CUMHURİYET DÖNEMİ PARTİ KAPATMA DAVALARINA FELSEFİ BİR YAKLAŞIM: REFAH PARTİSİ ÖRNEĞİ

Bu çalışmada, Cumhuriyet Dönemi Türkiyesi’nde parti kapatma davalarının tarihsel-hukukî seyri eksen alınarak, Refah Partisi kapatma davasının siyasi, ekonomik ve toplumsal nedenleri üzerinde durulmaktadır. Buna ek olarak çalışma “kurucu dışarısı” ve “karar verilemezlik” kavramları üzerinden Parti kapatma süreçlerinin ve davalarının anlamlandırılmasında felsefi bir çözümleme içermektedir. Çalışmanın amacı, Refah Partisi kapatma davasının nedenlerine felsefi bir bakış açısı kazandırmak ve “karar verilemezlik” kavramını eklemlendirmektir. Bunu yaparken “karar verilemezlik” yaklaşımının temeline, demokrasiyi koruma güdüsüyle hareket eden “militan demokrasi” yerine Türkiye örneğini anlamlandırmak için daha uygun olan rejimin korunması bağlamında “kurucu dışarısı” yerleştirilmiştir. Sonuç olarak Türkiye’de Batı örneklerinden farklı olarak parti kapatmaların bir istisna yerine kural halini aldığı görülmektedir. Parti kapatma davalarının benzer çizgiye sahip yeni partilerin kurulmasını engellememesi bağlamında Schmittyen bir bakış açısıyla dostluğu sürdürebilmek adına düşmanın varlığı devam ettirilmeye çalışıldığı görülmüştür. Bu durum ise siyasal olanın sahip olması gereken gerilimi ve dinamizmi sağlamaktadır. Son olarak Türkiye’de parti kapatma davaları mevcut sorunu çözmekten ziyade karar verilemezliğin öngördüğü üzere birer erteleme aracıdır.

Anahtar Kelimeler:

Parti Kapatma Davaları, Refah Partisi, Karar Verilemezlik, Kurucu Dışarısı, Militan Demokrasi.

A PHILOSOPHICAL APPROACH TO THE REPUBLICAN PERIOD PARTY CLOSURE CASES: THE CASE OF WELFARE PARTY

This study focuses on the political, economic and social causes of the Welfare Party closure case, taking the historical-legal course of party closure cases in Republican Turkey as an axis. In addition, the study includes a philosophical analysis in making sense of the party closure processes and lawsuits through the concepts of "constituent outside" and "undecidability". The aim of the study is to gain a philosophical perspective on the reasons for the Welfare Party closure case and to articulate the concept of "undecidability". In doing so, the "undecidability" approach is based on the "constitutive outside" in the context of regime protection, which is more appropriate for making sense of the Turkish case, rather than "militant democracy" that acts with the motive of protecting democracy. As a result, unlike Western examples, party closures have become the rule rather than the exception in Turkey. In the context of the fact that party closure cases do not prevent the establishment of new parties with a similar line, it has been observed that, from a Schmittian point of view, the existence of the enemy is tried to be maintained in order to maintain friendship. This situation provides the tension and dynamism that the political should have. Finally, party closure cases in Turkey are a means of postponement rather than solving the existing problem, as predicted by undecidability.

Keywords:

Party Closure Cases, Welfare Party, Undecidability, Constituent Outside, Militant Democracy.,

PDF

___

Akartürk, E. A. (2008). Avrupa hukukuna uyum süreci açısından Türk hukukunda siyasal parti yasakları iki yanı keskin bıçak: Demokrasilerde partiler kapatılabilir mi? Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
Akın, M. H. & Buçukçu, Ö. (2019). Türkiye’de siyasal süreçlerin toplumsal değişime etkileri. L. Sunar (Ed.), Türkiye’de toplumsal yapı ve değişim içinde. Nobel Akademik Yayıncılık.
Alan Sümer, B. (2014). Derrida’da karar verilemezlik ve sorumluluk ilişkisi. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Güz (18), 31-44.
Albayrak Coşkun, B. (2008). Türkiye’de siyasi parti kapatma ve Avrupa örnekleri parti kapatmak demokrasi tehdidi mi? Memleket Siyaset Yönetim, 3(7), 138-152.
Alpbaz, M. M. (2019). Kemalist otoriterlik, anayasa yargısı ve askeri mahkemeler. Ankara Üniversitesi Sbf Dergisi, 74(3), 895-929. https://doi.org/10.33630/ausbf.590788
Arslan, Z. (2008). Anayasa Mahkemesi’nin ‘yorum tekeli’, yargısal üstünlük ve demokrasi. S. Yazıcı, K. Gözler, E. F. Keyman & E. Göztepe (Ed.), Prof. Dr. Ergun Özbudun’a armağan içinde (s. 59-89). Yetkin Yayınları.
Atar, Y. (2013). Anayasa Mahkemesinin yargısal aktivizmi. A. M. Öden, L. Gönenç, S. Esen, A. E. Kontacı, D. Polat ve A. E. Doğanoğlu (Der.). Prof. Dr. Erdal Onar’a armağan cilt II. içinde (s. 857-894). Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
Aydın, H. (2009). Anayasa Mahkemesi kararları bağlamında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ihlal kararının, siyasi parti kapatma davalarında yargılamanın yenilenmesi sebebi olması. Yasama Dergisi, (11), 50-75.
Ayres, T. (2004). Batasuna banned: The dissolution of political parties under the European Convention of Human Rights. BC Int'l & Comp. L. Rev. 27(1), 99-113.
Bates, D. (2005). Crisis between the Wars: Derrida and the origins of undecidability. Representations, 90(1), 1-27.
Baykal, Ö. (2021). Sağ bir siyaset olarak millî görüş hareketi. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 17(60), 34-58.
Beetham, D. (2014). Demokrasi ve insan hakları. (Çev. B. Canatan). Liberte Yayınları.
Beetham, D. & Boyle, K. (2009). Introducing democracy: 80 questions and answers. Unesco.
Bourne, A. (2015). Why ban Batasuna? Terrorism, political parties and democracy. Comparative Ruropean Politics, (13). 325-344. https://doi.org/10.1057/cep.2013.28
Can, O. (2005). Demokratikleşme serüveninde anayasa ve siyasi partilerin kapatılması. Seçkin Yayıncılık.
Cengiz, E. (2007). Paradokslar ve karar verilemezlik. Ankara Barosu Dergisi, 65(2), 77-81.
Clegg, S., Kornberger, M., & Rhodes, C. (2007). Organizational ethics, decision making, undecidability. The Sociological Review, 55(2). 393-409. https://doi.org/10.1111/j.1467-954X.2007.00711
Coşkun, N. (2017). Resmî ideoloji ve yargısal aktivizm. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 22(36). 59-86.
Çoban, F. (2015). Bir giriş: Derrida’nın hayaletlerinden Marx’ın hayaletleri’ne. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ağustos (35), 147-174.
Dapía, S. G. (2000). Logics of antagonism, of difference, and of the limit: Questions of cultural identity in latin american cultural studies. Diálogos Latinoamericanos, (1), 9-32.
Derrida, J. (1988). Limited inc (Çev. J. Mehlman, S. Weber). Northwestern University Press.
Derrida, J. (1997). The politics of friendship. Verso.
Derrida, J. (1999). Hospitality, justice and responsibility: A dialogue with Jacques Derrida. Kearney, M. Dooley (Ed.), Questioning ethics: contemporary debates in philosophy içinde, Routledge.
Derrida, J. (2010). Yasanın gücü: otoritenin mistik temel’i şiddetin eleştirisi üzerine (Çev. Z. Direk). Metis Yayınları.
Döner, A. & Köküsarı, İ. (2008). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının Anayasa Mahkemesi kararları bakımından yargılamanın yenilenmesi nedeni olup olmayacağı sorunu. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(1). 663-686.
Duterte, G. (2003). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarından alıntılar. Avrupa Konseyi Yayınları.
Duverger, M. (1974). Siyasi Partiler. (Çev. E. Özbudun). Bilgi Yayınevi.
Ekizceleroğlu, R. & Çelikyay, H. S. (2017). Türkiye’de siyasi partilerin kapatılması rejiminde son dönemde yaşanan gelişmeler. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(5), 102-109.
Erdem, F. H. (2005). Türkiye’de “ideolojik devlet” gölgesinde yargı ve bağımsızlığı sorunu. Demokrasi Platformu Üç Aylık Fikir-Kültür-Sanat ve Araştırma Dergisi. (2), 51-69.
Erdoğan, M. (2002). Anayasa ve özgürlük. Yetkin Yayınları.
Erdoğan, M. (2010). Hukuk ve siyaset ilişkisi bağlamında Türk Anayasa Mahkemesi’nin laiklik politikası. N. Çağan (Der.), Prof. Dr. Tunçer Karamustafaoğlu’na armağan içinde (59-76), Adalet Yayınevi.
Erdoğan, M. (2011). Demokrasi, anayasa yargısı ve Türkiye örneği. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (20), 27-45.
Can, E. (2016). Anlam arayışında Derrida’nın yinelenebirlik ve différance söylemi. Kaygı Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, (27), 15-28. https://doi.org/10.20981/kaygi.283332
Ergül, O. (2013). Berraklaştırılamayan bir kavram: yargısal aktivizm. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (104), 37-54.
Frankenberg, G. (2012). Democracy. Müller, Jan-W. (Ed.), Militant democracy içinde, Oxford Handbooks Online.
Gözler, K. (2001). Anayasa değişikliği gerekli mi? 1982 Anayasası için bir savunma. Ekin Kitabevi.
Gözler, K. (2010). Anayasa hukukunun genel esasları. Ekin Yayınları.
Gülalp, H. (2001). Globalization and political Islam: The social bases of Turkey's Welfare Party. International Journal of Middle East Studies, 33(3). 433-448. https://doi.org/10.1017/S0020743801003051
Gülener, S. (2012). Türkiye’de anayasa yargısının demokratik meşruluğu. Onİki Levha Yayınları.
Hakyemez, Y. Ş. (2000). Militan demokrasi anlayışı ve 1982 anayasası. Seçkin Yayıncılık.
Hakyemez, Y. Ş. (2001). İkibinli yıllarda militan demokrasinin güncelliği: Federal Almanya, Avusturya ve Türkiye örnekleri. Liberal Düşünce Dergisi. Bahar, 74-92.
Hakyemez, Y. Ş. (2009). Hukuk ve siyaset ekseninde Anayasa Mahkemesinin yargısal aktivizmi ve insan hakları anlayışı: Türk Anayasa Mahkemesinin işlevi, insan hakları anlayışı ve oluşumu üzerine bir inceleme. Yetkin Yayınları.
Hakyemez, Y. Ş. (2010). 2010 anayasa değişiklikleri ve demokratik hukuk devleti. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XIV(2), 387-406.
Heper, M. (2006). Türkiye’de devlet geleneği. Doğu Batı Yayınları.
Hirschl, R. (2004). Constitutional courts vs. religious fundamentalism, Texas Law Review, 82(1819), 1-42. TESAV. (2021, 15 Haziran). Cumhuriyet döneminde kurulan ve kapatılan siyasi partiler. http://www.tesav.org.tr/wp-content/uploads/2021/06/1923tengunumuzekadarkurulanvekapanansiyasipartiler17062021.pdf
İba, Ş. (2008). Anayasa hukuku ve siyasal kurumlar. Turhan Kitabevi.
Kaboğlu, İ. (1996). Anayasa yargısı, demokrasi kavramının dönüşümü üzerine. İmge Yayınları.
Kahraman, H. B. (2009). Bir zihniyet, kurum ve kimlik kurucusu olarak batılılaşma. T. Bora, M. Gültekingil (Ed.). Modern Türkiye’de siyasi düşünce 3- modernleşme ve batılılaşma içinde İletişim Yayınları.
Kahraman, M. & Çalışkan, Z. (2007). Türkiye’de siyasal partilerin hukuksal statüsü ve siyasal partilerin kapatılması rejimi. Fırat Üniversitesi Doğu Araştırmaları Dergisi, 5(3),122-131.
Kanadoğlu, O. K. (2004). Anayasa Mahkemesi: Statüsü, kuruluşu, yargılama usulüne ilişkin temel ilkeler, yetkileri ve dava türleri, kararları. Beta.
Kara, İ. (2017). Cumhuriyet Türkiye’sinde bir mesele olarak İslam-2.Cilt. Dergâh Yayınları.
Kara, İ. (2019). Şeyhefendinin rüyasındaki Türkiye. Dergâh Yayınları.
Karakoç, R. (2013). 1982 Anayasası’nın siyasi partilere ilişkin düzenlemeleri üzerine bir değerlendirme. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 3(2), 55-70.
Koçak, M. (2002). Siyasi partiler ve Türkiye’de parti yasakları. Turhan Kitabevi.
Kubilay, Ç. (2010). İslamcı söylemde kamusal alan ve türban tartışmaları: Karşıtlıklar, kırılmalar ve uzlaşmalar. Libra Yayınları.
Kuzu, B. (1992). Demokrasi-resmî ideoloji-sivil toplum. Ankara Üniversitesi Sbf Dergisi, 47(1), 335-369.
Kuzu, B. (1999). Türk anayasa metinleri ve ilgili mevzuat. Filiz Yayınevi.
Laclau, E. (2016). Yapıbozumu, pragmatizm, hegemonya. C. Mouffe, vd. (Ed.), (Çev. T. Birkan). Yapıbozum ve pragmatizm içinde (79-112), İletişim Yayınları.
Laclau, E. & Mouffe, C. (2012). Hegemonya ve sosyalist strateji radikal demokratik bir politikaya doğru. (Çev. A. Kardam). İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (2015). Türkiye’de din ve siyaset: Makaleler 3. İletişim Yayınları.
Mouffe, C. (1990). Democratic citizenship and the political community. The Miami theory collective (Ed). Community at loose ends içinde (70-82), University of Minnesota Press.
Mouffe, C. (2001). Demokratik paradoks. (Çev. A. C. Aşkın). Epos Yayınları.
Mouffe, C. (2008). Siyasetin dönüşü. (Çev. F. Bakırcı & A. Çolak) Epos Yayınları.
Mouffe, C. (2015). Dünyayı politik düşünmek agonistik felsefe. (Çev. M. Bozluolcay). İletişim Yayınları.
Mouffe, C. (2016). Yapıbozum, pragmatizm ve demokrasinin siyaseti. C. Mouffe, vd. (Ed.). (Çev. T. Birkan). Yapıbozum ve pragmatizm içinde (7-24), İletişim Yayınları.
Mouffe, C. (2009). Democracy in a multipolar world. Millennium: Journal of International Studies, 37(3), 549–561. https://doi.org/10.1177/0305829809103232
Müller, J. W. (2012). Militant democracy. Müller, Jan-W. (Ed.). Militant democracy içinde, Oxford Handbooks Online.
Oral, S. (1998). Kargatulumba refah. Bilgi Yayınevi.
Öden, M. (2003). Türk anayasa hukukunda siyasi partilerin anayasaya aykırı eylemleri nedeniyle kapatılmaları. Yetkin Yayınları.
Öniş, Z. (1997). The political economy of Islamic resurgence in Turkey: The rise of the welfare party in perspective. Third World Quarterly, 18(4), 743-766. https://doi.org/10.1080/01436599714740
Özbudun, E. (1979). Siyasal partiler. Sevinç Matbaası.
Özbudun, E. (2005). Anayasa yargısı ve demokratik meşruluk sorunu. O. Ergül (Ed.), Demokrasi ve yargı içinde (336–351). Türkiye Barolar Birliği Yayınları.
Özbudun, E. (2007). Türk Anayasa Mahkemesi’nin yargısal aktivizmi ve siyasal elitlerin tepkisi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Yavuz Sabuncu’ya Armağan), 62(3), 258-68. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000002041
Özbudun, E. (2016). Türk anayasa Hukuku. Yetkin Yayınları.
Özcan, H. & Yanık, M. (2011). Siyasi partiler hukuku. Der Yayınları.
Özdemir, H. (2015). 28 Şubat süreci arifesinde ve ertesinde iki milli görüş partisi: Refah Partisi (rp)-Fazilet Partisi (fp) (karşılaştırmalı bir analiz). Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 20.2(28), 165-193.
Özipek, B. B. (2010). Avrupa’da ve Türkiye’de muhafazakârlık. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 7(25-26),105-120.
Özsel, D. (2010). Radikal demokrasi: temelsiz ve paradoksal bir vaad. H. O. İnce (Ed.). Günümüzde Yeni Siyasal Yaklaşımlar içinde (336-383), Doğubatı Yayınevi.
Pada, R. T. S. (2009). Iterability and differance: Re-tracing the context of the text. Kritike. 2(2), 69-89.
Parla, T. (2016). Türkiye’de anayasalar tarih, ideoloji, rejim 1921-2016. Metis Yayınları.
Resmi Gazete. (2008, 22 Mart). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/03/20080322-14.htm
Reynolds, J. (2002). Habituality and undecidability: A comparison of Merleau-Ponty and Derrida on the decision. International Journal of Philosophical Studies. 10(4), 449–466.
Richter, H. (2019). Beyond the ‘other’as constitutive outside: The politics of immunity in Roberto Esposito and Niklas Luhmann. European Journal of Political Theory. 18(2), 216-237. https://doi.org/10.1177/1474885116658391
Schmitt, C. (2005). Somut ve çağa bağlı bir kavram olarak devlet. C. B. Akal (Der.). Devlet Kuramı içinde (245-257), Dost Yayınevi.
Staten, H. (1986). Wittgenstein and Derrida, University of Nebreska Press,
Subaşı, N. (2020). Türkiye’de dini düşüncenin üretimi: devlet-toplum münasebetlerinde dönüm noktaları ve kesişimsellikler- cilt 1. Türk düşüncesi. L. Sunar (Ed), Müslüman dünyada çağdaş düşünce içinde (s. 147-179), YTB Yayınları.
Tanıyıcı, S. (2003). Transformation of political Islam in Turkey: Islamist welfare party’s pro-EU turn. Party Politics, 9(4), 463-483.
T.C. Anayasa Mahkemesi. (1984, 28 Eylül). Anayasa mahkemesi kararı. https://siyasipartikararlar.anayasa.gov.tr/SP/1984/1/1
T.C. Anayasa Mahkemesi. (1998, 16 Ocak). Anayasa mahkemesi kararı. https://siyasipartikararlar.anayasa.gov.tr/SP/1998/1/1
T.C. Anayasa Mahkemesi. (2001, 22 Haziran). Anayasa mahkemesi kararı. https://siyasipartikararlar.anayasa.gov.tr/SP/2001/2/1
T.C. Anayasa Mahkemesi. (2008, 30 Temmuz). Anayasa mahkemesi kararı. https://siyasipartikararlar.anayasa.gov.tr/SP/2008/2/1
T.C. Anayasa Mahkemesi. (2009, 11 Aralık). Anayasa mahkemesi kararı. https://siyasipartikararlar.anayasa.gov.tr/SP/2009/4/1
Tekeli, İ. (2017). Postmodernizm tartışmaları üzerine düşünceler. Düşünme Dergisi. (10), 8-19.
Teziç, E. (1976). 100 soruda siyasi partiler (partilerin hukuki rejimi ve Türkiye’de partiler). Gerçek Yayınevi.
Teziç, E. (2009). Anayasa hukuku genel esaslar. Beta Yayınları.
Thompson, J. B. (2001). Ideology: History of the concept. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, (11), 7170-7174.
Tikveş, Ö. (1969). T.C. Anayasası şerhi ve uygulaması, İ.Ü.H.F.
Topaloğlu A. (2013). Siyasi parti kapatma davasında yargılama usulü. Terazi Hukuk Dergisi, (80), 24-33.
Tögel, A. (2017). Anayasal ve militan demokrasi algısı üzerine. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, (1), 105-130.
Tunçay, M. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde tek parti yönetimi'nin kurulması (1923-1931). Yurt Yayınları.
Turan A. (2007). Demokrasi siyasi partiler ve seçim. Beta Yayınları.
Turhan, M. (2002). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve siyasi parti kapatma davaları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(3), 129-150. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001756
Türkiye Büyük Millet Meclisi (2012). Ülkemizde demokrasiye müdahale eden tüm darbe ve muhtıralar ile demokrasiyi işlevsiz kılan diğer bütün girişim ve süreçlerin tüm boyutları ile araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla kurulan meclis araştırma komisyonu raporu. 14 Nisan 2023 tarihinde https://www5.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss376_Cilt1.pdf adresinden edinilmiştir.
Uslu, F. (2014). Anayasa yargısının sınırları sorunu. Adalet Yayınevi.
Ünal, S. (2015). Türkiye’de 1923- 1960 yılları arasında kapatılan siyasi partiler. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 5(10), 100-156.
Yavuz, M. H. (1997). Political Islam and the welfare (Refah) party in Turkey. Comparative Politics, 63-82.
Yavuz, M. H. (2005). Millî görüş hareketi: muhalif ve modernist gelenek. Modern Türkiye’de siyasi düşünce İslamcılık içinde (s. 591-603). İletişim Yayınları
Yazıcı, S. (2008). Yeni bir Anayasanın yapımı sürecinde Türkiye: yasakçılıktan özgürlükçülüğe, otoritarizmden demokrasiye, vesayetçilikten temsili demokrasiye. S. Yazıcı, K. Gözler, E. Göztepe (Ed.). Anayasa Hukuku cilt 2 Prof. Dr. Ergun Özbudun’a armağan içinde (s. 739-810). Yetkin Yayınları.
Yazıcı, S. (2009). Demokratikleşme sürecinde Türkiye. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Yazıcı, S. (2012). 1982 Anayasası ve parti yasakları, demokratik anayasa görüşler ve öneriler. E. Göztepe ve A. Çelebi (Ed.), Metis Yayınları.
Yiğit, U. (2008). Siyasi partilerin temelli kapatılması ile kapatılması arasındaki farklar ve kapatılan partilerin yeniden açılması. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (75), 165-176.
Yorulmaz, R. (2002). Türkiye’de siyasi parti kapatma davaları [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
Yücel, M. S. (2006), Türkiye’nin siyasal partileri (1859-2005). Alfa Yayınları.
Zürcher, E. J. (2021). Terakkiperver cumhuriyet fırkası (1924-1925). G. Ç. Güven (Ed.). İletişim Yayınları.