Amerikan Board ve Misyoner Corinna Shattuck’ın Urfa Faaliyetleri

1810 yılında ABD’nin Connecticut eyaletinde kurulan American Board (ABCFM), tüm dünyada etkili olmuş bir misyonerlik teşkilatıdır ve Osmanlı devletinde faaliyet gösteren Amerikan Protestan misyon örgütlerinin en büyüğü ve önemlisidir. Osmanlı'daki eğitim faaliyetlerine 19. yüzyılda başlayan American Board, kendisine hedef kitle olarak gayrimüslimleri seçmiştir. Amaç, Katolik, Gregoryan veya Ortodoks olan Hıristiyanları, Protestanlığa döndürmektir. Amerikan Board’un Anadolu’daki misyonerlik faaliyetleri, 1860 yılında Harput’ta yapılan yıllık toplantıda, “Batı Türkiye”, “Merkezi Türkiye” ve “Doğu Türkiye” olmak üzere üç çalışma misyonuna bölünmüştür. Yönetimde kolaylık sağlaması için misyonlar da istasyonlara ayrılmış ve yapılanmanın alt basamaklarında ise uç/dış-istasyonlar yer almıştır. ABD’nin misyonerlik faaliyetleri Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılma sürecini hızlandırmış ve Amerikan hegemonyasının dünyanın her tarafına yayılmasını sağlamıştır. Ermeni meselesinin oluşumunda ve bu meselenin günümüze kadar sürmesinde ABD’nin misyonerlik faaliyetleri önemli role sahiptir. Bu çalışmanın ilk bölümünde Amerikan Board’un Osmanlı ve Türkiye’deki yapılanması hakkında bilgi verilecektir. Board arşivlerinin eğitim misyonerliğindeki önemini göstermek için ikinci bölümde, Amerikan Board'un Yakındoğu Misyonu’nun Osmanlı'daki üç çalışma bölgesinden biri olan 'Merkezi Türkiye Misyonu'na gönderilen Amerikalı kadın misyoner Corinna Shattuck üzerinde durulacaktır. Amerikalı Misyoner kadınların yazdıklarının incelenmesi, Amerikan misyonerlerinin faaliyetlerini detaylı bir şekilde anlattıkları belgeler olmaları bakımından ve günlük hayatı, gelenek görenekleri gösterdikleri ve içeriden birinin anlatılarını, korkularını hayallerini aktardıkları için çok önemlidir. Board’un önemli kadın misyonerlerinden biri olan Corinna Shattuck bu amaçla seçilmiştir. Corinna Shattuck ve onun Urfa faaliyetleri özelinde Board’un eğitim misyonerliğinin sonuçlarının irdelendiği bu çalışmada, 1895 Ermeni isyanında ve sonrasında yaşananlarda Corinna Shattuck’ın rolü anlatılmaktadır. Corinna Shattuck’un öncelikli olarak Urfa faaliyetlerinin ve kaleme aldığı eserlerinin irdelendiği ikinci bölümde asıl vurgu Emily Clough Peabody’nin Corinna Shattuck biyografisindedir. Bunun sebebi “Dâhili Kadın Misyonları Birliği” (WBMI) tarafından 1913 yılında basılan bu kitabın Amerikan bakış açısı ile tarihi olayları nasıl yansıttığını ve bir misyoner kadını nasıl yücelttiğini göstermektir. Tabii ki, Shattuck'un kahramanlığının, körler için yaptığı çalışmaların, Hıristiyan inancının ve üstesinden geldiği söylenen büyük zorlukların detaylandırılmasının bir sebebi vardır. Onun yaşam öyküsü diğer Amerikalı misyonerlere ilham vermek için, anlatıları ise Ermenilerin iddialarını meşrulaştırmak için kullanılmaktadır. Bu nedenle, Corinna Shattuck ve Amerikan Board’un misyonerlik faaliyetleri içerisinde kurulan Urfa Körler Okulu özel ilgiyi hak etmekte ve araştırılması gereken ana konular arasında yer almaktadır. Diğer misyonerler gibi, Corinna Shattuck da dini çalışmalar, sosyal ya da ekonomik faaliyetlerle Ermenileri etkilemiş ve Osmanlı Devleti’ne karşı ayaklanmalarını teşvik etmiştir. Sonuç olarak, onun bölgedeki misyonerlik faaliyetleri Osmanlı Devleti'nin dağılmasını hızlandırmakta yardımcı olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Amerikan Board, Misyonerlik, Corinna Shattuck, Urfa

The American Board and the Oorfa Activities of Missionary Corinna Shattuck

The American Board of Commissioners for Foreign Mission, founded in Connecticut in 1810, briefly known as ABCFM or the American Board, was the largest American Protestant missionary organization active in the Ottoman State and the US in the nineteenth century. ABCFM was the first organized missionary society in the US and was founded with the goal to spread Christianity worldwide. The American Board missionary activities in Anatolia were divided into three operating missions as "Western Turkey Mission," "Central Turkey Mission" and "Eastern Turkey Mission" at the annual meeting held in Harpoot in 1860. To make administration easy, the missions were divided into the stations, and stations were d ivided into the outer stations. The writings of the missionaries today are considered as the fundamental sources for the history of the places where the Board operated. Therefore, this study gives information about the activities of ABCFM in Ottoman State and Turkey and concentrates on American missionary Corinna Shattuck’s activities in Urfa to emphasize the importance of missionary studies on education and the importance of the Board archives for historical analysis. Within the study, a general reading of Corinna Shattuck’s works and her representation from an American point of view is done to highlight her role in the Armenian uprising of the 1895 and its aftermath. Within the analysis of Corinna Shattuck, primarily her representation in Emily Clough Peabody’s missionary biography entitled Corinna Shattuck: Missionary Heroine, is used. Of course, the reason of highlighting Shattuck’s heroism, her work for the blind, her Christian faith and detailing the great difficulties she had overcome, has a reason. Her life story is used to inspire other American missionaries, and her narratives are used to legitimize the claims of the Armenians. Therefore, Corinna Shattuck and the school for the blind, she has established within the missionary activities of the American Board, deserve special attention and are among the main facts to be investigated. Like other missionaries, Corinna Shattuck through religious works, or by social or economic activities, has affected the Armenians and encouraged them to riot against the Ottoman government. As a result, her missionary activities in education in the region helped in quickening the dissolution of Ottoman State.

Keywords:

American Board Missionary, Corinna Shattuck, Oorfa, Armenians,

PDF

___

Arşiv Kaynakları
ABCFM/ Selected reports and Records, Identifier: ABA001701354, “Letter, to the American Minister at Constantinople, from Corinna Shattuck”, Date: 1899-02-28 https://www.archives.saltresearch.org/R/-?func=dbin-jump-full&object_id=3849583silo_library=GEN01 Erişim: 10/10/2017.
American Board of Commissioners for Foreign Missions archives, 1810-1961: Guide. Houghton Library, Harvard College Library. http://oasis.lib.harvard.edu/oasis/deliver/~hou01467 veya pdf versiyonu için http://oasis.lib.harvard.edu/oasis/deliver/pdfTransform?_collection=oasis&eadid=hou01467&xslPrintFileName=FindingAidPDF.xsl&xslFileName=FindingAidNoHighlight.xsl&FileName=FindingAid.pdf Erişim: 10/10/2017. Handbook for Missions and Missionaries of the American Board of Commissioners for Foreign Missions. Enlarged and Revised Edition Adopted by the Prudential Committee, 1928. http://www.dlir.org/archive/archive/files/2de07e4d6dd55d8e1aae877457a7c175.pdf Erişim: 10/10/2017.
Missionary Research Library Archives: Section 12 Finding Aid for American Board of Commissioners for Foreign Missions Records, 1878 – 1958. http://library.columbia.edu/content/dam/libraryweb/locations/burke/fa/mrl/ldpd_4492650.pdf Erişim: 10/10/2017.
Mission Studies: Woman’s Work in Foreign Lands, Woman’s Board of the Missions of the Interior press, 1897. http://hdl.handle.net/2027/nyp.33433068276744 Erişim: 10/10/2017.
The Missionary Herald: Containing the Proceedings of the American Board of Commissioners for Foreign Missions with a View of Other Benevolent Operations, for the year 1896. XCII. Boston: Press of Samuel Usher, 1896. https://ia802704.us.archive.org/28/items/missionaryheral01missgoog/missionaryheral01missgoog.pdf Erişim: 10/10/2017. The Missionary Herald: Containing the Proceedings of the American Board of Commissioners for Foreign Missions with a View of Other Benevolent Operations, for the year 1903. XCIX, Boston: Beacon Press, 1903. https://ia600208.us.archive.org/4/items/missionaryheral22missgoog/missionaryheral22missgoog.pdf Erişim: 10/10/2017. American Board Timeline http://dlir.org/images/stories/dlir/arit/timeline1.pdf ve http://dlir.org/images/stories/dlir/arit/timeline2.pdf Erişim: 10/10/2017.
ABCFM Mikrofilm Arşivi
Reel 661, No: 817-821 “Reports of Various Departments of Ourfa Work, 1900-1901” by Corinna Shattuck (Urfa Çalışmasının Çeşitli Bölümlerinin Raporları, 1900-1901, yazan Corinna Shattuck).
Reel 661, No: 825-826 “Report of Work under Supervision of Resident Missionaries of Ourfa, June 1901-1902” by Corinna Shattuck ( Urfa’nın Yerleşik Misyonerleri Nezareti altında yapılan Çalışmanın Raporu, Haziran 1901-1902, yazan Corinna Shattuck).
Reel 661, No: 840-845 “Report of Various Departments of Work under care of Corinna Shattuck, Ourfa, 1903” June 17, 1903. (“Corinna Shattuck gözetimindeki Çeşitli Bölümlerin Raporları, Urfa, 1903”, 17 Haziran 1903).
Reel 661, No: 856-860 “Report of Various Departments of Work under care of Corinna Shattuck, Ourfa, June 1904” (Corinna Shattuck gözetimindeki Çeşitli Bölümlerin Raporları, Urfa, Haziran 1904).
Reel 661, No: 865-869 “Report of Mission Work in Ourfa and Garmooch, June 1905” by Corinna Shattuck. (Urfa ve Germüş de Misyon Çalışması Raporu, Haziran 1905, yazan Corinna Shattuck).
Reel 661, No: 875-877 “Report of Orphanage Work and Boys’ Industrial Institute in connection with the Armenian Mission in Ourfa in Turkey, December 31, 1906” by Corinna Shattuck. (Yetimhane Çalışması Raporu ve Türkiye Urfa Ermeni Misyonu ile ilgili olarak Erkek Sanayi Enstitüsü Raporu, Aralık 31, 1906, yazan Corinna Shattuck).
Reel 661, No: 889-892 “Report of the Industrial Institute in connection with the Orphan Work of American Mission in Ourfa in Turkey for the year 1907” by Corinna Shattuck. (1907 yılına ait Türkiye Urfa Amerikan Misyonunun Yetimler Çalışması ile ilgili olarak Sanayi Enstitüsü Raporu, yazan Corinna Shattuck).
Reel 661, No: 893-895 “Report of Work in Ourfa and Garmooch, 1907-1908” by Corinna Shattuck, August 5, 1908. (Urfa ve Germüş Çalışması Raporu, 1907-1908, yazan Corinna Shattuck, 5 Ağustos 1908).
Reel 661, No: 899-902 “Report of the Industrial Institute in connection with the Orphan Work of American Mission in Ourfa in Turkey for the year 1908” by Corinna Shattuck (1908 yılına ait Türkiye Urfa Amerikan Misyonunun Yetimler Çalışması ile ilgili olarak Sanayi Enstitüsü Raporu, yazan Corinna Shattuck).
Reel 661, No: 903-904 “Report of the School fort he Blind, in Oorfa, 1908-1908” by Mary Haratounian, Oorfa June 28, 1909, and “Supplemantary to Above Note” by Corinna Shattuck. (Urfa Körler Okulu Raporu, 1908-1909, yazan Mary Haratounyan, Urfa 28 Haziran 1909 ve Corinna Shattuck tarafından Mary Haratounian’ın yazdığı rapora yazılan ek).
Reel 661, No: 905 “The History of the School for the Blind in Ourfa is as follows:” by Corinna Shattuck, May 1906. (Urfa Körler Okulu Tarihi şu şekildedir: yazan Corinna Shattuck, Mayıs 1906).
Reel 661, No: 906-909 “Report of the Work under Missionary Supervision in Ourfa & Garmooch, 1908-1909” by Corinna Shattuck, April 6, 1909. (Urfa ve Germüş’de Misyon Nezareti altındaki Çalışmanın Raporu, 1908-1909, yazan Corinna Shattuck, 6 Nisan 1909).
Reel 661, No: 862-864 “Report of Boys’ Industries in Connection with the American Mission in Ourfa in Turkey, December 31, 1903”, by George F. Gracy, approved by Corinna Shattuck. (Amerika Urfa Misyonu ile ilgili olarak Erkek Sanayi Enstitüsü Raporu, 31 Aralık 1903, Yazan George F. Gracy, onaylayan Corinna Shattuck).
Reel 661, No: 882-883 “Report of School for the Blind in Ourfa, April, 1906” by Mary Haratounyan. (Urfa Körler Okulu Raporu, Nisan 1906, yazan Mary Haratounyan, 6 Nisan 1906).
Reel 661, No: 884 “Report of the School for the Blind in Ourfa, 1906-1907” by Mary Haratounyan, June 14, 1907. (Urfa Körler Okulu Raporu, 1906-1907, yazan Mary Haratounyan, 14 Haziran 1907).
Reel 661, No: 885-887 “Report of School for the Blind in Ourfa, 1907-1908” by Mary Haratounyan (Urfa Körler Okulu Raporu, 1907-1908, yazan Mary Haratounyan).
Kitap, Makale ve Tezler
AÇIKSES, Erdal, 2003, Amerikalıların Harput'taki Misyonerlik Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
AÇIKSES, Erdal- DOĞANAY, Rahmi, 2010, Amerika’nın Yüzyıllık Ortadoğu Hayali: Chester Projesi, Fırat Üniversitesi Basımevi, Elazığ.
AKSU, Ayşe, 2017, Robert Kolej’in İzinde: Türkiye’de Amerikan Misyonerliğinin Eğitim Stratejisi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
ALAN, Gülbadi, 2008, Merzifon Amerikan Koleji ve Anadolu’daki Etkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
AYDIN, Mithat, 2008, Bulgarlar ve Ermeniler Arasında Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
BAYZAN, Ali Rıza, 2004, Küresel Vaftiz: Misyoner Örgütlerin Türkiye ve Türk Cumhuriyetlerini Hıristiyanlaştırma Operasyonu, IQ Kültürsanat Yayıncılık, İstanbul.
CÖHCE, Salim, 2001, “Büyük Ermenistan’ı Kurma Projesi”, Ermeni Araştırmaları, S 1, s. 87-107.
CÖHCE, Salim, 1992, “Ermeni Kimliği Hakkında Bir Değerlendirme”, Yakın Tarihimizde Kars ve Doğu Anadolu Sempozyumu (Subatan/Kars 17–21 Haziran 1991), Ankara.
EKİNCİ, Abdullah, ASOĞLU, İsmail, 2017, “Urfa’da Bir Hristiyan Kadın Misyoner: Corinna Shattuck ve Faaliyetleri”, Osmanlı Urfası. Ed. Abdullah Ekinci, C 1 s.404-421, Urfa Okulu Yayınları, Şanlıurfa.
ERDOĞAN, Dilşen İnce, Osmanlı Devleti’nde Amerikalı Misyonerler ve Van Ermeni İsyanı (1896). Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2007.
GÜNGÖR, Erol, 2007, Türkiye’de Misyoner Faaliyetleri, 4. Baskı, Ötüken Yayınları, İstanbul.
KOCABAŞOĞLU, Uygur, 1989, Kendi Belgeleriyle Anadolu’daki Amerika: 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan Misyoner Okulları. Arba Yayınları, İstanbul.
MUTLU, Şamil, 2005, Osmanlı Devleti'nde Misyoner Okulları, Bilim Basın Yayınları, İstanbul.
ÖZTÜRK, Ayhan, YILDIZ, Özgür, 2007, Amerikan Protestan Misyonerlerinin Türkiye’deki Faaliyetleri (1820-1938), Arka Oda Yayınevi, Kayseri.
PEABODY, Emily Clough, 1915, “Chapter VI-Lesson XI Corinna Shattuck-Missionary Heroine of Oorfa”, Lives Worth Living-Studies of Women, Biblical and Modern, Especially Adapted for Groups of Young Women in Churches and Clubs, University of Chicago Press.
PEABODY, Emily Clough, 1913, Corinna Shattuck-- Missionary Heroine, Illinois: The Woman’s Board of Missions of the Interior press, Chicago,
SHATTUCK, Corinna, 1891, “For Young People: Palsied Hatoon of Marash”, [Genç İnsanlar için: Maraşlı Kötürüm Hatun]”, The Missionary Herald, Containing the Proceedings of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, (American Periodicals) 87/ 3 Mart.
SHATTUCK, Corinna, 1896, “The Massacre at Urfa”, [Urfa’da Katliam]”, The Independent ... Devoted to the Consideration of Politics, Social and Economic Tendencies, His... , (American Periodicals) 48 (Mart 5).
SHATTUCK, Corinna, 1896, “Ourfa’s Streets Dyed Crimson [Urfa’nın Caddeleri Kan Kırmızıya Boyandı]”, The San Francisco Call, (Şubat 17)
SHATTUCK, Corinna, 1905, “A Pastorate in Turkey [Türkiye’de bir Papaz]”, The Missionary Herald, Containing the Proceedings of the American Board of Commissioners for Foreign Missions, (American Periodicals) 101/10 (Ekim).
STONE, Frank Andrews, 2011, Sömürgeciliğin Hasat Mevsimi: Anadolu’da Amerikan Misyoner Okulları, çev. Ayşe Aksu, Dergâh Yayınları, Ankara.
STRONG, William E., The Work of Their Hands: Industrial Missions of the American Board, Envelope Series, Cilt.18 Sayı.1 Nisan Boston, 1915.
STUCKEY-KAUFFMAN, Priscilla, “Women's Mission Structures and the American Board”. http://www.ucc.org/about-us_hidden-histories- 2_womens_mission_structures_and_the_american_board Erişim: 20.2.2017.
SÜSLÜ, Azmi, 2009, Ermeniler, Tehcir ve Sonrası, Berikan Yayınları, Ankara.
ŞAHİN, Recep, 1988, Tarih Boyunca Türk İdarelerinin Ermeni Politikaları, Ötüken Yayınları, İstanbul.
ŞİMŞİR, Bilal N., 2005, Ermeni Meselesi 1774-2005, Bilgi Yayınları, İstanbul.
TURGUT, Bahattin, 2015, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Amerikan Board Misyonerlerinin Urfa’daki Faaliyetleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C 19, S 1, s. 191-220.
YILDIZ, Özgür, 2015, Anadolu’da Amerikan Misyonerleri, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
YILDIZ, Özgür, 2011, Anadolu’da Amerikan Okulları, IQ Yayınları, İstanbul.
YÜCEL, İdris, “Anadolu’daki Amerikan Hastaneleri ve Tıbbi Misyonerlik (1880-1930)”. Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2011.
YÜCEL, İdris, 2011, “Bir Misyonerlik Uygulamasının Teorisi ve Pratiği: Urfa Amerikan Körler Okulu (1902-1914)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 7, S 14, s. 65-86.
YÜCEL, İdris, 2012, “A Missionary Society at the Crossroads: American Missionaries on the Eve of the Turkish Republic”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 8, S 15, s. 51-68.
YÜCEL, İdris, 2005, “Kendi Belgeleri Işığında Amerikan Board’ın Osmanlı Ülkesindeki Teşkilatlanması”, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.