilərə qarşı mübarizədə
qələbəyə inamını özünə qaytarmağa nail oldu. Gürcü mənbəsinə görə, 1097-ci ildə
Qurucu David səlcuq sultanına xərac ödəməyi dayandırdı və artıq səlcuqlar
Kartlidə qışlaya bilmədilər. Bu isə Abxaz-Kartli çarlığının sultandan
asılılığının aradan qalxması demək idi. Ölkədə səlcuq ağalığına son qoyan
Qurucu David qonşu dövlətləri, xüsusilə də Tiflis müsəlman əmirliyini, Şəki
(Hereti-Kaxeti) çarlığını və Şirvanşahlar dövlətini ələ keçirmək istiqamətində
ciddi hazırlıqlara başladı.Xilafətin süqutundan sonra Albaniyanın qanuni varisi kimi meydana
gəlmiş və “albanların çarı” titulunu özündə saxlayan Şəki çarlığı 886-1104-cü
illərdə, təxminən 230 ildən çox mövcud olmuşdur. Kürdən şimala Qəbələdən
Telaviyədək torpaqları əhatə edən Şəki çarlığının ərazisi 1014-cü ildə Kaxeti
knyazlığı ilə siyasi birləşmədən sonra qərbdə Araqvi çayınadək uzanmışdı.
Müvafiq dövrdə Azərbaycanda yaranmış digər feodal dövlətləri (Sacilər,
Salarilər, Rəvvadilər, Şirvanşahlar, Şəddadilər) sırasında Şəki çarlığı
əhalisinin böyük əksəriyyətinin xristian
olması ilə seçilirdi. 1101-ci ildə Şəki çarlığına qarşı başlatdığı ilk
lokal xarakterli hərbi əməliyyatlardan sonra, Qurucu David 1104-1117-ci illərdə
bəzi yerli Şəki feodal qruplarının köməkliyi ilə Şəki çarlığının ərazisini ələ
keçirməyə müvəffəq olmuşdu. Abxaz-Kartli çarı Qurucu Davidin güclənərək, öz
ölkəsinin hüdudlarından kənarda səlcuqları sıxışdırmağa başlaması sultanı və
Gəncə atabəyini Şəki ölkəsinə hərbi müdaxilə etməyə vadar etmişdi. Lakin Ersuxi
savaşında Qurucu David səlcuqlar üzərində ilk böyük qələbəsini qazana bilmişdi.
İşğaldan sonra, Qurucu David, özünün “abxazlar və kartvellər çarı” tituluna
“ranların/albanların və kaxların çarı” titulunu əlavə etmişdi. Müsəlman
qaynaqlarında isə o, “Abxaz, Şəki, Alan.... çarlar çarı” kimi qeyd olunur.
Qurucu Davidin işğalçı yürüşləri nəticəsində Şimal-Qərbi Azərbaycan
torpaqlarında yaranmış və 230 ildən çox mövcud olan Şəki çarlığı süqut etmiş,
Abxaz-Kartli çarlığının tərkibinə qatılmış, onun ərazisində iki hərbi-inzibati
dairə: Şəki/Hereti eristavlığı və Kaxeti eristavlığı yaradılmışdı. Qurucu David
keçmiş Şəki çarlığı əhalisindən (mənbədə herlər və kaxlar) ibarət böyük qoşun
dəstələri düzəldərək öz ordularının tərkibinə daxil etmişdi.
Sheki Area During the Invasion of the Georgian Czar David the Builder
At the end of the 11th century, the Abkhaz-Kartli
Czar David the
Builder was able to restore his country’s power and regain the self-confidence
of the people in the fight against strangers. According to the Georgian source,
David the Builder stopped paying
tribute to the Sultan of Seljuk in 1097, and the Seljuks could no longer spend
the winter in Kartli. This meant the elimination of Abkhaz-Kartli Czar’s
dependence on Sultan. David the Builder, who put
an end to supremacy of the Seljuks in the country, had begun serious
preparations to seize neighboring states, especially the Tiflis Muslim Emirate,
Sheki (Hereti-Kakheti) realm and the Shirvanshahs state.The Sheki realm, which emerged as
the legitimate successor of Albania after the fall of the Caliphate and
occupied the title of the “Albanian Czar”, existed for about 230 years, in
886-1104. The territory of the Sheki realm, covering the areas from the Kur River to
the north from Gabala to Telavi, was extended to the Aragvi River
in the west after the political unification with the Kakheti prince in 1014.
Among other feudal states (Sajids, Salaris, Ravvadis, Shirvanshahs, Shaddadis)
emerged in Azerbaijan at that time, the Sheki realm was distinguished by
majority of Christian population.After the first local military campaigns
against the Sheki realm in 1101, David the
Builder was able to capture the territory of the Sheki realm with the help of
some local feudal groups of Sheki in 1104-1117. The Abkhaz-Kartli czar, David the Builder began to exacerbate
the Seljuks outside his home country and to force Ganja Atabey to military intervention
on Sheki. But in the Ertsukhi battle, David the Builder was able to win his
first big victory over the Seljuks. After the occupation, David the Builder
added the title of “the Czar of Rans / Albanians and Kakhs” to his title “the
Czar of Abkhazes and Kartvels. In Muslim sources, he is mentioned as “the Czar
of Czars of Abkhaz, Sheki, Alan...” As a
result of David the Builder’s invasive
campaigns, the Sheki realm emerged on the territory of North-West Azerbaijan
and existed for more than 230 years fell and was added to the Abkhaz-Kartli
czardom, which included two military-administrative districts: Sheki / Heretian
eristavrate and Kakheti eristavrate. David the
Builder incorporated large armies from the peoples of the former Sheki realm
(in the source Hers and the Kakhs) into his armies.
___
- İstoriya i vosxvaleniye ventsenostsev, Qruzinskiy tekst perevel, predisloviyem i primeçaniyami snabdil K.S. Kekelisdze, Tbilisi, AN QruzSSR, 1954.
- Kartlis tsxovreba, İstoriya Qruzii, Tbilisi, İzdatelstvo Artanudji, 2008.
Kekelidze K.S. Sotsialno-politiçeskoye i kulturnoye sostoyanie Qruzii v epoxu Rustaveli, Etyudı po istorii drevneqruzinskoy literaturı, t, XII, Tbilisi, 1973.
- MESXIA, Ş.A. Didgorskaya bitva, Tbilisi, Metsniereba, 1974.
Musxelişvili D.L. İz istoriçeskoy qeoqrafii Vostoçnoy Qruzii, Tbilisi, Metsniereba, 1982.
- SUMBAT, D.,. İstoriya i povestvovaniye o Baqrationax. Perevod, vvedeniye i primeçaniya M.D. Lordkipanidze, Tbilisi, Metsniereba, 1979.
- ÇXATARAYŞVILI, K.A., Voinı-inozemtsı v qruzinskom voyske XII veka, Qruziya v epoxu Rustaveli, Tbilisi, Metsniereba, 1966.
