Erzurum ve Çevresinde Tespit Edilen Urartu Sulama Sistemleri

Erzurum, Doğu Anadolu bölgesinin yüzölçümü açısından en büyük ilidir. Tarihin en eski dönemlerinden itibaren yerleşim gören Erzurum, önemli yol güzergâhları üzerinde bulunmaktadır. Bölge, M.Ö. IV. binden itibaren Karaz Kültürü’nün etkisi altındadır. M.Ö. II. binden itibaren Azzi-Hayaşa topluluklarının hâkimiyetinde olan bölgede, M.Ö. I. binde Diauehi Krallığı’nın varlığı bilinmektedir. Yine M.Ö. I. binde Erzurum’a Urartular hakim olmuştur. M.Ö. 9-6. yüzyıllar arasında hüküm süren Urartular, bölgede önemli kaleler, yerleşim yerleri, yollar ve sulama sistemleri inşa ederek, bölgeyi bayındır hale getirmişlerdir. Urartular tarafından inşa edilen sulama sistemlerinin büyük bir kısmı, günümüze kadar sağlam bir şekilde ulaşmıştır. Bu sulama sistemlerinin bir kısmı, günümüzde işlevini korumaktadır. Urartular Erzurum ve çevresinde önemli ovalara sahip olan yerlerde sulama sistemleri inşa ettirmişlerdir. Pasinler Ovası, bu yerlere örnek olarak gösterilebilir. Bölgede, Belli ve Ceylan tarafından yürütülen yüzey araştırmaları neticesinde, çok sayıda Urartu sulama sistemleri tespit edilmiştir. Çalışmamızda yüzey araştırmaları sonucunda tespit edilmiş olan baraj ve sulama sistemleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Anadolu, Erzurum, Urartu, Sulama Göleti

Urartu Irrigation Systems Detected In And Around

Erzurum is the largest city of the Eastern Anatolia region in terms of surface area. Erzurum, which has been inhabited since the earliest periods of history, is located on the important road routes. The region has been under the influence of Karaz Culture since 4000 BC. In the region dominated by Azzi-Hayasha communities since 2000 BC., the existence of the Kingdom of Diauehi has been known in 1000 BC. In 1000 BC, Erzurum was ruled by Urartu. The Urartians, who had been ruling for centuries between 9000 and 6000 BC, had made the region flourishing by building important landmarks, settlements, roads and irrigation systems in the region. Most of the irrigation systems built by the Urartians have reached today without any deterioration in structure. Some of these irrigation systems maintain their function today. The Urartians have built irrigation systems in and around Erzurum. Pasinler Plain can be shown as an example of these places. Numerous Urartu irrigation systems have been determined on the basis of surveys carried out by Belli and Ceylan. In our study, the dam and irrigation systems that were determined as the result of surface surveys were discussed

Keywords:

The Eastern Anatolia, Erzurum, Urartian, Irrigation Pond,

PDF

___

BALKAYA, İhsan, Sabri, 1995, En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Hasankale ve Çevresi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
BELLİ, Oktay, 1982, “Urartular”, Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi Sayı 1, İstanbul, s. 139-208.
BELLİ, Oktay, 2000, “Doğu Anadolu’da Urartu Yol Şebekesinin Araştırılması”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), (Ed. O. Belli), Ankara, s. 379-385.
BELLİ, Oktay, 1984, “Van Ovasında Yeni Urartu Merkezleri”, Araştırma Sonuçları, Sayı 2, Ankara, , s. 163-178.
BELLİ, Oktay, 1988, “Van Bölgesinde Urartu Baraj ve Sulama Sisteminin Araştırılması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, Sayı 6, Ankara, , s. 313-331.
BELLİ, Oktay, 1995, “Şamram’ın Dünyada Bir Benzeri Yok: 2800 Yıldır Çalışan Sulama Kanalı”, Tarih ve Medeniyet, Sayı 13, İstanbul, s. 53-57.
BELLİ, Oktay, 1997, Doğu Anadolu’da Urartu Sulama Kanalları, İstanbul.
BELLİ, Oktay, 1999, “Dams, reservois and irrigation channels of the Van Plain in the period of the Urartian kingdom”, Anatolian Studies, Sayı 49, Ankara, s. 11-26.
BELLİ, Oktay, 2000, “Dünya’nın En Büyük Hidrolik Uygarlığı: Urartular”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, Ankara, s. 394-402.
BELLİ, Oktay, 2001, “1999 Yılında Doğu Anadolu Bölgesi’nde Urartu Baraj, Gölet ve Sulama Kanallarının Araştırılması”, Araştırma Sonuçları Toplantısı, Sayı 18, Cilt II, Ankara, s. 205-218.
BELLİ, Oktay, 2004, “2003 Yılı Doğu Anadolu Bölgesi’nde Urartu Baraj, Gölet ve Kanalları Araştırması”, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, Sayı 28, İstanbul, s. 31-32.
BELLİ, Oktay, 2005, “Sulama Yapıları”, Arkeoatlas, Sayı 4, İstanbul, s. 89.
BELLİ, Oktay, 2007, “Van Bölgesi’nde Urartu Sulama Tesislerinin Genel Özelliği”, Tarih Boyunca Van, İstanbul, s. 358-408.
BELLİ, Oktay, 2008, “Van Gölü’nün Güneydoğusunda Keşfedilen Urartu Sulama Tesislerine Toplu Bir Bakış”, III. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, (Ed. O. Belli), Ankara, s. 140-178.
BELLİ, Oktay, 2011, “Sulama Yapıları”, ArkeoAtlas-Tarih Öncesinden Demir Çağı’na Anadolu’nun Arkeoloji Atlası, (Edt. N. Karul), İstanbul, s. 453.
CEYLAN, Alpaslan, 2005, 2003 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları, Araştırma Sonuçları Toplantısı, Sayı 22, Cilt II, Ankara, s. 189-200.
CEYLAN, Alpaslan, 2008, Doğu Anadolu Araştırmaları I (Erzincan-Erzurum-Kars-Iğdır), Erzurum.
CEYLAN, Alaslan, 2015, Doğu Anadolu Araştırmaları II (Erzincan-Erzurum-Kars-Iğdır), Erzurum. CEYLAN, Nezahat, 2016, “Pasin Ovasının Kuzeye Açılan İki Tarihi Yolu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 9, Cilt 43, s. 656-671.
ERZEN, Afif, 1992, Doğu Anadolu ve Urartular, Ankara.
GÜNAŞDI, Yavuz vd. 2012, “2010 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları, Araştırma Sonuçları Toplantısı, Sayı 29, Cilt III, Ankara, s. 49-70.
KATAR, Murat, 2009, Urartu Devleti’nde Ekonomik Yapı, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
KOZBE, Gülriz-Alpaslan Ceylan vd., 2008, TAY – Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri 6a/6b: Demir Çağı, İstanbul.
ÖĞÜN, Baki, 1970, Van’da Urartu Sulama Tesisleri ve Şamram (Semiramis) Kanalı, Ankara.
ÖZGÜL, Oktay, 2011, Eskiçağ’da (Yukarı) Aras Vadisi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
ÖZGÜL, Oktay, 2015, “Erzurum Tortum’da Önemli Bir Urartu Kalesi Kapıkaya”, Trakya Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 9, Cilt V, Edirne, s. 69-92.
ÖZGÜL, Oktay, 2016, “Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba)”, TÜBA-AR, Sayı 19, s. 137-157.
ÖZGÜL, Oktay-Alpaslan Ceylan vd., 2013, “2011 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları, Araştırma Sonuçları Toplantısı, Sayı 30, Cilt II, Ankara, s. 277-292.
TARKAN, Tevfik, 1974, “Ana Çizgileriyle Doğu Anadolu Bölgesi ve Çevresi”, Atatürk Üniversitesi 50. Yıl Armağanı. Erzurum.