DİASPORA OLMAK YA DA OLMAMAK: ÇERKESLER İÇİN HAYATİ BİR MESELENİN ANALİZİ

Bu makale, Çerkeslerin diasporik bir grup olup olmadığını tartışmaktadır. Bu tartışmada şu iki bakış açısından hareket edilmiştir: (i)-Çerkesler için “geleneğin yeniden icadı” kavramı, Çerkeslerin göç tarihinde anlamlı olan, yakın dönem Çerkes tarihinde önemli değişimlerle paralellik kurulabilecek üç evreye (birinci, ikinci ve üçüncü dalga) karşılık gelmektedir. (ii)-Çerkes kimliği incelemelerinde; sadece Çerkeslerin biricikliği düşüncesi ile yetinilmemeli, ayrıca Türkiye’deki ve Dünyadaki diğer gruplarla benzerlikleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Diaspora tanımları ele alınırken özellikle Alman sosyolog Robert Hettlage’in sınıflandırmasından yararlanılmıştır. Onun geniş tanımlama, kategorik tanımlama ve oksimoron tanımlamaları ortaya konarak her bir tanım grubu için Çerkeslerin durumu ayrı ayrı değerlendiriliştir. Çerkeslerin hemen her açıdan diaspora kimliğine sahip olduğu ortaya konduktan sonra bunun Çerkesler için avantajları ve dezavantajlarının neler olabileceği anlatılmıştır. Tartışmalar sonucunda, bir diasporik grup olarak Çerkeslerin hem kendileri hem anavatan olarak tanımladıkları Kuzey Kafkasya hem de Türkiye için ciddi bir sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik avantaj sağlama potansiyeline sahip oldukları görülmüştür. Bu potansiyel Türkiye’de yaşayan Çerkeslerde mevcut olmakla birlikte; bu potansiyelin açığa çıkıp çıkmayacağı tarafların (Türkiye, Kuzey Kafkasya halkları ve Çerkes diasporasının) işbirliği yapıp yapmayacaklarına bağlı kalacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Diaspora, Diasporalaşma, Diasporik Bilinç, Çerkesler, Geleneğin İcadı

TO BE OR NOT TO BE A DIASPORIC COMMUNITY: ANALYSIS OF A VITAL ISSUE FOR CIRCASSIANS

The aim of this paper is to provide an answer to the question "are Circassians a diasporic group or not?” To do so, the following two approaches were used: (i)-The concept of "reinvention of tradition" for Circassians was considered in the form of three waves, corresponding to three significant stages in the history of Circassians' migration. (ii)-While examining Circassian identity; both the idea of uniqueness of the Circassians and the similarities approach among the groups in Turkey and the world was used. To discuss the definitions of diaspora, German sociologist Robert Hettlage's classification was preferred. The situation of Circassians was evaluated for each kind of definition in Hettlage's classification. Circassians in Turkey have a diasporic identity in almost every aspect of the diasporas' definitions. Being a diasporic community has both some advantages and disadvantages. Circassians have the potential to gain socio-cultural and socio-economic advantages for themselves, for Turkey, and for the North Caucasus where they are defining as their motherland. As a result, Circassian diasporic community has ability to communicate between their "root country" and “the host country where they are currently living. This article shows that Circassians in Turkey, undoubtedly have that potential. Although they have this potential, it does not guarantee the potential to reveal. Revealing the potential will depend on whether the three parties (the host country, the root country and the diasporic community) will cooperate or not.

PDF

___

Adichie, N. C. 2009. “The Danger of a Single Story”, Ted Talks. Erişim Tarihi: 01.02.2021. https://www.ted.com/talks/chimamanda_ngozi_adichie_the_danger_of_a_single_story/transcript?language=en
Akdeniz Göker, E. (2018). ““Nereye Aitız?” Diasporik Kimlik ve Türk Vatandaşlığı Kıskacında Çerkes Kimliği”, Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (1), ss.91-105.
Alankuş, S. (1997). “Diaspora ve Çerkes Kimlikleri”, Nart Dergisi, 4. Sayı. Erişim Tarihi: 01.02.2021. https://www.kaffed.org/bilgi-belge/diaspora/item/309-diaspora-ve-cerkes-kimlikleri.html.
Alankuş, S. (1999). “Diasporik Bir Topluluk Olarak Çerkesler”, Nart Dergisi, 12. Sayı. Erişim Tarihi: 01.02.2021. https://www.kaffed.org/bilgi-belge/diaspora/item/217-diasporik-bir-topluluk-olarak-cerkesler.html.
Alinia, M. (2004). Spaces of Diasporas: Kurdish Identities, Experiences of Otherness and Politics of Belonging. (Doktora Tezi), Gothenburg: Gothenburg Üniversitesi.
Anthias, F. (1998). “Evaluating „Diaspora‟: Beyond Ethnicity?”, Sociology, 32 (3), ss. 557-580.
Aslan, C. (2005). Doğu Akdeniz Çerkesleri, Adana: Serdar Yayınevi.
Başer, B. (2013), Diasporada Türk-Kürt Sorunu: Almanya ve İsveç‟te İkinci Kuşak Göçmenler, İstanbul: İletişim Yayınları.
Besleney, Z. A. (2014). The Circassian Diaspora in Turkey: A Political History, New York: Routledge.
Bingöl, M. (2020). Kafkasya’da ve Diasporada Çerkes Kimliği Algısı, Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi.
Brubaker, R. (2005). “The „Diaspora‟ Diaspora”, Ethnic and Racial Studies, 28 (1), ss. 1-19.
Chirikba, V. (2006). “Dünyada Yok Olma Tehlikesi Altındaki Diller, Bu Dilleri Korumaya Yönelik Politikalar, Adıge-Abhaz Dillerinin Durumu”, Yok Olma Tehlikesi Altındaki Diller ve Adıge-Abhaz Dillerinin Konumu Uluslararası Konferansı, Kafkas Dernekleri Federasyonu, Ankara, ss. 29-30.
Cohen, R. (1996). “Diasporas and the Nation-State: from Victims to Challengers”, International Affairs, 72 (3), ss. 507-520.
DEİK (2011). Dünyada Diaspora Stratejileri: Türk Diasporası İçin Öneriler, İstanbul: DEİK Yayınları. Erişim Tarihi: 30.01.2014. http://www.deik.org.tr/2886/Dünyada_Diaspora_Stratejileri_ve_Türk_Diasporası_için_Öneriler.html.
Dufoix, S. (2013). Diasporas, (Çev. William Rodarmor). Berkeley, Los Angeles, Londra: University Of California Press.
Dündar, F. (2002). İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikaları (1913-1918), İstanbul: İletişim Yayınları.
Efe, P. (Der.). (2013). Hayal Perdesinde: Ulus, Değişim ve Geleneğin İcadı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Florida International University (2014). “Multiple Diasporas: Jews in Cuba, Cuban Jews in Miami”, Cuban Research Institute. Erişim Tarihi: 01.02.2021. http://cri.fiu.edu/events/2014/multiple-diasporas-jews-in-cuba-cuban-jews-in-miami/.
Gide, F. (2014). “Osmanlı Devleti‟nden Günümüze Çerkes Örgütlenmeleri”, Geçmişten Geleceğe Çerkesler: Kültür, Kimlik ve Siyaset -Uluslararası 21. Yüzyılda Çerkesler: Sorunlar ve Olanaklar Sempozyumu- (Der. Sevda Alankuş ve Esra Oktay Arı). Ankara: Kafkas Araştırma Kültür ve Dayanışma Vakfı Yayınları, ss. 347- 356.
Güçtekin, N. (2015). “Çerkes Teavün Mektebi (1910-1914)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 12 (23), ss. 1-21.
Hobsbawn, E. ve T. Ranger (Der.). (2006). Geleneğin İcadı, (Çev. M. M. Şahin). İstanbul: Agora Kitaplığı.
İstanbul Kafkas Kültür Deneği (2021). Erişim Tarihi: 01.02.2021. http://istanbulkafkaskultur.net/.
Kafkas Dernekleri Federasyonu (2021). Erişim Tarihi: 01.02.2021. https://www.kaffed.org/.
Kafkasevi (2021). Erişim Tarihi: 01.02.2021. http://www.kafkasevi.com/.
Karadaş, Y. (2009). Çerkes Kimliği: Türkiye’nin Sorunları, İstanbul: Sorun Yayınları.
Karayel, E. (2010). “Diaspora Ne Demek? Çerkes Diasporası Var mıdır?”, Kafkasevi, Erişim Tarihi: 01.02.2021. http://www.kafkasevi.com/index.php/article/detail/371
Kaya, A. (2001). “Türkiye‟deki Çerkes Diasporası ve Siyasal Katılım Stratejileri”, 21. Yüzyıl Karşısında Kent ve İnsan, (Der. Firdevs Gümüşoğlu). İstanbul: Bağlam Yayınları.
Kaya, A. (2007). “Diasporada Çerkes Kimliğinin Dönüşümü: Değişen Siyasal Konjonktür Karşısında Yeniden Tanımlanan Etnik Sınırlar”, Sivil Toplum ve Dış Politika: Yeni Sorunlar, Yeni Aktörler, (Der. S. C. Mazlum ve E. Doğan). Istanbul: Bağlam Yayınları, ss. 57-76.
Kaya, A. (2010). “Çerkes Diasporası ve Ulusaşırı Alanın Ortaya Çıkardığı Yeni İhtiyaçlar”, KAFFED. Erişim Tarihi: 01.02.2021. http://www.kafkasfederasyonu.org/haber/dernekler/2010/211210_oat_ayhan_kaya.htm.
Kaya, A. (2011). Türkiye’de Çerkesler: Diasporada Geleneğin Yeniden İcadı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Khatazhuko, V. (2013). “Ankara Çerkes Derneği – Konferans Konuşma Metni”, www.cerkes.org, Erişim Tarihi: 01.02.2021. https://www.cerkes.org.tr/valera-khatazhuko-konferans-konusma-metni.
Khayati, K. (2009), Mağdur Diasporadan Sınır-Ötesi Vatandaşlığa mı?, (Çev. Fahriye Adsay). İstanbul: Aveta Yayınları.
King, D. ve H. Grullon, (2013). “Diaspora Communities as Aid Providers”, International Organization for Migration, Erişim Tarihi: 03.02.2014. http://www.iom.int/cms/en/sites/iom/home/what-we-do/migration-policy-and-research/migration-policy-1/migration-policy-practice/issues/augustseptember-2013/diaspora-communities-as-aid-prov.html.
Natko, K. (2009). Kafkasya’da ve Kafkasya Dışındaki Çerkesler, (Çev. Ömer Aytek Kurmel). Ankara: Kaf-Dav yayınları.
Reis, M. (2004). “Theorizing Diaspora: Perspectives on “Classical” and “Contemporary” Diaspora”, International Migration, 42 (2), ss. 41-60.
Safran, W. (1991). “Diasporas in Modern Societies: Myths of Homeland and Return”, Diaspora, 1 (1), ss. 83-99.
Sakman, T. (2015). Türk Diasporası’nın Avrupa Siyasal Sistemine Katılımı: Almanya, Hollanda, Belçika, Konya: Çizgi Kitabevi.
Salminen, T. (2007). “Europe and North Asia”, Encyclopedia of the World’s Endangered Languages, (Der. Christopher Moseley). New York: Routledge, ss. 211-280.
Süren, J. Z. (2014). “KAFFED Ne Yapıyor Dersiniz?”, Jineps Gazetesi, Kasım.
Taymaz, E. (1998). “Diaspora ve Kimlik”, Nart Dergisi, 2 (7). Erişim Tarihi: 21.01.2014. http://www.kafkasfederasyonu.org/nart_dergisi/sayi_7/diaspora_ve_kimlik.htm.
Tavkul, U. (1998). “Kültür Teorilerinin Işığı Altında Kafkas Kültürünün Sosyolojik Analizi”, Kırım Dergisi, 6 (22), ss. 25-28. Erişim Tarihi: 15.09.2015. http://caucasus.8k.com/analiz.htm,
Telli, R. (2018). Avrupa Birliği’nde Girişimci Türk Diasporası (Hollanda’ya Bakış), Bursa: Ekin Yayınları.
Toledano, E. R. (1994). Osmanlı Köle Ticareti 1840-1890, (Çev. Y. Hakan Erdem), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Uçar, M. (2009). Nerelisin Kimlerdensin: Mezhep, Cemaat ve Yurttaşlık Arasında Çorum, Ankara: Dipnot Yayınları.
Uçar, M. (2014a). “Geleneğin İcadı: Çorum Çerkesleri Örneği”, Geçmişten Geleceğe Çerkesler: Kültür, Kimlik ve Siyaset -Uluslararası 21. Yüzyılda Çerkesler: Sorunlar ve Olanaklar Sempozyumu, (Der. Sevda Alankuş ve Esra Oktay Arı). Ankara: Kafkas Araştırma Kültür ve Dayanışma Vakfı, ss. 309-324;
Uçar, M. (2014b). “Dısarıda Bir Türkiyeli Diaspora Kimligi Olusturmak Mümkün mü?”, 2. Uluslararası Davraz Kongresi, Isparta, ss. 4421-4442.
Uçar, M. (2014c). “Diasporadaki Türkler ve Türkiye‟ye Katkıları: Ahmet Ertegün Tartısması”, Scientific-Pedagogical Journal, 20 (1), 91-97.
Uçar, M. (2017). “Migration and Invention of Tradition: A Socio- Political Perspective on Euro-Alevis”, Voices of Migration, Culture and Identity: Alevism in Turkey and Europe, (Der. Tözün Issa). Londra: Routledge, ss. 131-144.
UNESCO (2021). “UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger”, unesco.org. Erişim Tarihi: 01.02.2021, http://www.unesco.org/languages-atlas/.
Wahlbeck, Ö. (2002). “The Concept of Diaspora as an Analytical Tool in the Study of Refugee Communities”, Journal of Ethnic and Migration Studies, 28 (2), ss. 221-238.
Yıldız, M. (2021). “Türkiye‟deki Çerkesler ve Kaybolmakta Olan Dilleri: Ertuğrul Mahallesi Örneği”, Tehlikedeki Diller Dergisi, 18. Sayı, ss. 25-43.