Türk Musikisi’nin Kadim Nefesli SazıNey ve Muhibbî Divanı’ndaki İzleri

Kuruluşundan itibaren giderek büyüyen ve geniş bir coğrafyaya hâkim olan Osmanlı İmparatorluğu, tarihinin her döneminde devleti yöneten dirayetli padişahları sayesinde bir kültür merkezi haline gelmiş; sayısız şair, sanatkâr, âlim devlet büyükleri ve hükümdarlar yetiştirmiştir. Devleti idare eden padişahların ilme, güzel sanatların pek çok şubesine ve bilhassaşiire duydukları alaka Osmanlı Devleti’ni diğer büyük devletler nezdinde farklı kılmakta, medeniyetimizin büyüklüğünü ortaya koymaktadır. Kanuni Sultan Süleyman, 16. asrın ilk çeyreğinden itibaren yönetimi ele almış kudretli bir hükümdar olmasının yanı sıra şiire derin vukufu olan bir şairdir. Şiirlerinde Muhibbî mahlasını kullanan Kanuni, en çok gazel kaleme alan şairler arasında ilk sıralarda yer alır. Sultan bir şair olarak o, kaleme aldığı şiirlerinde savaş meydanlarından sohbet meclislerine ve mensubu olduğu çağın bütün hususiyetlerine kadar pek çok konuyu işler. Muhibbî Divanı’nda karşımıza çıkan unsurlardan biri de muhtelif makamları, çalgıları ve kavramları ile musikidir. Bu çalışmada öncelikle Osmanlı dönemi musikisinde ve günümüzde ayrıcalıklı bir yeri olan ney sazı tanıtılmış, Kanuni Sultan Süleyman’ın hayatı ve edebi kişiliğine dair muhtasar bilgiler sunulmuştur. Ardından Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığınca neşredilen Muhibbî Divanı’nda yer alan 4118 manzumede musiki ile ilgili unsurlar taranmış ve bunlar içerisinde en çok sözü edilen ney sazının ne tür ilgilerle Muhibbî’nin şiirlerinde yer aldığı değerlendirilmeye çalışılmıştır.

PDF

___

Ak, C. (2001). Şair padişahlar. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Alpay Tekin, G. (1992). Çengnâme Ahmed-i Dâ’î inceleme tenkidli metin. Harvard Üniversitesi Yayınları.
Altunmeral, M. (2011). Abdî’nin gül ü nevrûzunda mûsikî terimleri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (2), 325-332.
Arslan, F. (2012). Mûsikî kavramlarının gücü ve kullanım yaygınlığı üstüne. Doğu Araştırmaları Dergisi, (9), 137-148.
Aslan, M. (1998). Sami divanında mûsiki. İlmi Araştırmalar 6, 35-62.;
Aslan, M. U. (2017). Tokatlı kânî dîvânında mûsikî ile ilgili unsurlar. Rast Müzikoloji Dergisi, 5 (1), 1490-1499.
Ateş, E. (2012). Ney’in serüveni (kamışlıktan dudağa ney). Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28.
Ateş, S. (2015). İslâm ve musiki. Dergâh Yayınları.
Behar, C.(2015). Osmanlı/Türk musıkisinin kısa tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
Busbecq, Ogler Ghislain de (2002). Türk mektupları. (Hatice Özkan Çev.). Özgü Yayınları.
Can, H. (1966). Dini Türk musikisi lügatı. Musiki Mecmuası, no. 220.
Can, N. (2011). Osmanlı’da müziğin ve şiirin gözde sazı: ney. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31 (1), 179-200.
Can, Ş. (2017). Konularına göre açıklamalı Mesnevî tercümesi, 1, 13-15. Ötüken Neşriyat.
Cançelik, A. (2015). Şeyh galib Divanı’ndaki bazı musiki terimlerinin dinî-tasavvufî anlam açılımları. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (2), 67-77.
Cançelik, A. (2020). Nâbî Dîvânı’ndaki musiki terimlerinin dînî-tasavvufî ve sosyokültürel açıdan tahlili. Kocaeli İlahiyat Dergisi, 4 (1), 43-84.
Canım, R. (1998). Türk edebiyatında sâkînâmeler ve işretnâme. Akçağ Yayınları.
Ceyhan, A. (1997). Bedr-i Dilşad’ın murâd-nâmesi, II. MEB Yayınları.
Çalka, M. S. (2008). Nev’î Divânı’nda mûsikî terimleri. Turkish Studies International Periodical For the Languages Literature and History of Turkish or Turkic, 3 (2), 179- 193.
Çelebioğlu, A. (1994). Kanûnî Sultân Süleymân devri Türk edebiyatı. MEB Yayınları.
Çelebioğlu, A. (1998). Fuzûlî’nin şiirlerinde ney. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, 563-573. MEB Yayınları.
Çelebioğlu, A. (1998). Muhtelif şerhlere göre Mesnevî’nin ilk beytiyle ilgili düşünceler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, 525-545. MEB Yayınları.
Çetin, K. (2009). Musikî ve musikî terimlerinin İbrahim Râsid Divanı’ndaki yansımaları. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4 (2), 199-225.
Çevik, M. (1975). Mevzuatü’l-ulûm. Üçdal Neşriyat.
Dankoff, R., Kahraman, S. A. ve Dağlı, Y. (2006). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi, 1. Kitap. Yapı Kredi Yayınları.
Demirel, Ş. (2007). Mesnevî’nin Türkçe şerhlerinde ney metaforu. Türk kültürü, edebiyatı ve sanatında Mevlâna ve mevlevîlik ulusal sempozyumu (s. 149-191). Sümam Yayınları.
Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü (s. 181). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Duman, M. (2013). Musikişinas bir divan şairi: hızırağazâde saʽîd bey. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8 (4), 685-704.
Duru, N. F. (2010). Mevlevî şâirlerde ney metaforu. Kılıç, Mahmut Erol, Işın, Ekrem & Gün, Celil (Ed.), Uluslararası Mevlânâ Sempozyumu Bildirileri, I, 359-384.
Emecen, F. (2010). Süleyman I. TDV İslam Ansiklopedisi, 38, 74-75.
Erdemir, A. (1999). Anadolu Sahası Musikişinas Divan Şairleri. TÜSAV Yayınları.
İsen, M. ve Bilkan, A. F. (1997). Sultan şâirler. Akçağ Yayınları.
Kadıoğlu, İ. (2012). Lebib Divanı’nda musiki terimleri ve bir “gazel-i ferah-sâz. Turkish Studies International Periodical Fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (3), 1575-1592.
Karakaya, F. (2010). Tanbur. TDV İslam Ansiklopedisi, 39, 553-556.
Kur’an-ı Kerim (2021). Diyanet İşleri Başkanlığı. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/ kuran-meal-2/araf-suresi-7/ayet-172/diyanet-isleri-baskanligi-meali-1
Kut, G. (2000). Payitaht İstanbul’un sultan şairleri (seyf ve’l kalem sahipleri). İlmi Araştırmalar Dergisi, 0 (9), 161-178.
Kutlar, F. S. (2004). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî-dîvân. Kalkan Matbaacılık.
Küçük, S. (2011). Bâkî dîvânı, tenkitli basım (2. Basım). Türk Dil Kurumu Yayınları.
Levend, A. S. (1984). Divan edebiyatı, kelimeler ve remizler mazmunlar ve mefhumlar (4. Basım). Enderun Kitabevi.
Nair, A. (1999). Divan şiirinde musiki ve makamlar. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Neubauer, E. (1994). 15. ve 16. yüzyıl musikisi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 5. Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
Özkan, İ. H. (2010).Türk mûsıkîsi nazariyatı ve usûlleri kudüm velveleleri,(8. Baskı). Ötüken Yayıncılık.
Öztekin, M. B. (2007). Fuzûlî ve şeyh gâlîb divanlarında ney metaforu. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Öztuna, Y. (2006). Türk mûsikîsi ansiklopedik sözlüğü, 2. Orient Yayınları.
Pakalın, M. Z.(2004). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü II. MEB Yayınları.
Pala, İ. (1989). Nâbî, hayriye. Bedir Yayınevi.
Pekin, E. (2003). Surname’nin müziği: 16. yüzyılda İstanbul’da çalgılar. Dipnot Sanat ve Tasarım Yazıları, (1), 52-90.
Rauf Yektâ Bey (1986). Türk musikisi. (Orhan Nasuhioğlu Çev.). Pan Yayınları,
Sarı, A. (2012). Türk müziği çalgıları ud, tanbur, kanun, kemençe, ney, kudüm. Nota Yayınları.
Sefercioğlu, M. N. (2016). Taşlıcalı Yahyâ bey ve dukakin-zâde Ahmed bey dîvanlarında musikî âletleri. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 2( 2), 158– 186.
Sezen, G. (2013). Mûsikînin Abdülbâki Nasır Dede dîvânındaki gölgeleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (26), 496-514.
Sözer, V. (2005). Müzik ansiklopedik sözlük (5. Basım). Remzi Kitabevi.
Şeker, M. (1997). Gelibolulu Mustafa Âlî ve mevâ’idü’n-nefâis fî-kavâ’ıdi’l-mecâlis. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Şemseddin Sami (1999). Hevâ. Kâmûs-ı Türkî (7. Baskı, s. 1514). Çağrı Yayınları.
Şemseddin Sami (1999). Seyr. Kâmûs-ı Türkî (7. Baskı, s. 755).Çağrı Yayınları.
Tanıdır Alıcı, G. (2011). Sünbülzâde Vehbî, lutfiyye-i Vehbî (çeviri yazı-günümüz Türkçesi-tıpkıbasım). s-86-90
Tanrıkorur, C. (2005). Osmanlı dönemi Türk mûsikîsi. Dergâh Yayınları.
Tanrıkorur, C. (2009). Müzik kültür dil. Dergâh Yayınları.
Tozlu, M. (2014). Âsım Dîvânı’nda mûsikî unsurları. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 13, 141-166.
Tura, Y. (2001). Kantemiroğlu, kitâbu ilmi’l-mûsikî alâ vechi’l-hurûfât, I. Yapı Kredi Yayınları.
Tura, Y. (2006). Nâsır Abdülbâkî dede tedkîk ü tahkîk (inceleme ve gerçeği araştırma). Pan Yayıncılık.
Türk Dil Kurumu. (2011). Ferah. Türkçe sözlük (10. baskı, s. 861).
Türk Dil Kurumu. (2011). Sema. Türkçe sözlük (10. baskı, s. 2063).
Türkelman, F. (1981). Ney. Sanat ve Kültürde Kök, 1 (3), Orhan Ofset.
Uygun, M. N. (2004). Türk din musikîsi’nin temel sazlarından ney ve klasik açkısı. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 27, 41-65.
Uygun, M. N. (2007). Ney. TDV İslam Ansiklopedisi, 33, 68-69.
Uzun, M. İ. (1994). Dede Ömer Rûşenî. TDV İslam Ansiklopedisi, 9, 81-83.
Uzunçarşılı, İ. H. (1977). Osmanlılar zamanında saraylarda musiki hayatı, CLI (161), 79-114. Türk Tarih Kurumu Yayınları
Yavuz, K. ve Yavuz, O. (2016). Muhibbî dîvânı bütün şiirleri (inceleme-tenkitli metin), I-II. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
Zavotçu, G. (2009). Ney’in öyküsü ve dîvân şiirinde işlenişi. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (39), 719-751.