Gazzali’den sonra İslam düşüncesi seyrinde İbn Kemmune’nin yeri ve önemi

13.yüzyıldan itibaren İslam dünyasında felsefenin içinde bulunduğu durum, Gazzâlî ile İslam felsefesinin Doğu İslam dünyasında son bulduğunu değil tersine, öteki disiplinlerin içine girerek daha çok yayıldığını ve onlar tarafından özümsendiğini göstermektedir. Ancak Gazzâlî’den sonraki İslam düşüncesi tartışmalarında daha verimli sonuçlara varabilmek için o dönem filozoflarının ayrı ayrı değerlendirilmesinin lüzumu apaçıktır. Nitekim mantık, fizik, metafizik, astronomi, tıp, kimya dallarında eserler kaleme alan, zamanının önemli filozoflarından birisi olan Sad b. Mansur İbn Kemmûne’nin (ö.1284) döneminin tarihi, siyasi, felsefi ve fikri özelliklerini üzerinde taşıdığı görülmektedir. Dolayısıyla, filozofun bu seyirdeki yerinin tespiti, makalemizin amacını oluşturmaktadır. Onun düşünce sisteminin oluşmasında İbn Sînâ, Gazzâlî, Sühreverdî, Fahreddin er-Râzî, Nâsirüddin et-Tûsî, el-Kâtîbî el-Kazvînî, Esîrüddin el-Ebherî gibi düşünürlerin etkileri olmuştur. O bu etkinin sonucu olarak İbn Sînâ’nın el-İşârât ve’t-Tenbîhât, Sühreverdî’nin Telvîhât adlı eserlerine yazdığı şerhlerle bir taraftan onların tanıtılmasına katkıda bulunmuş, diğer taraftan kendi düşüncelerini içeren bağımsız eserler vücuda getirmiştir. Kudbüddin eş-Şirâzî başta olmak üzere Muhammed er-Râzî el-Büveyhî, Celâleddin ed-Devvânî, Mir Damad, Molla Sadra gibi kendisinden sonraki düşünürler üzerindeki tesiriyle de felsefi kişiliğinin anlaşılmasında ipuçları vermiştir.

The place and significance of Ibn Kammûna’s in the course of Islamic thought after Ghazâlî

Beginning from the 13th century, philosophy’s state in Islamic world does not show that Ghazâlî and Islamic philosophy faded away in the East Islamic world, on the contrary it shows that they spread out more widely by mixing with other disciplines and get adopted by those disciplines. However, to have more efficient results in discussions about the Islamic thought after Ghazzali, it is obvious that there is a need to evaluate the philosophers of this period one by one. It is seen that the period of Sad b. Mansur Ibn Kammuna (d. 1284) , who was one of the important philosophers of his time and had works in logic, physics, metaphysics, astronomy, medicine and chemistry, has historical, political, philosophical and mental characteristic with itself. Thereby the place of the philosopher at this point builds the aim of the article. He was influenced by important figures of Islamic intellectual history, such as Ibn Sînâ, al-Ghazâlî, Suhrawardî, Fakhruddîn ar-Râzî, Nasîruddîn at-Tûsî, al-Kâtîbî, al-Kazwînî, Athîruddîn al-Abharî. He wrote commentaries on Ibn Sînâ’s al-Ishârât wa’t-Tanbîhât and Suhrawardî’s Talwîhât and contributed to promote their influence, and on the other hand he also wrote his own independent works. With his influence upon later generations of philosophers such as Qutbuddîn ash-Shîrâzî and Muhammad ar-Râzî al-Buwayhî, Jalâladdîn ad-Dawwânî, Mir Damad and Mulla Sadra, he gave clues to make his philosophical character intelligible.

PDF

___

ALPER, Ömer Mahir. (2004), Aklın Hazzı İbn Kemmûne’de Bilgi Teorisi, İstanbul: Ayışığı yayınları.
BAĞDATLI, İsmail Paşa. (1951), Hediyetü’l-Ârifin, (Nşr.) Kilisli Muallim Rıfat İbnü’l-Emin Mahmut Kemal, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
BAYRAKTAR, Mehmet. (1997), İslam Felsefesine Giriş, Ankara: Fecr Yayınları.
CORBIN, Henry. (1997), İbn Rüşd’den Günümüze İslam Felsefe Tarihi, (çev. Abdullah Haksöz), İstanbul: İnsan Yayınları.
ÇAĞRICI, Mustafa. (1996), “Gazzâlî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
ÇELEBİ, Kâtip. (1941), Keşfü’z-Zünûn, (Nşr.) Kilisli Muallim Rıfat-Şerefeddin Yaltkaya, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
FAHRİ, Macit. (1992), İslam Felsefesi Tarihi (Çev.) Kasım Turhan), İstanbul: İklim Yayınları.
GUTAS, Dimitri. (2004), İbn Sînâ’nın Mirası, (Der.) M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik yayınları.
el-HÂİRÎ, Abdulhüseyin. (1347), Fihrist-i Kitâbhâne-i Meclis-i Şûrâ-yı Millî, IX/1- 2, Tahran: Kitâbhâne-i Meclis-i Şûrâ-yı Millî Yayınları.
İBN KEMMÛNE. (1982), el-Cedîd fi’l-Hikme, (Ed). Hamîd Mer’îd el-Kübeysî, Bağdat: Câmiatu Bağdat.
İBN KEMMÛNE. et-Tenkîhât fî Şerhi’t-Telvîhât: el-Mantık, Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 854.
İBN KEMMÛNE. (2003), et-Tenkîhât fî Şerhi’t-Telvîhât: et-Tabiiyyât (Ed.) Hossein Ziai-Ahmed Alwishah, California: Mazda Publishers, Ing.
İBN KEMMÛNE. et-Tenkîhât fî Şerhi’t-Telvîhât: el-İlâhiyyât, Süleymaniye Ktp., Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 854.
İBN KEMMÛNE. Şerhu’l-Usûl ve’l-Cümel min Mühimmâti’l-İlim ve’l-Amel (Şerhu’l-İşârât), Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 2516.
İBN KEMMÛNE. (1967), Tenkîhul-Ebhâs an Mileli’s-Selâs, (Ed.) Moshe Perlmann, Berkeley: Matbûatu Câmiati California.
İBN KEMMÛNE. Telhîsü’l-Hikme, Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr.2447.
İBN KEMMÛNE. (2006), el-Kelimâtü’l-Vecîze, A Jewish Philosopher of Baghdad ‘Izz al-Dawla Ibn Kammûna (d.683/1284) and His Writings içinde, (Ed.) Sabine Schmidtke and Reza Pourjavady, Leiden-Boston: Koninklijke Brill NV.
KARLIĞA, Bekir. (1999), “İbn Sînâ Etkileri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
KARLIĞA, (1996), “Gazzâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
KAYA, Mahmut. (2001), “İşrâkiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
el-MUSEVÎ, Musa. (1979), Mine’s-Sühreverdî ile’ş-Şirâzî, Beyrut: Dâru’l-Mesîre.
NASR, Seyyid Hüseyin. (1985), Üç Müslüman Bilge, (Çev.) Ali Ünal, İstanbul: İnsan Yayınları.
NIEWÖHNER, Friedrich. (1992), “Die Wahrheit ist eine Tochter der Zeit. Ibn Kammuna’s historisch-kritischer Religionsvergleich aus dem Jahre 1280”, Religionsgesprache im Mittelalter (Ed.) Bernard Lewis und Friedrich Niewöhner, Wiesbeden, pp.357-370, (Çev.) 1995,“el-hakika bintü zemâniha: Mukarenetü’l-Edyân inde İbn Kemmûne”, el-İctihat, Sayı. 28, ss.163-178.
PATTABANOĞLU, Fatma Zehra. 2007, İbn Kemmûne ve Felsefesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora tezi, İstanbul.
PELMANN, Moshe.(1967), Sad b. Mansur Ibn Kammûna’s Examination of the Inquırıes into the three faiths, Berkeley: Matbûatu Câmiati California.
PELMANN, Moshe.(1972), “Ibn Kammûna, Sa’d Ibn Mansûr”, Encyclopaedia Judaica, VIII, Jerusalem: Keter Publishing House Ltd.
SARUHAN, Müfit Selim. (2005), “İbn Kemmûne ve Nefs Hakkındaki Görüşleri”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, Sayı. 15, ss.289-300.
SCMIDTKE, Sabine and POURJAVADY, Reza. (2006), A Jewish Philosopher of Baghdad ‘Izz al-Dawla Ibn Kammûna (d.683/1284) and His Writings, Leiden- Boston: Koninklijke Brill NV.
SECCÂDİ, Seyyid Cafer. (1997), “İbn Kemmûne”, Dâ’iretü’l ma’ârif-i Büzürg-i İslâmi, IV, Tahran: Müessese-i Firhenk-i İntişârât-i Hıyan.
ŞEYH, M. Said. (1990), “Gazzâlî”, İslam Düşüncesi Tarihi (Çev.) Mustafa Armağan, (Ed.) M. M. Şerif, II, İstanbul: İnsan Yayınları.
TOPALOĞLU, Aydın. (1999), “İbn Kemmûne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
ÜLKEN, Hilmi Ziya. (1983), İslam Felsefesi, İstanbul: Ülken Yayınları.
ZİYAİ, Hüseyin. (1996), “The Illuminationist Tradition”, History of Islamic Philosophy (ed. Seyyid Hüseyin Nasr-Oliver Leaman) London: Routledge and Kegan Paul.