Şeyhülislâm Yahyâ’nın Gazellerinde Zaman Mefhumu

Zaman mefhumu, insanlık tarihi boyunca zihinleri meşgul eden problemlerden biriolmuştur. Sınırlı ve ne kadar süreceği belli olmayan hayatında insan, zamanı anlamaya,aşmaya ve tanımlamaya gayret etmiştir. Felsefî açıdan kozmolojik, insan merkezli ve insandışı unsurlarla temellendirilerek zamana dair açıklamalar getirilmiştir. Zaman,mitolojilerde ise tanrı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanında zaman İslamiyet’in deüzerinde durduğu bir konu olmuştur. Doğu ve Batı düşünce sisteminde, mitolojilerde,dinlerde, tasavvufta önemli bir yer işgal eden zaman, edebiyatta da kendine önemli ölçüdeyer bulmuştur.Zaman, klasik Türk edebiyatının en çok tercih edilen nazım şekli olan gazellerdegeçicilik, tahripkârlık, acımasızlık gibi sıfatlarla aşığın üzerinde olumsuz etkiler yaratan birunsur olarak işlenir. Tasavvuf anlayışının bir ürünü olan ibnü’l-vakt düşüncesi ile geçmişve gelecek zamandan ziyade âna vurgu yapan anlayış eserlerde ele alınır. Bunlardan başka,yaşadığı toplumun bir parçası olan şairlerin şiirlerinde, yaşadıkları devrin ruhunu görmekde mümkündür.17. yüzyılda yaşayan ve gazelde usta olarak kabul edilen Şeyhülislâm Yahyâ Efendi,akıcı ve rindâne gazelleriyle dikkat çeken bir şairdir. Bu çalışmada, Şeyhülislâm YahyâDîvânı’nda yer alan gazellerden hareketle, âşık kimliğiyle karşımıza çıkan şairin zamanüzerine getirdiği yorum ve yaklaşımlar doküman analizi yöntemiyle incelenmiş; gazellerüzerinden şairin zaman algısı irdelenmiştir. Bu irdeleme sonucunda genel olarak mitolojitemelli bir zaman anlayışının şairin gazellerine yansıdığı görülmüştür.

The Concept of Time in the Lyrics of Şeyhülislam Yahya

Time has been one of the problems occupying minds throughout human history. In his limited and uncertain life, man tried to understand, transcend and define time. In terms of philosophy, explanations about time have been made based on cosmological, mystical, anthropocentric and non-human elements. Time has been accepted as God in mythologies. In addition, the issue of time has been a subject that Islam also emphasized. Time occupying an important place in the Eastern and Western thought system, mythologies, religions, and Sufism has also found a significant place in literature. Time is treated as an element that creates negative effects on the lover with adjectives such as transience, destructiveness, and ruthlessness in ghazals, which are the most preferred verse of Classical Turkish literature. The thought of ibnü'l-vakt, which is a product of the understanding of Sufism, and the understanding that emphasizes the moment rather than the past and the future are discussed in the works. Apart from these, it is possible to see the spirit of the period they lived in the poems of the poets who came out of society. Şeyhülislam Yahya Efendi, who lived in the 17th century and is regarded as a master in ode, is a fluent poet who draws attention with his ghazels and rink. In this study, based on the gazelles in the Şeyhülislam Yahya Efendi’s Divan, the poet's interpretations and approaches on time, who came before us as a lover, were examined through the document analysis method; the poetrist's perception of time is examined.

PDF

___

Çavuşoğlu, Mehmet (1971). Necâti Bey Divanı’nın Tahlili. İstanbul: M.E.B. Yayınları.
Doğan, Ali (2010). Enderunlu Vasıf Divanı’nda Zaman. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ekber, Enveri (2019). Eski Türk Kültüründeki Döngüsel Zaman Üzerine. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. Cilt: 12, Sayı: 26, s.292-304.
Eliade, Mircea (1994). Ebedî Dönüş Mitosu. Ankara: İmge Yayınevi.
Eliade, Mircea (2019). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 2. İstanbul: Alfa Yayınları.
Güven, Hikmet Feridun (1988). Hayretî Dîvânı'nda Kozmik Âlem ve Zaman. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kılınç, Abdühakim (2007). Fuzuli’nin Türkçe Divanı’nda Zaman. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kızıl, Hayrettin (2013). “Zurvanizm’in Kuruluşu ve Sasaniler Dönemindeki Etkileri.” EKEV Akademi Dergisi. S.56, s. 295-310.
Kurnaz, Cemal (1996). Hayâlî Bey Divanı’nın Tahlili. İstanbul: M.E.B. Yayınları.
Kutluer, İlhan (2013). “Zaman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. s. 111-114. Ankara: TDV Yayınları. Erişim: 25 Kasım 2019, https://islamansiklopedisi.org.tr/zaman,
Küçük, Osman Nuri (2002). “Zaman Düşüncesinin Tasavvufî Açılımı”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. S.9, Ankara, s.221-238.
Massignon, Louis. (2003). “İslam Düşüncesinde Zaman.” Çev. Muhsin Akbaş. Ankara: AÜİFD. C. XLIV. S. 1, s. 415-421.
Oktav, Cenker ve Taslaman, Osman Caner (2017). “Felsefe Tarihinde Zaman Düşünceleri.” Kader. C.15, S.3, s. 718-742.
Ögel, Bahaeddin (2003). Türk Mitolojisi. C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Sefercioğlu, M. Nejat (2001). Nev’î Divanı’nın Tahlili. Ankara: Akçağ Yayınları.
Şeyhülislâm Yahyâ, Dîvân, Haz. Hasan Kavruk. Kültür ve Turizm Bakanlığı (-kitap), www.kulturturizm.gov.tr.
Tolasa, Harun (2001). Ahmet Paşa Divanı’nın Tahlili. Ankara: Akçağ Yayınları.
Uysal, Ahmet E. (1959), “ Bazı Eski Edebiyatlarda Zaman Telâkkileri”. Ankara: Ankara Ü. Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi, , S.,1-2, Mart- Haziran, s. 173-208
Uysal, Ahmet E. (1964), “Edebiyat Açısından Doğu Ve Batı Mistisizminde Zaman Düşüncesi”. Ankara: Ankara Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi S. 1-2, OcakHaziran, s.71-99.
Yerlikaya, Kübra (2008). Şeyh Galib Divanı’nda Zaman. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
http://www.lugatim.com/s/seher. Erişim: 11Aralık 2019.
http://lugatim.com/s/zaman. Erişim: 07 Mart 2021.
http://lugatim.com/s/BEZM. Erişim: 07 Mart 2021.