Songül TEZCAN, Süleyman ARI, Mehmet TEMEL

Endemik Thermopsis turcica Kit Tan, Vural & Küçüködük (Fabaceae)'nın Morfolojik, Anatomik ve Karyolojik Özellikleri

Bu araştırmada Akşehir Gölü (38° 30' kuzey ve 31° 18' doğu) ile Eber Gölü civarında (38°36' kuzey ve 31° 14' doğu) yetişen, çok tehlikede (CR) durumunda olan Thermopsis turcica Kit Tan, Vural & Küçüködüknın morfolojik, anatomik ve karyolojik özellikleri incelenmiştir. Morfolojik özellikleri belirlemek amacıyla taze ve kurutulmuş bitki örneklerinin kök, gövde, yaprak, çiçek, meyve ve tohumunda metrik ölçümler yapılmıştır. Bitki 3‐4 karpel ve 2‐9 arasında değişen kahverengi tohumlara sahiptir. Anatomik çalışmalarda kesitler, kök, gövde ve yapraktan mikrotomla alınmış, safranin ile boyanıp daimi preparatlar hazırlanmıştır. Kök enine kesitte 6‐8 sıra rizoderma, geniş korteks, floem, kambiyum, ksilem ve öz bulunmaktadır. Gövde enine kesitte en dışta epidermis, köşelerde artan kollenkima, geniş alanı kaplayan korteks, floem, kambiyum, ksilem ve orta kısmı büyük oranda şizogen boşluktan oluşan öz; isolateral ve amfistomatik yaprakta anomositik tipi stoma görülmüş ve mikrometrik ölçümler verilmiştir. Alt yüzey stoma indeksi 17.92, üst yüzey stoma indeksi 15.10 olup, stoma indeks oranı 0.843tür. Karyolojik çalışmalarda, kromozom sayısı 2n=18 bulunmuştur. Kromozom boy ortalaması 3.43‐6.39 μm, oransal boy ortalaması 1.97‐3.68 ve kol indeksi 0.44‐0.85dir.

The Morphological, Anatomical and Karyological Properties of Endemik Thermopsis turcica Kit Tan, Vural & Küçüködük (Fabaceae)

In this study, morphological, anatomical and karyological properties of critically endangered (CR) Thermopsis turcica Kit Tan, Vural & Küçüködük distributed around Akşehir Lake (38°30' N and 31° 18' E) and Eber Lake (38° 36' N and 31° 14' E) were investigated. In morphological studies, metric measurements were taken from fresh and dried root, stem, leaf, flower, fruit and seed specimens. Plants have 2‐9 brown seeds with 3‐4 carpels. In anatomical studies, cross sections were taken by microtome from root, stem and leaf, then after dyeing by safranin, permanent specimens were prepared. In root cross sections, 6‐8 layered rhizoderm, large cortex, phloem, cambium, xylem and pith are present. In stem cross sections, epidermis in outermost layer, increased collenchymatous cells at the corners, cortex in large area, phloem, cambium, xylem, and pith with large schizogenic cavity are present. Isolateral and amphistomatic leaf having anomocytic type stomata were seen and micrometric measurements were also taken. Lower surface stomata index was 17.92 and upper surface stomata index was 15.10. The overall ratio of index was 0.843. In caryological studies, somatic chromosome number was found to be 2n=18. The mean min‐max length values, the average length, and the arm ratio of chromosomes were 3.43‐6.39 μm, 1.97‐3.68, 0.44‐0.85, respectively.

PDF

___

Akman, Y., 1993. Biyocoğrafya, Palme Yayınları, Ankara.
Avcı, M., 2005. Çeşitlilik ve endemizm açısından Türkiyenin bitki örtüsü. İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Coğrafya Dergisi, 13, 27‐55.
Cenkci, S., Yıldız, M., Dayan, S., Kargıoğlu, M. ve Konuk, M., 2005. Endemik ve tehlike altındaki Thermopsis turcicanın kallus oluşumu ve bitki rejenerasyonu. XIV. Biyoteknoloji Kongresi, Eskişehir.
Cenkci, S., Kargıoğlu, M., Dayan, S. and Konuk, M., 2007. Endangered status and propagation of an endemic plant species, Thermopsis turcica (Fabaceae). Asian Journal of Plant Sciences, 6 (2), 288‐293.
Cenkci, S., Temel, M., Kargıoğlu, M. and Dayan, S., 2009. Propagation of endangered Thermopsis turcica Kit Tan, Vural & Küçüködük using conventional and in vitro techniques. Turkish Journal of Biology, 33, 327‐333.
Davis, P.H., Mill, R.R. and Tan, K., 1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. University of Edinburg Press, Edinburg, 10: 112.
Ekici, M., Yüzbaşıoğlu, D., Aytaç, Z., 2005. Morphology, polen, seed structure and karyological study on Astragalus ovalis Boiss. & Balansa (Sect. Ammodendron) in Turkey, International Journal of Botany, 1 (1), 74‐78.
Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. and Adıgüzel, N., 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı. Türkiye Tabiatını Koruma Derneği ve Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayını, Ankara.
Elçi, S., 1994. Sitogenetikte Araştırma Yöntemleri ve Gözlemler, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van. Erik, S. ve Tarıkahya, B., 2004. Türkiye florası üzerine. Kebikeç, 17, 139‐163.
İnceer, H. ve Hayırlıoğlu Ayaz, S., 2005. Giemsa C‐ Banded Karyotypes of Vicia cracca L. subsp. cracca and V. bithynica L. Turkish Journal Botany, 29, 311‐ 316.
Koyuncu, M., Şener, B. ve Ergun, F., 1993. Thermopsis turcica Kit Tan, Vural et Küçüködüknın Alkaloitleri Üzerinde Araştırmalar. VIII. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, 19‐21 Mayıs İstanbul, 2, 225.
Özdemir, C., Dural, H., Ertuğrul, K., Küçüködük, M., Baran, P. and Şanda, M.A., 2008. Morphology and anatomy of endemic Thermopsis turcica Kit Tan, Vural & Küçüködük. Bangladesh Journal of Botany, 37(2), 105‐114.
Özhatay, N., Byfield, A. ve Atay, S., 2005. Türkiyenin 122 Önemli Bitki Alanı. WWF Türk, (Dogal Hayatı Koruma Vakfı) Yayını, İstanbul.
Sinan, B., 2002. Thermopsis turcica Kit Tan, Vural & Küçüködük (Fabaceae)nın morfolojisi, anatomisi ve ekolojisi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, Konya.
Şahin, A. ve Babaç, M.T., 1990. Doğu ve Güneydoğu Anadoluda yetişen bazı Vicia L. türleri üzerinde sitotaksonomik araştırmalar. Doga‐Tr. J. of Botany, 14, 124‐138.
Şahin, A. ve Altan, Y., 1990. Türkiyenin bazı Lathyrus L. türleri (L. saxatilis (Vent.) Vis., L. vinealis Boiss. & Noé, L. inconspicuus L., L. setifolius L.) üzerinde karyolojik araştırmalar. DoğaTr. J. of Botany, 15, 50‐56.
Şahin, A., Arslan, Z. ve Civelek, Ş., 1996. Vicia peergrina L.nın Elazığ Yöresi Populasyonlarında Sitotaksonomik Bir Çalışma, Ç.Ü. Fen‐Edebiyat Fakültesi Fen Bilimleri Dergisi,19.
Sahin, A., Bagcı, E. ve Mantar, N., 1999. Vicia hirsuta (L.) S.F.Gray, Vicia lutea L. ve Vicia palaestina Boiss. üzerinde karyolojik bir araştırma. F.Ü. Fen ve Müh. Bilimleri Dergisi, 11(2), 13‐18. Şener, B., Koyuncu, M. ve Ergun, F., 1992.
Thermopsis turcica bitkisinde Anagirinin, yüksek basınçlı sıvı kromatografisi ile tayini, IX. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, 16‐19 Mayıs 1991, Eskişehir, Bildiriler, s. 411.
Tan, A., Duman, H., Niksarlı İnal, F., İnal, A. ve Karagöz, A., 2003. Tehlike altındaki türleri ekosistemlerinde muhafazası ve yönetimi projesi.
Proje no: 99/TR/065, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü, İzmir.
Tunbel, N., 1993. Bazı Astragalus L. (Fabaceae) türleri üzerinde morfolojik, anatomik ve karyolojik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
Ünal, F., 2001. Lathyrus L. cinsine ait bazı türlerin (L. digitatus (Bieb.) Fiori, L. gmelinii Fritsch and L. laevigatus (Waldst & Kıt) Gren.) karyotip analizi., Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 14(3).