Leylâ vü Mecnûn Mesnevîlerinde Bulunan Bazı Motiflerin Dinî ve Tarihî Kökenleri

Edebî metinlerin anlamlı en küçük unsurlarını ifade eden motifler, anlatma esasına dayalımetinlerde; sıradışı, olağanüstü, geleneksel veya evrensel, mütekerrir, ayrıştırılamaz vasıfları haizyapı taşlarını oluştururlar. Motifler, sözlü kültür ürünlerinden yazılı kültür eserlerine kadar genişbir yayılım alanına sahiptir. İlk anlatılar olarak kabul edilen destanlardaki motifler; masallar, halkhikâyeleri, mesnevîler ve hatta günümüzdeki modern anlatı türlerine kadar intikal etmiş veetmekte olan unsurlar olarak dikkat çekmektedir. Bununla birlikte, çeşitli eserlerde karşılaştığımızmotiflerin bir kısmının, varlıklarını destan öncesi zamanlardan aldığı fark edilmektedir. Metinlergeriye doğru takip edildikçe motiflerin dinî ve tarihî kökenlerini görmek mümkün olur. Özelliklepeygamberler tarihine kadar uzanan, kutsal metinlerde yer alan bazı motiflerin varlığı, divanedebiyatının anlatma esasına dayalı eserlerinde çeşitli şekillerde karşımıza çıkar. Bazı motiflerin isedünyevî sınırların dahi üstünde oldukları, arketipsel nitelik taşıdıklarını ispat etmektedir. Motiflerinkaynaklandıkları dinî ve tarihî kökenler, onların çeşitli türlerdeki varlıklarının nedenini oluşturur.Divan edebiyatının önemli anlatı kaynakları olan mesnevîlere intikal etmiş bu motifler,mesnevîlerin destan öncesi devirlerden gelen metinlerarası bağlamdaki yerine ışık tutar. Divanedebiyatında Leylâ vü Mecnûn mesnevîleri, söz konusu eserlerden biri olarak öne çıkmaktadır. Bumakalede, tarih öncesi devirlerden mesnevîlere, özelde ise Leylâ vü Mecnûn mesnevîlerine intikaletmiş bazı motiflerin dinî ve tarihî kökenleri üzerinde durulacaktır.

The Religious and Historical Origins of Certains Motifs in The Masnavis of Leylâ vü Mecnûn

Motifs expressing the least meaningful elements of literary texts in texts constitute building blocks with unusual, extraordinary, traditional or universal, recurrent, or inseparable qualities in texts based on narration. Motifs range widely from oral cultural products to written cultural works. The motifs in epics that are accepted as the first narratives, alongside fairy tales, folk tales, and masnavis and even modern-day narratives attract attention as elements that have been and that are inherited. However, some of the motifs we encounter in various works also noticeably come from pre-epic times. As texts are retrospectively followed, it is possible to see the religious and historical origins of the motifs. Some motifs, which especially date back to the time of the prophets and are involved in sacred texts, also appear in various ways in the narrative works of divan literature. This proves that some motifs are even above worldly limits and are archetypal in quality. The religious and pre-historic origins and foundations from which these motifs originate constitute the reason behind their various forms. These motifs, which were transferred to the masnavis and which serve as key narrative sources for Divan literature, shed light on the place of the masnavis in the intertextual context from pre-epic periods. The masnavis of Leylâ vü Mecnûn (Layla and Majnun) stand out as one of such works in Divan literature. This paper will emphasize the religious and historical origins of some motifs that have inherited from prehistoric times to masnavis and particularly to the masnavis of Leyla vü Majnun.

PDF

___

Arda, Z. C. (1970). Edebiyatta motif araştırmaları. Hareket, 49, 20-23.
Balaban, T. (2019). Âdem ile Havva ve yasak meyve arketipi metinlerarasılık bağlamında tabunun anlatıda izdüşümü. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (SUTAD), 47, 175-195.
Bayak, C.. (2019). Sevdâyî kıssa-i birle Leyli. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/
Câmî (1313). Leylî vü Mecnûn. (Ali Mustafa Haz.). Nâşir Nüsha el-Ketrûnîk. www.zoon.ir
Celîlî (2011). Leyla vü Mecnun Mesnevîsi. (Şevkiye, Kazan Nas Haz.). Fakülte Kitabevi Yayınları.
Demircan, A. (2009). Sevr mağarası. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yay., (37), 5-6.
Ebî Bekr el-Vâlibî (1987). Divanu Mecnun Leylî. (Ali Hasan Haz.). Mektebetü’l-Âdâb ve Matbatühâ Bi’l-Câmîz.
Eski ve Yeni Ahit. (t.y.). Erişim tarihi: Şubat 14, 2021. https://incil.info/kitap/
Fahreddin-i Irâkî (2012). Aşk metafiziği. (Ercan, Alkan Çev.). Hayykitap.
Firdevsî (2014). Şahnâme I. (Necati, Lugal Çev.). Kabalcı Yayınları.
Frye, Northrop. (2000). Eleştirinin anatomisi. (Hande, Koçak Çev.). Ayrıntı Yayınları.
Fuzûlî (2010). Leylâ ve Mecnûn. (Muhammed Nur, Doğan Haz.) Yelkenli Yayınevi.
Grimal, P. (2012). Mitoloji sözlüğü Yunan ve Roma. Kabalcı Yayınları.
Gündüz, Ş. (2017). Mitra ve mitraizm. Din ve İnanç Sözlüğü. Vadi Yayınları.
Hançerlioğlu, O. (2004). Dünya inançları sözlüğü. Remzi Kitabevi.
Harman, Ö. F. (2013). Yunus. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yay., (43), 599.
Harman, Ö. F. (2001). İsmail. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yay, (23), 76-80.
İbn Arabî (2010). Şeceretü’l-kevn. (Vahdettin, İnce Çev.). Kitsan Yayınları.
İbn Arabî (2019). Fütûhât-ı Mekkiyye. C.1. (Ekrem, Demirli Çev.). Litera Yayıncılık.
İbn Tufeyl (2017). Hayy bin Yakzan. (Şerefettin, Yaltkaya Haz.). Büyüyen Ay Yayınları.
Kızıl, H. (2013). Mitra’dan ‘Mithras’ın sırları’na Mitraizm’in kuruluş serüveni. Ekev Akademi Dergisi, 55, 114-120.
Kitab-ı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit (1997). Orhan Matbaacılık.
Koçak, A. (2006). Leyla vü Mecnun Tebrizli Hakîrî. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Korkmaz, E. (2004). Ansiklopedik Zerdüştlük terimleri sözlüğü. Anahtar Kitaplar.
Kur’ân-ı Kerîm Tefsiri. (t.y.) Diyanet İşleri Başkanlığı, Erişim Tarihi: Şubat 14, 2021. www.kuran.diyanet.gov.tr/
Kütük, R. (2002). Lârendeli Hamdî’nin Leylâ vü Mecnûn mesnevîsi (İnceleme/Metin ve Diğer Leylâ ve Mecnûn mesnevîleriyle Mukayesesi). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Muhyiddin İbn Arabî (2018). Nurlar risalesi -İttihâdü’l-Kevnî-. (Mahmut, Kanık Çev.). İnsan Yayınları.
Nizâmî-yi Gencevî (2013). Leylâ ile Mecnun. (A. Naci, Tokmak Çev.). Say Yayınları. Nur, Mehemmed Endelib (1378). Leyli-Mecnun. (Çerkez, Evnak Haz.). Saylanan Eserler.
Önkal, A. ve Bozkurt, N. (1994). Deve. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı Yay., (9), 222-226.
Özşener, F. (2010). Dramatik metinde motif kullanımı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
Öztekin, Ö. (2013). Ağaç kültünün görsel şiirdeki figüratif anlamı: divan şiirinde deyişbilimsel önceleme alanı olarak biçimsel sapmalar. Millî Folklor, (98), 59-72.
Özuçucu, A. (1996). Psikolojik karşı tepki kuramı: kişisel özgürlüğün korunması. Eğitim Fakültesi Dergisi, (11), 191–198.
Sağlam, H. (2020). Motif yapısı itibariyle Leylâ ve Mecnûn mesnevîleri üzerinde bir inceleme. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Suad el-Hakîm (2005). İbnü’l-Arabî sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
Tekin, G. (2009). Divan edebiyatındaki bazı motiflerin mitolojik kökenleri. Journal of Turkish Studies Türklük Bilgisi Araştırmaları, ( 33/II), 181-200.
Yazır, Elmalılı Hamdi (t.y.). Kur’ân-ı Kerîm meali. Erişim Tarihi: Şubat 14, 2021. www.kuranikerim.com/telmalili/
Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
Yücer, H. M. & Küçük, S. (2019). Tasavvuf literatüründe ağaç sembolizmi ve Muhyî’nin Temsîl-i Şecer isimli eseri. Akademik Platform İslâmî Araştırmalar Dergisi, 3 (1), 13- 28.