Askeri Modernleşme, Askeri Disiplin ve Din: Düzenli Kitle Orduları Çağında Osmanlı Ordusu'nda Tabur İmamları

Bu makale, 19. yüzyıl başlarından Osmanlı İmparatorluğu'nun sonuna uzanan süreçte, Osmanlı ordusundaki tabur imamlarını konu edinmektedir. Askeri modernleşme hamleleri askeri alanla din alanı ve ulema arasında bir kopuş gerçekleştirmekten ziyade, yeni bir ilişki biçimi şekillendirmiştir. Makalede askeri imamlık müessesesi, otoriter-merkeziyetçi devlet otoritesinin din alanı üzerinde kurmak istediği kontrol mekanizmasının askeri alandaki tezahürü bağlamında ele alınmaktadır. Makalede bilhassa, siyasi iktidarla ittifak halindeki din adamlarının sadece askeri modernleşme hamlelerini meşrulaştırıcı aktörler olarak kalmadıkları vurgulanarak, tabur imamlarının, modern kitle ordularının gerektirdiği askeri disiplin ve itaat anlayışının Osmanlı ordusunda pratiğe geçirilmesinde son derece kritik bir rol oynadıkları savunulmaktadır. Tabur imamlığı uygulamasının geçirdiği evrim, imamlardan beklenen vazifeler, barış ve savaş zamanı oynadıkları roller ve ordudaki gündelik hayatları arşiv kaynakları, tanıklıklar, hatıralar ve ilgili ikinci el malzemelerin ışığında analiz edilmektedir.

Military Modernization, Military Discipline and Religion: The Battalion Imams in the Ottoman Army in the Age of Mass Standing Armies

This article deals with the subject-matter of battalion imams in the Ottoman army from the early 19th century through the end of the Ottoman Empire. Rather than causing a break between the military and the sphere of religion and ulema, the military modernization attempts actually shaped a new form of relationship between the two. The article focuses on the issue of military imams within the context of how the authoritarian-centralist state authority's desire to establish control over religion manifested itself in the military sphere. The article emphasizes that the role of the ulema who supported the political power was not all about legitimizing the military modernization attempts with an Islamic rhetoric; it argues that the battalion imams also played a crucial role in putting into practice the concepts of military discipline and obedience required by modern mass standing armies. In the light of archival documents, witness accounts, memoirs and relevant secondary literature, the article analyzes the evolution of the practice of employing imams in the military, the duties that were expected from them, the roles that they played during peacetimes and wartimes, and their daily lives in the army.

PDF

___

Pakalın, Mehmet Zeki. "Alay Müftüsü." Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 1. Cilt, 46. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, 1983.
Abdullah Fevzi Efendi. Çanakkale Cephesinde Bir Müderris. Ed.: Ali Osman Koçkuzu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
Abdülhamid'in Seraskeri Rıza Paşa'nın Anıları. Ed.: Mahir Aydın. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2012.
Ahmed Cevdet Paşa. Ma'rûzât. Ed.: Yusuf Halaçoğlu. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
Aksan, Virginia. Ottoman Wars 1700-1870: An Empire Besieged. Harlow: Longman, 2007.
Ali Rahmi. Orduda Terbiye-i Maneviye ve Ruhiye. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekâsı, 1911.
Anderson, Olive. "The Growth of Christian Militarism in Mid-Victorian Britain." English Historical Review, 84 (1971): 46-72.
Beşikçi, Mehmet. "Mobilizing Military Labor in the Age of Total War: Ottoman Conscription before and during the Great War." Fighting for a Living: A Comparative History of Military Labour, 1500-2000 içinde. Ed.: Erik J. Zürcher. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2013.
Beşikçi, Mehmet. Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Seferberliği. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
Beydilli, Kemal. "İmam," TDV İslam Ansiklopedisi, 22. Cilt, 181-186.
Beydilli, Kemal. "Küçük Kaynarca'dan Tanzimât'a Islâhât Düşünceleri." İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri Dergisi, 8 (1999): 25-64.
Beydilli, Kemal. Osmanlı'da İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları, 2013.
Bir Teğmenin Doğu Cephesi Günlüğü: Üsteğmen Celal Bey'in Notları. Ed.: Bahtiyar İstekli. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi, 1. Cilt: Osmanlı İmparatorluğu'nun Siyasi ve Askeri Hazırlıkları ve Harbe Girişi. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1970.
Birinci Dünya Harbi'nde Türk Harbi, 4. Cilt, 2. Kısım: Sina-Filistin Cephesi. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1986.
Bostan, İdris. Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992.
Bröckling, Ulrich. Disiplin: Askeri İtaat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi. Çev.: Veysel Atayman, 2. Baskı. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2008.
Cici, Recep. "İmamzâde Esad Efendi." TDV İslam Ansiklopedisi, 22. Cilt, 211-212.
Çadırcı, Musa. "Osmanlı İmparatorluğu'nda Askere Almada Kura Usulüne Geçilmesi: 1846 Tarihli Askerlik Kanunu," Askeri Tarih Bülteni, 18 (1985): 59-75.
Çelik, Yüksel. "Asâkir-i Mansûre Ordusu'nda Talim Sisteminin Değişimi ve Avrupalı Uzmanların Rolü (1826-1839)." Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 39 (Güz 2008): 87-118.
Çelik, Yüksel. Şeyhü'l-Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa: II. Mahmud Devrinin Perde Arkası. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
Çöl, Emin. Bir Erin Anıları: Çanakkale-Sina Savaşları. Ed.: Celal Kazdağlı. İstanbul: Nöbetçi Yayınları, 2009.
Erbay, Halil İbrahim. "Imams in the Reformed Army of Mahmud II: Uniform Regulations from Ottoman Military Archives, c.1827," The Modern Middle East: A Sourcebook for History içinde, Ed.: C. M. Amin, B. C. Fortna ve E. Frierson. Oxford: Oxford University Press, 2006.
Erdem, Hakan. "Recruitment for the 'Victorious Soldiers of Muhammad' in the Arab Provinces, 1826-1828," Histories of the Middle East: New Directions içinde. Ed.: I. Gershoni, H. Erdem ve U. Woköck. Londra: Lynne Reinner Publishers, 2002.
Erik J. Zürcher, "Little Mehmet in the Desert: The Ottoman Soldier's Experience," Facing Armageddon: The First World War Experienced içinde. Ed.: H. Cecil ve P. Liddle. Londra: Leo Cooper, 1988.
Es'ad Efendi. Üss-i Zafer (Yeniçeriliğin Kaldırılmasına Dair). Ed.: Mehmet Arslan. İstanbul: Kitabevi, 2005.
Green, Nile. Islam and the Army in Colonial India. Cambridge: Cambridge University Press, 2009.
Gülsoy, Ufuk. Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni. İstanbul: Simurg Yayınları, 2000.
Hanioğlu, M. Şükrü. Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902- 1908. Oxford: Oxford University Press, 2001.
Heinzellman, Tobias. Cihaddan Vatan Savunmasına: Osmanlı İmparatorluğu'nda Genel Askerlik Yükümlülüğü, 1826-1856. Çev.: Türkis Noyan. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2009.
Heyd, Uriel. "The Ottoman Ulema and Westernization in the Time of Selim III and Mahmud II," The Modern Middle East: A Reader içinde. Ed.: A. Hourani, P. Khoury ve M.C. Wilson. Berkeley: University of Ca- lifornia Press, 1993.
Hüseyin Hakkı. Osmanlı Efradının Takviye-i Maneviyatı. İstanbul: Reşadiye Matbaası, 1914. İmamı Birgivî. Risâle-i Birgivî (Müminlere Nasihat). İstanbul: Bedir Yayınevi, 1964.
Kara, İsmail. "Cumhuriyet Devrinde Askere Din Dersleri: 'İyi Asker İyi Müslüman, İyi Müslüman İyi Asker Olur'." Toplumsal Tarih, 166 (Ekim 2007): 48-53.
Kazıcı, Ziya. "Alay," TDV İslam Ansiklopedisi. 2. Cilt, 347-348.
Leonhard, Jörn. "Nation-building, War Experiences, and European Models: The Rejection of Conscription in Britain." Fighting for a Living: A Comparative History of Military Labour, 1500-2000 içinde. Ed.: Erik J. Zürcher. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2013.
Levy, Avigdor. "The Contribution of Zaporozhian Cossacks to Ottoman Military Reform: Documents and Notes." Harvard Ukranian Studies, 6 (3) (Eylül 1982): 372-413.
Levy, Avigdor. "The Ottoman Ulema and the Military Reforms of Sultan Mahmud II." Asian and African Studies, 7 (1971): 13-39.
Levy, Avigdor. "The Military Policy of Sultan Mahmud II, 1808-1839" Doktora Tezi, Harvard Üniversitesi, 1968.
Ömer Fevzi. Maneviyat-ı Askeriye Makaleleri. İstanbul: Mekteb-i Harbiye Matbaası, 1911.
Ömer Fevzi, Osmanlı Efradına Maneviyat-ı Askeriye Dersleri: Maneviyat Askerin Ruhudur. İstanbul: Mekteb-i Harbiye Matbaası, 1909.
Özcan, Abdülkadir. "Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye." TDV İslam Ansiklopedisi, 3. Cilt, 457-458.
Özkul, Osman. "III. Selim Döneminde Osmanlı Ulemâsı ve Yenileşme Konusundaki Tutumları (1789-1807)" Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1997.
Sözeri, Mustafa Sabri. "Dünya Ordularında Din Terbiyesi ve Teşkilatı." İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü Dergisi, 2 (1964): 93-164.
Sunar, Mehmet Mert. Cauldron of Dissent: A Study of the Janissary Corps, 1807-1826 Doktora Tezi, Binghamton New York Eyalet Üniversitesi, 2006
Sunata, İ. Hakkı. Gelibolu'dan Kafkaslara: Birinci Dünya Savaşı Anılarım. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2003.
Süleyman Nuri. Uyanan Esirler: Çanakkale Siperlerinden TKP Yönetimine. İstanbul: Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı, 2002.
Şakul, Kahraman. "Nizâm-ı Cedid Düşüncesinde Batılılaşma ve İslami Modernleşme," Dîvân: İlmî Araştırmalar Dergisi, 19 (2005/2): 117-150.
Şimşek, Veysel. "Osmanlı İmparatorluğu'nda Düzenli Ordu için Asker Toplanması: 1826-1853." Toplumsal Tarih, 198 (2010): 39-40.
Şimşek, Veysel. The Grand Strategy of the Ottoman Empire, 1826-1841, Doktora Tezi, McMaster Üniversitesi, 2015.
Tut, Faruk. Osmanlılar'da İmam-Hatiplik Müessesesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1991.
Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, 3. Cilt, 5. Kısım: 1793-1908. Ankara: Genelkurmay Basımevi, 1978.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. "Sultan III. Selim ve Koca Yusuf Paşa." Belleten, 19 (154) (Nisan 1975): 233-256.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları, I. Cilt: Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
Ülker, Mustafa Birol. "Askeri İmamlar." Tarih ve Medeniyet Dergisi, 61 (Nisan 1999): 61-62.
Ülker, Mustafa Birol. "Tabur İmamlığından Moral Subaylığına." Çanakkale 2015, 6 (Ağustos 2010):18-25.
Ünal, Uğur. Sultan Abdülaziz Devri Osmanlı Kara Ordusu (1861-1876). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 2008.
Üryanizade Ali Vahid. Askerin İlmihali. İstanbul: Ahmed İhsan ve Şürekası, 1917.
Yengin, Sami. Drama'dan Sina-Filistin'e Savaş Günlüğü (1917-1918). Ankara: Genelkurmay Basımevi, 2007.
Yeşil, Fatih. Nizâm-ı Cedid'den Yeniçeriliğin Kaldırılışına Osmanlı Kara Ordusunda Değişim, 1793-1826, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2009.
Yıldız, Gültekin. "Kara Kuvvetleri." Osmanlı Askerî Tarihi: Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri, 1792-1918 içinde. Ed.: G. Yıldız . İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
Yıldız, Gültekin. "Ondokuzuncu Yüzyılın İki 'Standardizasyon Ütopyası': Kışla ve Hücre Tipi Hapishane." Türkiye Günlüğü, 112 (Güz 2012): 118-135.
Yıldız, Gültekin. Neferin Adı Yok: Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti'nde Siyaset, Ordu ve Toplum (1826-1839). İstanbul: Kitabevi, 2009.
Yüksel, Emrullah. "Birgivî." TDV İslam Ansiklopedisi, 6. Cilt, 191-194.
Zürcher, Erik J. "The Ottoman Conscription System in Theory and Practice, 1844-1918." Arming the State: Military Conscription in the Middle East and Central Asia içinde. Ed.: Erik J. Zürcher. Londra: I.B. Tauris, 1999.