İKTİDAR VE MUHALEFET İLİŞKİLERİ ÇERÇEVESİNDE DEMOKRAT PARTİ’NİN BİRİNCİ KONGRESİ

1923-1930 yılları arasında kuruluşunu tamamlayan tek parti dönemi 1930-1935 yılları arasında siyasal hayatta yerleşmesini gerçekleştirmiş ve 1935’ten sonra parti-devlet bütünleşmesini tamamlamıştır. Bu dönemin genel özelliği CHP’nin cumhuriyeti ilan eden güç olarak muhalefet tanımayan tepeden inmeci bir siyaset anlayışını benimsemiş olmasıdır. Bu anlayış 1945’li yıllarda hem iç faktörlerin hem de dış faktörlerin etkisi ile zorunlu bir değişikliğe gitmek zorunda kalmıştır. Eski bir Başbakan olan Celal Bayar’ın önderliğinde Demokrat Partisi 1946’nın Ocak ayında kurulmuştur. Bazı CHP’liler tarafından “muvazaa partisi” olarak düşünülen Demokrat Parti kısa süre içinde halkta çok geniş bir etki yapmıştır. Senelerdir tek parti iktidarından ve CHP politikalarından rahatsız olan topluluklar DP’yi desteklemişlerdir. DP bu dönemde hem arkasına aldığı halk desteği ile hem de iktidar partisine karşı geliştirmiş olduğu muhalefet politikaları ile 23 yıllık tek parti zihniyetine alışmış olan CHP’yi ve iktidar anlayışını zorunlu bir dönüşüme tabi kılmıştır. DP’nin CHP’ye karşı geliştirmiş olduğu muhalefette 1947 Birinci Büyük Kongresinin etkisi büyük olmuştur. Bu makalemizde Birinci Kongre sonrasında kabul edilen “Hürriyet Misakı”nın hem siyasal hayata hem de İktidar-muhalefet ilişkilerine etkileri incelenmeye çalışılmıştır.

THE FIRST CONGRESS OF THE DEMOCRAT PARTY IN THE FRAMEWORK OF GOVERNMENT AND OPPOSITION RELATIONS

The one-party period, which completed its establishment between 1923-1930, settled in political life between 1930-1935 and completed the party-state integration after 1935. The general feature of this period is that the Republican People's Party (CHP), as the power that declared the republic, adopted a top-down policy approach that did not recognize opposition. This understanding had to go through a necessary change in 1945 with the effect of both internal and external factors. The Democrat Party was established in January 1946 under the leadership of Celal Bayar, a former Prime Minister. The Democrat Party (DP), which was considered by some CHP members as a "muvazaa party", had a very wide influence on the public in a short time. For years, the communities that were disturbed by the one-party government and CHP policies supported DP. During this period, the DP subjected CHP, which became accustomed to a one-party mentality of 23 years, and its understanding of power, to a compulsory transformation, with the support of the people and the opposition policies it developed against the ruling party. The effect of the 1947 First Great Congress on the opposition of DP against CHP was great. In this article, we tried to examine the effects of the “Hürriyet Pact”, which was accepted after the first congress, on both the political life and the power-opposition relations.

Keywords:

En Az 3 En Fazla 5 Anahtar Kelime Olmalı. İtalik ve İlk Harfleri Büyük Olmalı.,

PDF

___

Ağaoğlu, S. (1972). Demokrat Partinin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri Bir Soru, İstanbul: Baha Matbaası.
Ahmad, F. (1994). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), İstanbul: Hil Yayınları.
Akın, R. (2012). Türk Siyasal Tarihi 1908-2000, İstanbul: Oniki Levha Yayıncılık.
Albayrak, M. (2020). Türk Siyasi Hayatında Demokrat Parti I-Demokrat Partinin Muhalefet Yılları (1946-1950), Ed. Ali Arslan, Mersin: Mer Ak Yayınları.
Alpaslan, Ö. (2019). Türk Siyasal Tarihinde Demokrat Parti Birinci Kongresi, Cedrus, VII, DOI: 10.13113/Cedrus/201934.(s.741-755).
Bayar, C. (1986). Başvekilim Adnan Menderes, Der. İsmet Bozdağ, İstanbul.
Burçak, R. S. (1979). Türkiye’de Demokrasi’ye Geçiş (1945-1950), İstanbul: Olga Matbaası.
Çavdar, T. (1999). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950), 2. baskı, Ankara: İmge kitabevi.
Demirtaş, B. (2011). Türk Siyasi Hayatında Cumhurbaşkanı-Hükümet İlişkileri (1923- 1960), (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara.
Erim, N. (1947,12 Ocak), “Demokrat Parti Kurultayı Dağıldıktan Sonra”, Ulus.
Eriş, M. (2012). Osmanlıdan Günümüze Demokratikleşme Sürecinde Türk Siyasi Hayatı ve Kemalizm, İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
Eroğul, C. (1989). Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, Ankara: İmge kitabevi.
Fersoy, O. C. (1978). Bir Devre Adını Veren Başbakan- Adnan Menderes, İstanbul: Hun Yayınları.
İnan, S. (2002). Muhalefette Andan Menderes 1945-1950, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Isparta.
İnan, S. (2019). Türkiye’de Çok Partili Döneme Adaptasyon Sürecinde Bir CHP Hükümeti Olarak Günaltay Kabinesi ve Politikaları, Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ardahan.
İncioğlu, N. K. (2007). Türkiye‟de Çok Partili Sisteme Geçiş ve Demokrasi Sorunları, Türkiye’de Siyaset: Süreklilik ve Değişim, Ed. Ersin Kalaycıolğu, Ali Yaşar Sarıbay, İstanbul: Der Yayınları, 265-277.
Kabasakal, M. (1991). Türkiye’de Siyasi Parti Örgütlenmesi, 1908-1960, İstanbul: Tekin Yayınevi.
Karagülle, H. (1947, 14 Ocak). “Demokrat Parti Kongresi‟ne Dair”, Ulus.
Karpat, H. K. (2013). Türk Demokrasi Tarihi, (Edit. N. Akbıyık). İstanbul: Timaş Yayınları.
Kaştan, Y. (2006). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek partili Dönemden Çok Partili Döneme Geçişte CHP’nin Yönetim Anlayışındaki Gelişmeler (1938-1950). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (s.123-140) Erişim adresi: http://acikerisim.aku.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11630/3589/123- 140.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Kaynar, M.K. (2022). Türkiye‟nin Ellili Yılları Üzerine Bazı Notlar, Türkiye’nin 1950’li Yılları, Ed. Tanıl Bora, İstanbul: İletişim Yayınları. 15-38.
Kocabaş, S. (2009). T.C Devleti Tarihi 4- İnönü Dönemi Milli Şef yönetimi-Demokrasiye Geçiş 1938-1950, İstanbul: Süleyman Kocabaş Kütüphanesi.
Koçak, C. (2012). Tükiye’de İki Partili Siyasal Sistemin Kuruluş Yılları 1945-1950, C.3, Rejim Krizi, İstanbul: İletişim Yayınları.
Mete, O. (1947). Bütün Tafsilat ve Akisleriyle Demokrat Parti’nin 1’nci Büyük Kongresi 7 Ocak 1947, İstanbul: Ticaret Dünyası Matbaası.
Okutan, E. (2014). Türkiye’de Siyasal Muhalefet-Geçmişten Günümüze Zemin Kaymaları, İstanbul: Selis Kitaplar Yayınları.
Şahingiray, Ö. (1999). Celal Bayar’ın Söylev ve Demeçleri, 1946-1950- Demokrat Partinin Kuruluşundan İktidara Kadar Politik Konuşmalar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Tanin, (1947, 08 Ocak).
Tanin, (1947, 28 Temmuz) Tek Taraflılık Ruhunun Gülünç Belirtisi.
Tanin, (1947,12 Temmuz).
Tanör, B. (1996). Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul: Afa Yayınları.
Tasvir, (1946, 23 Nisan).
Tunaya, T. Z. (1952). Türkiye’de Siyasi Partiler, 1859-1952, İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları A. Ş. Basımevi.
Ulus, (1947, 19 Ocak).
Uzun, H. (2012). İktidarını Sürdürmek İsteyen Bir Partinin Kimlik Arayışı: Cumhuriyet Halk Partisi‟nin 1946 Olağanüstü Kurultayı, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi Journal of Modern Turkish History Studies XII/25 (Güz/Autumn), (ss. 101-139)
. Uzun, H. (2013). Cumhuriyet Halk Partisi‟nin 1946 Olağanüstü Kurultayı, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIII/26 (Bahar). (ss. 139-161.)
Vakit, (1947, 25 Temmuz). Demokrat Parti iddialarında ısrar ediyor!, Vakit.
Vatan, (1947, 10 Eylül). Peker‟in İstifası ve Demokratlar.
Vatan, (1947, 12 Ocak).
Vatan, (1947, 29 Eylül). Adnan Menderes İzmir‟de Mühim Bir Konuşma Yaptı.
Vatan, (1947, 22 Eylül). Celal Bayar‟ın Gazetemize Beyanatı.
Vatan, (1947, 10 Eylül). Recep Peker Nihayet İstifa Etti.
Yalçın, H. C. (1947, 14 Ocak). “Cumhurbaşkanlığı ve Parti Başkanlığı”, Tanin.
Yalman, A.E. (yy). Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C.4 (1945-1971).
Yeni Asır, (1947, 28Eylül).
Yeni Asır, (1948, 16 Şubat).