Türkiye’de Finansal Krizlerin Belirleyicilerinin Öngörülebilirliği: Logit Modeli

Küreselleşmenin 1980’li yıllardan itibaren hız kazanmaya başlaması finansal krizlerin daha sık ortaya çıkmasında önemli bir faktör haline gelmiştir. Özellikle finansal küreselleşme ile birlikte finansal krizler farklı türlerde ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu kapsamda Türkiye ekonomisi 1994, 2001 ve 2008 yıllarında ortaya çıkan ve ağır sonuçları olan finansal krizlerle karşılaşmıştır. Finansal krizlerin öngörülmesini sağlayacak göstergelerin saptanması, ekonomiler için önemli düzeyde avantaj sağlayacağı düşüncesi çalışmanın yapılmasına esas teşkil etmiştir. Bu çerçevede çalışmanın amacı, finansal krizleri tahmin etmede kullanılan öncü değişkenler arasında anlamlı olan değişkenleri bulmak ve bu sayede finansal krizlerin belirleyicilerini ve öngörülebilirliğini sağlayabilmektir. Bu amaçla çalışmada kullanılan 13 adet bağımsız değişkenin finansal krizlerin belirleyicilerinden olup olmadığı logit modeli kullanılarak incelenmiştir. sanayi üretim endeksi, gayri safi yurt içi hasıla, gayri safi yurt içi hasıla büyümesi rakamları dikkate alınarak oluşturulan kukla değişken finansal kriz olarak belirlenmiştir. Çalışmada yapılan analiz sonuçlarına göre 4 adet değişkenin iç borç, ihracat/ithalat, dolar kuru ve tüketici fiyat endeksi finansal krizlerin tahmininde anlamlı bulunan öncü göstergeler olduğu tespit edilmiştir. Çalışmanın bulguları enflasyon oranı ve borçluluğun yüksek olduğu durumlarda krizlerin gerçekleşme ihtimalinin yüksek olduğunu göstermiştir. Analiz sonucuna göre anlamlı bulunan makro ekonomik göstergelere bakıldığında; Türkiye’de finansal krizlerin ortaya çıkmasında dışsal göstergeler ve içsel göstergelerin birlikte etkili olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Finansal kriz, logit modeli, Türkiye

Predictability of the Determinants of the Financial Crisis in Türkiye: A Logit Model

The acceleration of globalization since the 1980s has become an important factor in the emergence of more frequent financial crises. Especially with financial globalization, financial crises started to emerge in different types. In this concept, the Turkish economy faced with financial crises that had negative effects and happened in years 1994, 2001 and 2008. Therefore, it will provide an advantage in significant level for the economies determining the indicators that will enable the prediction of financial crises. It is determined as the financial crisis the dummy variable created by considering the figures of the Retail Sales Volume Index gross domestic product growth, gross domestic product, and industrial production index. In this context, the aim of the study is to ensure the predictability of financial crises thus and find significant variables among the leading variables used in predicting the financial crisis. For this purpose, it was examined are whether among the determinants of financial crises the 13 independent variables used in the study. According to the logit model, 4 variables were determined to be significant indicators in the forecasting of financial crises domestic debt, export/import, dollar exchange rate and consumer price index. The findings of the study showed that is high of probability demonstrated of crises in cases where are high of the indebtedness and the inflation rate. Considering the macroeconomic indicators that are significant according to the results of the analysis, external indicators and internal indicators are effective together in the emergence of financial crises in Türkiye.

Keywords:

Financial crisis, logit model, Türkiye,

PDF

___

Abiad, A. (2003). Early-warning systems: a survey and a regime-switching aproach, IMF Working Paper.
Akkaya, M. ve Kantar, L. (2018). Finansal krizlerin tahmininde öncü göstergelerin logit-probit model ile analizi: Türkiye uygulaması. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 14(3), 575-590.
Alpdoğan, H. ve Akal M. (2021). G20’nin heterojen sekiz ülkelerinde finansal krizlerin belirlenmesi ve öncü göstergelerinin tahmini. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17(1), 111-131.
Altıntaş, H. ve Öz, B. (2007). Para krizlerinin sinyal yaklaşımı ile öngörülebilirliği: Türkiye uygulaması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 19-44.
Avcı, M.A. ve Altay N.O. (2013). Finansal krizlerin sinyal yaklaşımı ile öngörülmesi: Türkiye, Arjantin, Tayland ve İngiltere için bir analiz. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 47-58.
Ayla, D. (2019). Türkiye’de finansal krizlerin öncü göstergelerle tahmini. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3), 838-854.
Barrell, R., Davis, E. P., Karım, D. & Liadze, I. (2010). Bank regulation, property prices and early warning systems for banking crises in oecd countries, Journal of Banking & Finance, 34(9), 2255-2264.
Bucevska, V. (2015). Currency crises in EU candidate countries: an early warning system approach. Panoeconomicus. 62(4), 493.
Burkat, O. & Coudert V. (2002). Leading indicators of currency crises for emergin countries, Emergin Market Review, 3,107–133.
Caggiano, G., Calice P. & Leonida L. (2014). Early warning systems and systemic banking crises in low ıncome countries: a multinomial logit approach. Journal of Banking & Finance, 47, 258-269.
Çeşmeci, Ö. ve Önder, Ö. (2008). determinants of currency crises in emerging markets: the case of Turkey, Emerging Markets Finance and Trade, 44(5), 54-67.
Cicioğlu, Ş. ve Yıldız, A. (2018). Kriz dönemlerinde reel ekonomik göstergelerinin sinyal yaklaşımı ile değerlendirilmesi: 1999-2017 Türkiye örneği. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 38-73.
Corsetti, G., P. Pesenti & N. Roubini (1998). Fundamental determinants of the Asian crises: a preliminary empirical assessment. http://www. stern.nyu.edu.(Erişim Tarihi: 04.10.2021).
Coşkun, M. N. (2001). Türkiye ekonomisinde krizlerin reel sektöre etkileri, kriz ve IMF politikaları. İstanbul: Alkım Yayınevi.
Davis, P. & Karim, D. (2008). Comparing early warning systems for banking crises. Journal of Financial Stability, 4(2), 89-120.
Delice, G. (2003). Finansal krizler: teorik ve tarihsel bir perspektif. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, 57-81.
Demirci, S. ve Astar M. (2011). Türkiye’de özel sigortayı etkileyen faktörler: logit modeli. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(2), 119-130.
Demirgüç K. A. & Detragiache E. (1997). The determinants of banking crises: evidence from industrial and developing countries, World Bank Policy Research Working Paper (1828).
Durmuş, S. (2010). Finansal krizleri açıklamaya yönelik yaklaşımlar, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 31-46.
Duttagupta, R. & Cashinl, P. (2008). The anatomy of banking crises, IMF Working Papers Series, 93.
Edison, H. (2000). Do ındicators of financial crises work? An evaluation of early warning system, IFDP, WP/675.
Eğilmez, M. (2009). Küresel finans krizi piyasa sisteminin eleştirisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Eichengreen, B., Rose, A. & Wyplosz, C., (1995). Contagious currency crises. NBER Working Paper Series, 5681, 7-26.
Erkekoğlu, H. ve Bilgili, E. (2005). Parasal krizlerin tahmin edilmesi: teori ve uygulama, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24,15-36.
Esquivel, G. & Larraín, F. B. (1998). Explaining currency crises. Harvard Institute for International Development (HIID).
Flod, R. P. & Garber P. (1984). Collopsing exchange-rate regimes: some linear examples, Journal Of International Economics, 17, 1–13.
Frankel, J. & Rose A. (1996), Currency crashes in emerging markets: an empirical treatment, Journal of International Economics, 41, 351-366.
Gerni, C., Emsen, Ö. S. ve Değer, M. K. (2005). Erken uyarı sistemleri yoluyla Türkiye’deki ekonomik krizlerin analizi. Istanbul University Econometrics and Statistics e-Journal, 2, 39-62.
Glick, R. & Hutchison, M. M. (2000). Banking and currency crises: How common are the twins?, 1-41.
Goldfajn, I. & R. Valdes (1997). Are currency crises predictable. IMF Working Paper, 97/159.
Guajarati, D. N. (2004). Basic econometrics. Mc Graw: Hill Companies.
Gündoğan, H. ve Akal, M. (2018). Finansal krizlerin sinyal yaklaşımıyla öngörülebilirliği: Türkiye örneği, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(4), 73-88.
Hutchison, M. M., & Noy, I. (2005). How bad are twins? output costs of currency and banking crises. Journal Of Money, Credit And Banking, 725-752.
Işık, S. ve Togay, S. (2002). Para krizi modellerinin eleştirisi ve uluslararası para sisteminin düzenlenmesine yönelik Keynesyen öneriler. İktisat, İşletme ve Finans, 17(191), 31–53.
Jdaitawi, Q., Ananzeh I. & Al-jayousi, A.(2014). Developing an early warning system for currency crises: the case of jordan. Management Science and Engineering. 8(1), 13-21.
Kalaycı, Ş. (2017). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. 8. Baskı, Ankara: Dinamik Akademi.
Kamin, S., J. W. Schindler & S. L. Samuel (2001). The contribution of domestic and external factors to emerging market crises: an early warning system approach, IFDP, 711.
Kaminsky, G. & Reinhart, C. (1996). The twin crises: the causes of banking and balance-of-payments problems, Unpublished Manuscript. Federal Reserve Board and International Monetary Fund.
Kaminsky, G., Lizondo, S. & Reinhart C. (1996). Leading indicators of currency crises, Working Paper, Board of Governors of the Federal Reserve System.
Kaya, V. ve Yılmaz, Ö (2007). Para Krizleri öngörüsünde logit model ve sinyal yaklaşımının değeri: Türkiye tecrübesi. Discussion Paper, No. 2007/1. Turkish Economic Association, Ankara.
Kernisky, D.A. (1997). Proactive crisis management and ethical discourse: Dow chemical’s issues management bulletins 1979–1990. Journal of Business Ethics, 16, 843-853.
Kibritçioğlu, A. (2001). Türkiye’de ekonomik krizler ve hükümetler 1969-2001. Yeni Türkiye Dergisi, 1-17.
Kılıç, C., Savrul, B. K. & Bayar, Y. (2014). Türkiye ekonomisinde 2000 yılı ve sonrasında yaşanan finansal krizlerin evlenme-boşanma ve intiharlar üzerindeki etkileri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40, 131-146.
Krugman, P. (1979). What happened to Asia. http://www.mit.edu/people/krugman/(Erişim tarihi: 12.09.2021).
Krugman, P. (1998). Currency crises. http//web.mit.edu/Krugman/www/crises.html(Erişim tarihi: 18.09.2021).
Kumar, M., Uma, M. & Perraudin, W. (2002). Predicting emerging market currency crashes, IMF Working Paper.
Lau, L. J. & Yan, I. K. M. (2002). Predicting currency crises with a nested logit model. http://personal.cityu.edu.hk/~efyan/WorkingPapers/ch1nographper.pdf (Erişim tarihi: 22.10.2021).
Marshall, D. (1998). Understanding the Asian crisis: systematic risk and coordination failure. Economic perspectives, Federal Reserve Bank of Chicago, 13-28.
Mishkin, F.S. (1992). Anatomy of financial crisis. Journal of Evolutionary Economics, 2(2), 115-130.
Mishkin, F.S. (2001). Financial policies and the prevention of financial crises in emerging market countries. NBER Working Papers 8087, National Bureau of Economic Research, Inc.
Obstfeld, M. (1986). Rational and self-fulfilling balance-of-payments crises, American Economic Review, 76(1), 72-81.
Özdemir, L. (2013). 2008 Küresel ekonomik krizinin işletmeler üzerindeki etkileri. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(2), 249-265.
Pasenti, P. & C. Tille (2000). The economics of currency crises and contagion: an introduction, Federel Reserve Bank of New York Economic Policy Review, 6, 3–16.
Portes, R. (1999). An analysis of financial crisis: lessons for the international financial system. London Business School and Centre for Economic Policy Research, 471-478.
Reinhart, C. & Rogoff, K. (2011). The modern history of exchange rate arrangements: a reinterpretation, NBER Working Paper 8963.
Sachs, J. & R. Radelet (1998). The onset of the Asian financial crises, Mimeo, Harvard Institute for İnternational Development.
Sachs, J. A. Tornell & Velasco, A. (1996), Financial crisis in emerging markets: the lessons from 1995, NBER Working Paper, WP/5576.
Salant, S. & Henderson D. (1978). Market anticipation of government gold policies and the price of gold, Journal Of Political Economy, 86, 627-648.
Saraçoğlu, B., Yiğidim, A., Demir, A., Duman, S. ve Açıkgöz, Ş. (2005). Finansal kriz öncü göstergeleri ve Türkiye finansal kırılganlık endeksi. Muğla Üniversitesi İİBF ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca hazırlanan “Para Teorisi ve Politikasında Son Gelişmeler Sempozyumu II”, 427-460.
Serin, V. ve Bastı E. (2001). Gelişmekte olan ülkelerde görülen finansal krizlere getirilen teorik açıklamalar ve Türkiye örneği, Yeni Türkiye, 2(42), 1214–1224.
Sevim, C., Öztekin A., Bali Ö., Gümüş, S. ve Gureşen E. (2014). Developing an early warning system to predict currency crises. European Journal of Operational Research, 237(3), 1095-1104.
Söyler, H. ve Kızılkaya, O. (2018). Para krizlerinin yapay zeka yöntemleri ile tahmini: Türkiye örneği. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 649-666.
Stiglitz, J. (2002). Küreselleşme: büyük hayal kırıklığı, İstanbul: Plan B.
Tabachnick, B. G. & Fidell, L. S. (2014). Using multivariate statistic. Pearson New International Edition.
Tıraşoğlu, B.Y. (2014). Yapısal kırılmalı birim kök testleri ile OECD ülkelerinde satın alma gücü paritesi geçerliliğinin testi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, 20, 68-87.
Toksöz, G. (2009). Kriz koşullarında toplumsal cinsiyet perspektifinden işgücü piyasaları. Ankara: ILO.
Tunay, K.B. (2010). Bankacılık krizlerinin erken uyarı sinyalleri: Türkiye için bir model analizi. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 4, 9-46.
Tunca, Z. ve G. Karabulut (2001). Küreselleşme, kriz ve Türkiye, Yeni Türkiye Dergisi Kriz Özel Sayısı, 2(42), 932–938.
Turgut, A. (2006). Türleri, nedenleri ve göstergeleriyle finansal krizler. TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 20(4-5), 35-46.
Türk, A. (2020). Finansal krizlerin yapay sinir ağı modeli ile öngörülebilirliği: Türkiye için bir uygulama. International Journal of Social, Political and Economic Research, 7(3), 437-454.
Türkiye İstatistik Kurumu. (t.y.). Perakende satış hacmi endeksi. https://data.tuik.gov.tr/ (Erişim tarihi: 21.11.2021).
Türkiye İstatistik Kurumu. (t.y.). Temel göstergeler. https://data.tuik.gov.tr/ (Erişim tarihi: 21.11.2021)
Uluslararası Para Fonu (1998). GDP growth. seçili ülkeler ve konular için Rapor. Erişim Adresi: Report for Selected Countries and Subjects (Erişim tarihi: 10.12.2021).
Uluslararası Para Fonu (1998). GDP seçili ülkeler ve konular için rapor. Report for Selected Countries and Subjects (Erişim tarihi: 10.12.2021).
Vlaar, P.J.G. (1999). Currency crisis models for emerging markets. De Nederlandsche Bank Econometric Research and Special Studies Department, 595.
Yay, G. G. (2001). 1990’lı yıllardaki finansal krizler ve Türkiye krizi, Yeni Türkiye, 2(42), 1234–1248.
Yay, T., Yay, G. ve Yılmaz, E. (2001). Küreselleşme sürecinde finansal krizler ve finansal düzenlemeler. https://www.yumpu.com/tr/document/read/23584984/kuresellesme-surecinde-fnansal-krizler-ve-finansal-duzenlemeler-ito (Erişim tarihi: 13.09.2021).
Yılmaz, Ö., Kızıltan, A. ve Kaya, V. (2005). İktisadi kriz kuramları, finansal küreselleşme ve para krizleri. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24, 77-96.
Yılmazkuday, H. ve Akay, K. (2008). An analysis of regime shifts in the Turkish economy, Economic Modelling, 25.
Yücel, F. ve Kalyoncu H. (2010). Finansal krizlerin öncü göstergeleri ve ülke ekonomilerini etkileme kanalları: Türkiye örneği. Maliye Dergisi, 159.
Yüksel, S. ve Zengin, S. (2016). Leading indicators of 2008 global crisis: an analysis with logit and mars methods. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 8(15), 495-518.
Yurt, E. (2000). Finansal sektörün Asya krizi üzerindeki etkileri, Banka ve Ekonomik Yorumlar, 2, 3-41.
Zarnowitz, V. (1985). Recent work on business cycles in historical prespective: a review of theories and evidence. Journal of Economic Literature, 23(2), 523–580.