19. Yüzyılda Çokkültürlü İmparatorluktan Ulus-Devlete Geçişte Sürgün ve Göç: Malakanlar Örneğ

Osmanlı İmparatorluğunun son yüzyılında yaşanan çatışmalı ulus-devletegeçiş döneminde, İmparatorluğun çevre topraklarında yoğun milliyetçilik,göç, sürgün ve etnik temizlik olayları yaşanmıştır. Bu anlamda, Anadoluçevresindeki birçok halk topluluğu hem bu yoğun ve zorlu süreçten hemde bu sürecin devlet şiddetinden doğan türlü olumsuzluklarına maruz kal- mış ve Anadolu toprakları da içlerinde olmak üzere, çeşitli coğrafyalara göçetmek zorunda bırakılmıştır. He ne kadar çalışmamıza konu olan Malakantopluluğu Rus asıllı olmakla ve Rusya topraklarında öncelikle dinî neden- lerden dolayı sürgüne maruz kalmış olsalar da, bu halkın sürgün ve göçünü,Çarlık Rusyasının İmparatorluktan ulus-devlete geçişi sürecin bağlamın- da de değerlendirmek mümkün görünmektedir. Nitekim 1877-1878 Os- manlı Rus Savaşlarının ardından Kars ve civarını savaş tazminatı olarakele geçiren Çarlık Rusyası, bunu fırsat bilerek dini sapkın olarak gördüğüMalakanların bir kısmını Kafkaslardan Anadoluya sürgüne tabi tutmuş vegöç ettirmiştir. Bu zorunlu göçle birlikte Malakanlar, yeni toprakları Karsyöresinde kurdukları köyler vasıtasıyla, yerleşik Müslüman topluluklar- la 1960lara değin uzun süre birlikte yaşamışlardır. Bu çalışma, Rus asıllı etno-dinsel bir topluluk olan Malakanların, Çarlık Rusyası topraklarındabaşlayan yaşamlarını ve sonrasında maruz kaldıkları -Anadolu coğrafyasınıda içeren- çeşitli sürgün ve göç olaylarını, disiplinler arası bir yaklaşım iletartışmayı amaçlamaktadır.

Migration and Exile in the Transition f rom Multi-cultural Emp ire to Nation State in the 19th Century: The Case of Molokanye

In a conflictary transition period to nation state experienced in the lastcentury of the Ottoman Empire, extensive events of nationalism, exile,migration and ethnic cleaning in the neighboring territories of the Emp irewere observed. In this sense, many folks and communities around Anatoliangeography got their share from both this period and various malices andviolences of that period stemming from state violence, and forced to migrateto various geographies including Anatolian territory. However, althoughthe subj ect issue ofMolokansof our study were Russian-originated andwere subj ect to an exile f rom russian territory in accordance with religiousreasons, it is likely to consider of this exile in line with nation-statehoodof Tsarist Russian Empire. Thus, Tsarist Russia who grasped Kars and itssurrounding provinces as war compensations following 1876-1877 Ottoman- Russian Wars f orced some Molokans, that were being accep ted by the TsaristRussia as heretics, to migrate f rom Caucausus to Anatolia f or an exile byseizing this opportunity. As a result of this compulsory migration, Molokansresided in the new villages of their own in the Kars province and lived next tolocal neighboring Muslim communities for a long time till 1960s. This studyaims to discuss the issue of Molokans with an inter-discip linary app roach, aRussian-originated ethno-religious community, who app eared in the TsaristRussia territory and suffered various kinds of Russian-forced migrations andexiles regarding Anatolian geography as well.

PDF

___

Alp, A. (2012). Kars tarihi bakımından bir kaynak olarak vilayet ga- zetesi Kars. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (Nisan), 89-102.
Aral, N. (1974). Türkiyede yetiştirilen hayvan türleri, yetiştiricilik ta- rihi ve teknolojisi (1923-1931). Ankara: Türkiye Jokey Kulübü Yayınları.
Aslan, E. (2012). Kars yöresinde Malakanlardan kalan ve kaybolmak üzere olan rençberlik geleneği. Millî Folklor, 93, 252-263.
Atılgan, G. ve E. A. Aytekin (Haz.). (2012). Siyaset bilimi: Kavramlar, ideolojiler, disiplinler arası ilişkiler. İstanbul: Yordam Kitap.
Aygün, N. (2013). Çağları aşan coğrafya. Serhat Kültür, (Mayıs-Ha- ziran), 6-7.
Badem, C. (2010). Çarlık Rusyası yönetiminde Kars vilayeti. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
Başak, S. (2005). Türk sosyolojisinde yapı araştırmalar. Bilig, 32 (Kış), 33-63.
Bradley, J. F. (1908). The Russian conquest of the caucasus. London: Longmans and Co.
Breyfogle, N. B. (1998). Heretics and colonizers: Religious dissent and Russian colonization of transcaucasia, 1830-1890 (PhD Dissertation). The University of Pennsylvania, Faculty of His- tory, Philadelphia, USA.
Breyfogle, N. B. (2007). Prayer and the politics of place: Molokan Church bulding, tsarist law, and the quest for a public sphere in late imperial Russia. In Mark D. Steinberg and Heather J. Coleman (Ed.), Religion and sp irituality in modern Russia. (pp. 222-252). Indiana: Indiana University Press.
Buss, A. (2003). The Russian orthodox tradition and modernity. Bos- ton: Brill.
Conybeare, F. C. (1921). Russian dissenters. Cambridge: Harvard Uni- versity Press.
Çalışkan, Ç. O. (2009, Haziran 19). Malakanlar, bir sürgünün masum insanları. Birgün, ss. 4.
Denisenko, L. (2009). Rus emperyalizmi: Kafkasyanın Ruslaştırılması ve Malakanlar. Top lumsal Tarih, 187 (Temmuz), 60-65.
Evgeneva, A. P. (Ed.). (1999). Slovar Russkogo Çazika v Çetıreh To- mah, Vol. 3. [Russian Dictionary: In 4 Vol. RAS, Institute of Linguistic Studies]. Moskva: Nauka Publ.
Fındıkoğlu, Z. F. (1966). Türkiye de İslav muhacirleri (1961-1962de Türkiyedeki Malakan ve Kazakların Rusyaya dönmeleri). İs- tanbul: Fakülteler Matbaası.
Gökçe, A. (2013). Çıldır ve Arpaçay hakkında. Serhat Kültür, (Mayıs- Haziran), 4.
Göker, G. (2008). Basının vicdanı reddi. Erdal Dağtaş (Der.), Türkiyede sivil itaatsizlik toplumsal hareketler ve basın. (ss. 193-254). An- kara: Ütopya Yayınevi.
Günay, S. (1980). Resmi devlet salnamelerine göre Osmanlı İmparatorluğunun seneler itibariyle mülki teşkilatı (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum / Türkiye.
Hamzaoğlu, M. (2007). Malakan Atı (Ardahan Atı). Kars: Anadolu At Irklarını Yaşatma ve Geliştirme Derneği Yayınları (Elde basım).
Haxthausen, A. (1847). Researches into inner lif e of the p eop le of Rus- sia. Hannover: Eulemann (Reprint New York: G. Olms,. 1973).
Hendricks, B. L. (1995). International encyp lop edia of horse breeds. Norman and London, UK: University of Oklahoma Press.
Hunczak, T. (Ed.). (1974). Russian imperialism from ivan the great to the revolution. New Brunswick: Rutgers University Press.
İpek, N. (2006). İmparatorluktan ulus devlete göçler. Trabzon: Seran- der Yayınları.
Jenks, C. (2007). Altkültür: Toplumsalın parçalanışı. (Çev. Nihal De- mirkol). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Johnston, R. J., Gregory, D. and D. M. Smith (1994). The dictionary of human geograp hy. (3rd ed.). Oxford, UK: Blackwell Reference.
Karagöz, E. (2005). Kars ve çevresinde aydınlanma hareketleri ve sol geleneğin tarihsel kökenleri, 1878-1921. İstanbul: Asya Şafak Yayınları.
Kaya, İ. (2005). Identity and space: The case of Turkish Americans. Geographical Review, 95 (3), 425-440.
Kaya, İ. (2007). Azınlıklar, çokkültürlülük ve Mardin. Dicle Üniversi- tesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 9, 44-55.
Kırzıoğlu, M. F. (1953). Kars tarihi, I. Cilt. İstanbul: Işıl Matbaası. Kıyanç, S. (2014). Malakanlar (Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.
Köse, M. (2003). Elviye-i Selâse Kars Ardahan Batum 1877-1920/ işgalden kurtuluşa/Kırk yıllık kara günler ve Ermeniler. An- kara: Kuban Yayıncılık.
Kurat, A. N. (1999). Rusya tarihi (Başlangıçtan 1917 ye Kadar). An- kara: TTK Yayınları.
Lunkin, R. ve A. Prokofyev (2000). Molokans and Dukhobors: Living sources of Russian Protestantism. Religion, State and Society, 28 (1), 85-92.
Marshall, A. G. (2001). Dar Al-Harb: The Russian general staff and the asiatic frontier, 1860-1917 (PhD Dissertation). The Univer- sity of Glasgow, Faculty of Arts, Glasgow, Scotland.
Melkonian, A. (2001). The Kars oblast. Historic Armenian Cities and Provinces Conference Series: No. 9 - Kars and Ani, University of California, Los Angeles/UCLA, 9-11 November.
Muranaka, T. A. (1992). The Russian Molokan Colony at Guadalupe, Baj a Calif ornia: continuity and change in a sectarian commu- nity (PhD Dissertation). The University of Arizona, Faculty of the Department of Anthropology, Arizona, USA.
Musabeyov, R. (2001). Azerbaycandaki etnik azınlıklar. Avrasya Dos- yası (Azerbaycan Özel Sayısı), 7 (1), 177-196.
Mustafayev, B. (2013). Ermenilerin ve Malakanlarin Şamahıda yap- tıkları mezalim (Arşiv belgelerine göre tarihi gerçekler: 1915- 1920) Şamahı (Şamaxı-Şemahi) olayları (1918-1919). Akade- mik Bakış Dergisi, 35 (Mart-Nisan), 1-18.
Ortaylı, İ. (1978). Çarlık Rusyası yönetiminde Kars. Tarih Enstitüsü Dergisi, IX (Ayrı Basım), 343-362.
Özgen, H. N. (2007).Bir tapunun peşinde Kafkasyada sınır ve va- tandaşlığın mülkiyet izleri: Ardahan örneği Başlıklı Tebliğ. IV. Kültür Araştırmaları Sempozyumu İç/Dış/Göç ve Kültür (15-17 Eylül 2007). Işık Üniversitesi, Şile, İstanbul, s. 1- 25.
Petrovski, S. (1908). Molokane ili Duhovnıe Hristiane [Молокане или Duhovnıe Христиане]. Odessa.
Poğosyan, A. M. (1983). Karsskaya oblast v sostave Rossii. Erivan: Ayastan.
Schwietochovski, T. (1985). Russian Azerbaijan 1905-1920, The sha- p ing of national identity in a Muslim community. Cambridge: Cambridge University Press.
Serbest, B. (2008). Kars ve çevresinde Rus yönetimi dönemi. Kültür Araştırmaları Derneği Bülteni, 31 (Mayıs), 9-13.
Shubin, D. H. (2001). Monastery Prisons. Bloomington, IN: Xlibris Corporation.
Solmaz, G. (2002). Ermeni zulmünün Sarıkamış ve çevresinde günü- müzdeki izleri. Ermeni Araştırmaları 1. Türkiye Kongresi, III. Cilt. Ermeni Araştırmaları Enstitüsü, Ankara.
Somuncuoğlu, S. (2004). Don kazakları. İstanbul: Timaş Yayınları. Sonyel, S. R. (1993). Minorities and the destruction of the Ottoman Emp ire. Ankara: Turkish Historical Society Printing House.
Sunderland, W. (1997). Making the Emp ire, colonists and colonisation in Russia, 1800-1850 (PhD Dissertation). Indiana University, USA.
Suvari, Ç. C. (2009). Dinsel geleneğin etnisite inşasında oynadığı rol: Malakanizm örneği (Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Suvari, Ç. C. (2013). Malakanlar - Rus köylü hareketlerinden günümü- ze Malakan inancı. Ankara: Ütopya Yayınevi.
Şenel, M. (2012). Bilinçaltına dayalı etnik küfürler. Karadeniz Araştır- maları, 32, 137-154.
Taşkın, D. ve S. Koçak. (2010). Türk yerli atları. Kocatepe Veteriner Dergisi, 3 (2), 71-75.
Türkdoğan, O. (1971). Malakanların toplumsal yapısı - Kars ilinin üç köyünde bir Rus etnik grubunun Sosyo-ekonomik araştırması (1877-1962). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayını.
Türkdoğan, O. (2005). Karsta bir etnik grup - Malakanların toplum- sal yapısı. İstanbul: IQ Kültür Sanat.
Ural, S. (2011). Kurtuluştan Mondros Mütarekesine Elviye-i Selâsede yaşanan sorunlar. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Ensti- tüsü Atatürk Yolu Dergisi, 47, 647-676.
Yetişgin, M. (2006). Rusların Türk toprakları üzerinde yayılmasının sebepleri üzerine bazı düşünceler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bi- limler Enstitüsü Dergisi, 6 (16), 671-698.
Yılmaz, O. ve M. Ertuğrul. (2013). Atlarda yürüyüş çeşitleri ve kusur- ları. Akademik Ziraat Dergisi, 2 (1), 43-54.