Sağlık Okuryazarlığının Sağlıklı Yaşam Farkındalığı İle İlişkisi: Yozgat İli Örneği

Günümüzde hastalıklarla mücadele eden toplumlar yerine sağlıklı yaşam sürdürme davranışlarının geliştirildiği bir toplum yapısı ve bilinci öne çıkmaktadır. Bireylerin bu bilinci kazanması sağlık okuryazarlığı ve sağlıklı yaşam farkındalığının yüksek olmasıyla ilişkili olabilmektedir. Bu kapsamda araştırma, sağlık okuryazarlığı ve sağlıklı yaşam farkındalığı arasındaki ilişkiyi incelemeyi esas almıştır. Veri toplama araçları olarak “Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği” ve “Sağlıklı Yaşam Farkındalığı Ölçeği” kullanılmıştır. Yozgat ilinde yürütülen araştırmaya 403 birey katılmıştır. Veriler çevrimiçi (online) platformlardan toplanarak SPSS programında analiz edilmiştir. Verilerin analizlerinde tanımlayıcı istatistikler, normallik, güvenilirlik, korelasyon ve basit doğrusal regresyon analizleri kullanılmıştır. Sonuç olarak, araştırmaya katılan bireylerin hem sağlık okuryazarlık düzeylerinin (3,86) hem de sağlıklı yaşam farkındalıklarının (3,88) puan düzeyinde olduğu görülmüştür. Bununla birlikte korelasyon analizi sonucuna göre, sağlık okuryazarlığı ve sağlıklı yaşam farkındalığı alt boyutlarının tümü arasında pozitif yönde ve anlamlı düzeyde bir ilişki olduğu tespit edilmiştir (p<0,05). Regresyon analizi sonucuna göre ise, sağlık okuryazarlığının sağlıklı yaşam farkındalığı üzerinde anlamlı bir etkisi olduğu görülmüştür (F:170,995, p<0,05). Regresyon katsayısı pozitif yönlüdür (B:0,557) ve sağlık okuryazarlığı arttıkça sağlıklı yaşam farkındalığının arttığı gözlemlenmiştir. Öneri olarak, bireylerin sağlıksız yaşam alışkanlıklarının toplum bazında gözden geçirilmesi ve bireylere yönelik sağlık okuryazarlığı ve sağlıklı yaşam eğitimlerinin verilmesi hem bireysel hem de toplumsal sağlık farkındalığının artmasına teşvik edeceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Sağlık, sağlık okuryazarlığı, sağlıklı yaşam farkındalığı

The Relationship between Health Literacy and Healthy Life Awareness: The Case of Yozgat Province

Today, instead of societies struggling with diseases, a society structure and consciousness in which healthy living behaviors are developed comes to the fore. Individuals gaining this awareness may be related to high health literacy and awareness of healthy living. In this context, the research is based on examining the relationship between health literacy and healthy living awareness. “Türkiye Health Literacy Scale” and “Healthy Life Awareness Scale” were used as data collection tools. 403 individuals participated in the research conducted in Yozgat province. The data were collected from online platforms and analyzed in the SPSS program. Descriptive statistics, normality, reliability, correlation and simple linear regression analyzes were used in the analysis of the data. As a result, it was seen that both health literacy levels (3.86) and healthy life awareness levels (3.88) of the individuals participating in the study were at the point level. In addition, according to the results of the correlation analysis, it was determined that there was a positive and significant relationship between all sub-dimensions of health literacy and awareness of healthy living (p<0.05). According to the results of the regression analysis, it was observed that health literacy had a significant effect on awareness of healthy living (F:170,995, p<0.05). The regression coefficient is positive (B:0.557), and it has been observed that as health literacy increases, awareness of healthy living increases. As a suggestion, it is thought that reviewing the unhealthy living habits of individuals on a community basis and providing health literacy and healthy life trainings for individuals will encourage both individual and social health awareness to increase.

Keywords:

Health, health literacy, awareness of healthy life,

PDF

___

Akdağ, R. (2015). Türkiye sağlıkta dönüşüm programı. Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayınları.
Akgün, Ş., Tok, H. H. ve Öztaş, D. (2021). Hemşirelik öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ve sağlık okuryazarlık düzeyleri. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(2), 247-256.
Alkaya, S. A. ve Okuyan, C. B. (2017). Hemşirelik öğrencilerinin egzersiz davranışları ve uyku kaliteleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 10(4), 236-241.
Arıkan, A. (2020). Sağlık okuryazarlığı düzeyinin sağlıklı yaşam biçimi davranışları üzerindeki etkisi: üniversite öğrencileri arasında bir araştırma (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Ayaz, S., Tezcan, S. Ve Akıncı, F. (2005). Hemşirelik yüksekokulu öğrencilerinin sağlığı geliştirme davranışları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 9(2): 26-34.
Baker, D. W. (2006). The meaning and the measure of health literacy. Journal of General Internal Medicine, 21(8), 878-883.
Baydaş, A. ve Yalman, F. (2021). Sağlık hizmetlerinin etkin yönetilmesi açısından sağlık okuryazarlık düzeyi ile sağlıklı yaşam biçimi davranışı arasındaki ilişkinin belirlenmesi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (22),791-824. doi:10.29029/Busbed.927028.
Bilir, N. (2014). Sağlık okur-yazarlığı. Turkish Journal of Public Health, 12 (1), 61-68.
Blum, H.L., (1974). Planning for healt: development and application of social change theory. New York: Human Sciences Press.
Conner, M.T. (2001). Health behaviors. In: Smelser, N.J., Baltes, P.B. (Eds.), The International Encyclopedia of the Social and Behavioural Sciences. Elsevier Science, Oxford, 10(1); 6506–6512.
Çelikay, F. ve Gümüş, E. (2010). Türkiye’de sağlık hizmetleri ve finansmanı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 177-216.
Değerli, H., ve Tüfekçi, N. (2018). Toplumun sağlık okuryazarlık düzeyinin belirlenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15), 467-488.
Dewalt, D.A., Berkman, N.D., Sheridan, S., Lohr, K.N., Pignone, MP. (2004). Literacy and health outcomes: a systematic review of the literature. J Gen Intern Med. 19(12), 1228-1239.
Durusu Tanrıöver M., Yıldırım H. H., Demiray Ready N., Çakır, B. ve Akalın, E. H. (2012). Türkiye sağlık okuryazarlığı araştırması, (Erişim adresi): http://www.sagliksen.org.tr/MediaContent/vYcK-1419245270-mA5r.pdf. (Erişim tarihi: 10.10.2021).
Ergün S. (2017). Sağlık yüksekokulu öğrencilerinde sağlık okuryazarlığı. Kocaeli Tıp Dergisi, 6(3), 1-6.
Erkuş, A. (2005). Bilimsel araştırma sarmalı, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Ertop, N. G., Yilmaz, A. ve Erdem, Y. (2012). Üniversite öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimleri. Kırıkkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 14(2), 1-7.
Haşıloğlu, S. B., Baran, T. ve Aydın, O. (2015). Pazarlama araştırmalarındaki potansiyel problemlere yönelik bir araştırma: kolayda örnekleme ve sıklık ifadeli ölçek maddeleri. Pamukkale İşletme ve Bilişim Yönetimi Dergisi, (1), 19-28.
https://www.saglik.gov.tr/TR,2655/2017-yili-butce-sunumubrtbmm-plan-ve-butce-komisyonu.html. (Erişim Tarihi: 10.10.2021).
İkiışık, H., Turan, G., Kutay, F., Sever, F., Keskin, S. N., Güdek, H. ve Maral, I. (2020). Üçüncü basamak sağlık kuruluşuna başvuran hastaların sağlık okuryazarlığı düzeyinin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 73(3), 247-52.
Kavuncubaşı, Ş., ve Yıldırım, S. (2015). Hastane ve sağlık kurumları yönetimi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Kayış, A. (2010). Güvenilirlik analizi (İçinde Şeref Kalaycı, SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri ), Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
Kazak, A., Başaran, F., Coşkun, N. ve Karakullukçu, S. (2021). Sağlıkla ilgili bölümlerde okuyan üniversite öğrencilerinde sağlık okuryazarlığı ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesi. Kocaeli Tıp Dergisi, 10(3), 273-283.
Kelly, S. A., Melnyk, B. M., Jacobson, D. L., and O'Haver, J. A. (2011). Correlates among healthy lifestyle cognitive beliefs, healthy lifestyle choices, social support, and healthy behaviors in adolescents: implications for behavioral change strategies and future research. Journal of Pediatric Health Care, 25(4), 216-223.
Kickbusch, I, Pelikan, Jürgen M., Apfel, F and Tsouros, Agis D. (‎2013)‎. Health literacy: the solid facts. World Health Organization. Regional Office For Europe. https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/326432/9789289000154-eng.pdf?sequence=1&isAllowed=y (Erişim Tarihi: 10.11.2021).
Loef M, Walach H.(2012). The combined effects of healthy lifestyle behaviors on all cause mortality: a systematic review and meta-analysis. Prev Med. 55(3),163-70.
Mancuso, J. M. (2008). Health literacy: a concept/dimensional analysis. Nursing & Health Sciences, 10(3), 248–255.
Muslu L, Çiftçi Ş. ve Aktaş E.N. (2017). Rehberlik ve psikolojik danışmanlık bölümü öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı düzeyleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 6(3), 277-285.
Nutbeam D, Mcgill B. and Premkumar P. (2018). Improving health literacy in community populations: a review of progress. Health Promot Int. 1;33(5), 901-911.
Nutbeam, D. (2008). The evolving concept of health literacy. Social science & medicine, 67(12), 2072-2078, https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2008.09.050
Nutbeam, D. and Lloyd J.E. (2021). Understanding and responding to health literacy as a social determinant of health. Annu Rev Public Health. 1(42),159-173.
Okyay P. ve Abacıgil F. (2016). Türkiye sağlık okuryazarlığı ölçekleri güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. avrupa sağlık okuryazarlığı ölçeği türkçe uyarlaması (ASOY-TR). Sağlık Bakanlığı, 24-41.
Özdemir, H., Alper, Z., Uncu, Y. ve Bilgel, N. (2010). Health literacy among adults: a study from turkey. Health Education Research, 25(3), 464-477.
Özer, E. ve Yılmaz, N. (2020). Sağlıklı yaşam farkındalığı: Bir ölçek geliştirme çalışması. Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Dergisi, 3(1), 47-60.
Öztürk, Y. E. ve Kıraç, R. (2019). Sağlık ve hastalık. M. Dalkılıç (Ed), Scientific Developments içinde (ss. 382-390). Ankara: Gece Akademi.
Parnell, T.A., Stichler, J.F., Barton, A.J., Kredi, L.A., Boyle, D.K. and Allen, P.E. (2019). A concept analysis of health literacy. Nurs Forum, 54(3), 315-327.
Peerson, A. and Saunders, M. (2009). Health literacy revisited: what do we mean and why does it matter? Health Promotion International 24, 285–296.
Prüss-Üstün, A., Wolf, J., Corvalán, C.F., Bos, R., Neira, M. P . (‎2016)‎. Preventing disease through healthy environments: a global assessment of the burden of disease from environmental risks. World Health Organization. 1(1), 3-147.
Sağlık Bakanlığı https://www.saglik.gov.tr/TR,2655/2017-yili-butce-sunumubrtbmm-plan-ve-butce-komisyonu.html (Erişim Tarihi:23.09.2021).
Scott, T. L., Gazmararian, J. A., Williams, M. V. and Baker, D. W. (2002). Health literacy and preventive health care use among Medicare enrollees in a managed care organization. Medical care, 40(5), 395-404.
Sezer, A. (2012). Sağlık okuryazarlığının sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Sezgin, D. (2014). Sağlık okuryazarlığını anlamak. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, Özel Sayı: 3 (Sağlık İletişimi), 73-92.
Sørensen K, Van den Broucke S, Fullam J, Doyle G, Pelikan J, Slonska Z.(2012). Health literacy and public health: A systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health, 12(80.), 1-13.
Soykan, H. (2020). Sağlık okuryazarlığının sağlıklı yaşam biçimi davranışlarıyla ilişkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
Şenel Tekin, P. (2019). Tıbbi sekreterlerde sağlık okuryazarlığı ve sağlıklı yaşam davranışları: öğrenci sekreterler boyutunda bir değerlendirme. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 22(3), 577-598.
Tabachnick BG, Fidell LS. (2013). Using multivariate statistics. Pearson. Boston.
Tengilimoğlu, D., Işık, O. ve Akbolat, M. (2015). Sağlık işletmeleri yönetimi. Nobel Yayıncılık: Ankara.
Tuğut,N., Yılmaz, A., Yeşildağ. ve Çelik, B. (2021). Hemşirelik öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı düzeyleri ile sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının belirlenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 6 (2), 120-128.
Türk Dil Kurumu (2021a), https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi:08.09.2021).
Türk Dil Kurumu (TDK), (2021b), https://sozluk.gov.tr/ https://sozluk.gov.tr/ (Erişim Tarihi:08.09.2021).
Walker, S.N., Sechrist, K.R., Pender, N.J. (1987). The health–promoting lifestyle profile development and psychometric characteristics. Nursing Research, 36(1), 76-81.
World Health Organization (1998). Health promotion glossary. file:///C:/Users/admin/Downloads/WHO_HPR_HEP_98.1.pdf, (Erişim Tarihi: 16.05.2022).
World Health Organization (WHO) https://www.who.int/data/gho/data/themes/mortality-and-global-health-estimates/global-health-estimates-leading-causes-of-dalys. (Erişim Tarihi: 23.09.2021).
Yorulmaz, R. ve Erdem, R. (2021). Sağlıklı yaşam üzerine kavramsal bir çerçeve. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 7 (1), 57-74.
Zaman, R., Hankir, A. and Jemni, M. (2019). Lifestyle factors and mental health. Psychiatr Danub.31(3), 217-220.
Zaybak, A. ve Fadıloglu, Ç. (2004). Üniversite öğrencilerinin sağlığı geliştirme davranışı ve bu davranışı etkileyen etmenlerin belirlenmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 20 (1), 77-95.