Beyan sosyolojisi açısından bakıldığında tasavvuf, Müslüman toplumun ve uygarlığın dinsel ve düşünsel beyan biçimlerinden birisidir. Bu ifade biçimi çalışmamızda, mahiyeti ve gelişim süreci açısından ele alınarak dini anlama noktasında sosyolojik ve epistemolojik bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu değerlendirme Müslüman toplumdaki ekonomik tabakalaşma açısından sosyolojik, bilginin dünyevi ve uhrevi olarak parçalanması açısından ise epistemolojik bir değerlendirmedir. Tüm bunlar, başlangıçta dini anlama noktasında külli ve kapsayıcı bir metot olan fıkhın, Müslüman toplumdaki dünyevileşmeden dolayı zahiri ve batıni olarak ikiye ayrılmasının neticeleridir. Bundan dolayı dinin uhrevi boyutunu ihmal eden fıkhın bütünlük ve kapsayıcılığına tekrardan dönüş, yaşanan bu ayrışmaya bir çözüm önerisi olarak sunulmuştur

From the point of view of statement (beyan) sociology, sufism is one of the forms of religious and intellectual statement of Muslim society and civilization. In our study, this form of expression has been subjected to sociological and epistemological evaluation at the point of understanding of religion by taking its nature and development process into account. This evaluation is sociological in terms of economic stratification in the Muslim society and epistemological with regard to disintegration of knowledge as worldly and ethereally. All of these are the results of the division of the fiqh, which at first was a general and an inclusive method in understanding of religion, as exoterically and esoterically because of the secularization of Muslim society. Therefore, return to totality and comprehensiveness of fiqh that neglects the ethereal dimension of religion, is presented as a solution to this emerged separation