İktisadi Kaygılar Ve Güvenlik Endişeleri Bağlamında: Ağrı Dağında Maden Arama Taleplerine Karşı Osmanlı Devleti’nin Tavrı

Osmanlıda iktidar ve iktisat arasındaki ilişki paralelinde gelişen madencilik, XVIII. yüzyılda yaşanan siyasi çalkantılar ve içtimai çelimsizlikler nedeniyle gerilemeye başlamıştır. Böyle bir tabloya sanayi inkılabı etkilerinin de eklemlenmesiyle bu alandaki uğraşıların tamamen atıl kalması söz konusu olmuştur.1861 maden nizamnamesiyle bu alanda devletin aleyhine yaşanan tablo iyileştirilmeye çalışılmıştır. Bu gayretlerin bir tezahürü olarak yerli ve yabancı müteşebbislere imtiyazlar verilmiştir. XX. yüzyıl başında Osmanlı hududu içerisinde yer alan ve stratejik açıdan ehemmiyetli bir konumda bulunan Ağrı dağı da Rus müteşebbislerin dikkatini çekmiş ve Osmanlı devletinden bu bağlamda izin istemişlerdir. Osmanlı Devleti bölgenin konumunu ve müteşebbislerin mesleğini göz önünde bulundurarak bu talebi ret etmiştir.Bu çalışma, iktisadi kaygılar ile güvenlik endişeleri arasındaki korelasyonun iktidar kararları üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu Ağrı dağındaki maden arama faaliyetleri üzerinden anlamlandırmaya odaklanmıştır. Evvela maden nizamnameleri, arazi kanunnameleri, düstur gibi birinci el kaynaklar ile Osmanlıda maden faaliyetleriyle ilgili kaleme alınmış eserler üzerinden Osmanlıda madenciliğin tarihçesi tanımlanacak saniyen Çarlık Rus tabiiyetindeki asker statüsüne sahip kişinin Ağrı dağında maden arama ve işletme taleplerinin yerelde ve merkezde nasıl karşılandığı belgeler nezaretinde açıklanacaktır.   

Economic Concerns And Fears Of Security: The Attitude Of The Ottoman Empire Against The Search For Mines In Ağri Mountain

In the Ottoman Empire, mining developed in parallel with the relationship between power and economy began to decline due to the political problems and social disturbances of the 18th century. With the inclusion of industrial revolution effects in such a negative situation, the occupations in this area have been completely inactive.With the 1861 mining regulation, the negative situation against the state was tried to be improved. Concessions have been granted to domestic and foreign entrepreneurs as a manifestation of these efforts. At the beginning of the twentieth century, Ağrı Mountain, located in the Ottoman border and strategically important, attracted the attention of Russian entrepreneurs and requested permission from the Ottoman state. The Ottoman State rejected this demand by considering the location of the region and the profession of entrepreneurs.This study focuses on the meaning of how the correlation between the economic concerns and security fears has an effect on the decisions of power through the example of mining exploration activity in Ağrı Mountain. First of all, the history of mining in the Ottoman Empire will be defined by the first hand sources such as mining regulations, land laws, the norm, and the works written on the mining activities in the Ottoman Empire. Secondly, it will be explained under the supervision of the documents that the person who has the status of soldiers in Tsarist Russian nationality, and the demands of mine exploration and operation at Ağrı Mountain are answered locally and at the center.

___

  • KESKİN Ö., “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Maden Mühendislerinin İstihdamı ve Osmanlı Madenciliğine Hizmetleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, c.6 sy. 11, (2007): 79-92. Redakçiya Jurnala.Vosxojdenie A.B. Pastuhova na Elbrus// Vsemirnaya İllyustraçiya:Jurnal. Moskva:(?), 1891. T.45,№1168, str.405-408. RHOADS, M., “Ma‘din: Mineral Exploitation in The Ottoman Empire”, The Encyclopaedia of İslam, 5:963-985, Leiden: E.J. Brill, 1986. SALİH MÜNİR, “Madenlerimiz”, Orman ve Ma’din Mecmuası, c.I. Dersaadet: Matbaa-i Amire, 1305. TANYU, H., “Ağrı Dağı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1:481-482, İstanbul: TDV. Yayınları, 1988. V.Tezler BALCI, E., Osmanlı Maden Rejiminde Nizamnameler Dönemi ve İmtiyazlar, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1994. YEŞİL, F., III. Selim Döneminde Bir Osmanlı Bürokratı: Ebubekir Ratib Efendi, Yüksek Lisans Tezi, Hacattepe Üniversitesi, 2002.