2821 Numaralı Nüfus Defterine göre Akhisar’ın Müslüman ve Gayrimüslimlerinin Demografik ve Meslekî Yönden Karşılaştırması

Sultan II. Mahmut dönemi Osmanlı Devleti için pek çok alanda köklü yeniliklerin başlangıç dönemidir. Bunlar içerisinde ülkenin erkek nüfusunun tespitine yönelik yapılmaya başlanan nüfus sayımları ise ilk defa Osmanlı ülkesindeki tüm erkek nüfusun özelliklerini ortaya koyma amacı taşır. İlk kez H. 1246 (M. 1830-31) yılında yapılan ve düzensiz aralıklarla devam eden sayımlarda askerlik yapabilecek Müslüman erkek nüfus ile cizye yükümlüsü gayrimüslimlerin eksiksiz bir şekilde sayılıp yazılmasına gayret edilmiştir. Devletin potansiyel nüfusunu öğrenmeye yönelik bu uygulaması, araştırmacılar için tarihi kaynak niteliği taşımaktadır. Çalışmamızın da temel kaynağı olan nüfus defteri, Devlet arşivlerinde 2821 numarayla tasnif edilmiş olup H. 1250 (M.1834/35) tarihlidir. Bu defter vasıtasıyla Saruhan Sancağına bağlı Akhisar Kazasının mahallelerinde ikamet eden Müslüman ve gayrimüslim nüfusun sayım/yazım esnasındaki demografik özellikleri üzerinde durulmuş, bunların benzer ve farklı yönleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bunun yanında ayrıca kaza ahalisinin meslekleri karşılaştırılarak Akhisar’da ikamet eden nüfusun geçimini hangi mesleklerle sağladığı değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Akhisar, Nüfus Sayımı

Demographic and Professional Comparison of Muslims and Non-Muslims of Akhisar According to the Census Registers No: 2821

The era of Mahmud II was the beginning of radical reforms in many areas for the Ottoman Empire. Among these reforms, the censuses which were undertaken to determine the male population had the aim of revealing the characteristics of the whole male population in the Ottoman land for the first time. In the censuses, first of which was carried out in 1246 of the hegira (c.e. 1830-1831) and then continued at intervals, it was precisely strived to calculate and record the Muslim male population who could perform the military service and the non-Muslims who were liable for cizye, Islamic head-tax levied on non-Muslims. This official survey towards finding out the country's potential population has the characteristic of a historical source for researchers. Accordingly, the main source of our study is a population register classified with the number 2821 under the date of 1246 of the hegira (c.e. 1830-1831) in the state archives. In this study, by means of this population register, it was tried to analyze and introduce the similarities and differences of the demographic features of the Muslims and non-Muslims both of whom resided in the neighborhoods of Akhisar Kazası of Saruhan Sancağı at the time of population census. Moreover, by comparing the people's professions in Akhisar, it was aimed to show the inhabitants' ways of earning their livelihoods.

Keywords:

Akhisar, Census Demography, Profession,

PDF

___

AKDENİZ, E. ve ŞAHİN, M. K., Akhisar Gezi Rehberi, Akhisar: Akhisar Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
ALTI, A., “Divaneorman Nahiyesinden1768-1774 Osmanlı-Rus Harbine Asker Temini ve Divaneorman Nahiyesinin Demografik Özellikleri (1773 Tarihli 6445 Numaralı Deftere Göre)”, Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C.7, Sy.2 (2018): 311-340.
AYDIN, M., “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, İstanbul, (1990):81-106.
BERBER, F., Akhisar’ın Defterleri-I 1834-1835 Akhisar Nüfus Defteri, Akhisar: Akhisar Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
BERBER, F. ve ÖZEKMEKÇİ, M. M., Tarihte Akhisar, Akhisar: Akhisar Belediyesi Kültür Yayınları, 2019.
BIYIK, Ö. “XV. Yüzyılda Akhisar’ı İhya Eden Bir Hayırsever: Sarı Ahmet Paşa ve Vakfı, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13, sy.1 (2015): 391-413.
BİLGİ, N. “Tanzimat’tan Günümüze Kemalpaşa Nüfusu”, Kemalpaşa Kültür ve Çevre Sempozyumu, (1999):316-317.
BİLGİ, N., “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları Hakkında,” Türk Yurdu, 19-20, sy.148-149, (1999-2000):117-124.
BİNGÖL, S. “İstanbul’da 1829 Nüfus Sayımı ve Bazı Mahallelerin Müslüman Nüfusu Üzerine Bir İnceleme”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 23 sy.36, (2004): 43-60.
ÇAĞBAYIR, Y., Ötüken Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2017.
DOYDUK, S., “Akhisar Kent Merkezi Tarihi Doku”, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2. sy:1.(2006):19-27.
EMECEN, F.E, “Beylikten Sancağa Batı Anadolu’da İlk Osmanlı Sancaklarının Kuruluşuna Dair Mülahazalar” Belleten, C.LX S.222, (1996): 81-91.
EMECEN, Feridun, “Akhisar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2: 236-237, İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
EMECEN, F. ve YÜKSEL, A., Giresun Kazası Nüfus Defteri (1251/1835), Trabzon: Serander Yayınları, 2015.