Tıbbi Uygulamalar ve Bilimsel Çalışmalarda Çocuklarda Onam Kavramı

Tıp etiğinin en önemli konularından biri olan onam, günümüzde hekimlik uygulamalarının ve bilimsel araştırmaların vazgeçilmez ön koşullarından biri olmuştur. Tıp etiği bağlamında; onam, kişinin kendisine uygulanacak tıbbi tanı ve tedavi yöntemlerini kabul ya da reddetmesi; aydınlatılmış onam ise, bu kabul ya da reddetme eyleminin konuyla ilgili olarak kişiye verilen bilgiye dayanması anlamına gelmektedir. Çocuklar üzerinde yapılacak bilimsel araştırmalarda, karşımıza aktif ve pasif onam olarak adlandırılan iki farklı onam şekli çıkmaktadır. Pasif onamda aile, çocuğunun çalışmaya katılmasını istemediğine dair bir belge vermedikçe ailenin onamı var kabul edilir. Aktif onamda ise ailenin çocuğun çalışmaya katılması için onam belgesi imzalaması gerekmektedir. Bu makalede aydınlatılmış onam kavramı, bu kavramın çocuklarda uygulanış şekilleri ve hukuki boyutu, aktif ve pasif onam kavramları, pasif onamın sağladığı fayda ve zararlar üzerinde durulmuş; pasif onamın çocuklar açısından oluşturabileceği riskler değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, Dünya Tıp Birliği'nin aldığı kararlar çerçevesinde, çocukların, ebeveyn ve/veya yasal temsilcileri ile birlikte tıbbi karara aktif biçimde katılmaya hakları olduğu ilkesi göz önüne alınarak; yaklaşık yedi yaşından itibaren belli bir psiko-sosyal olgunluğa ulaşmış olan çocuğun kendisi hakkında alınacak kararlar konusunda söz sahibi olması ve ülkemiz hukukunda bu konuda gerekli yasal düzenlemelerin yapılması uygun olacaktır.

The Concept of Consent in Children in Medical Applications and Scientific Studies

Today, the consent, one of the most important subjects of the medical ethics, is an essential precondition of medical application and scientific studies. In the context of medical ethics, consent was defined as the right of a patient accepting or rejecting the medical diagnosis or treatment applied to him/her; informed consent means that the action of acceptance or rejection depends on the information explained to the patient about his illness and its consequences. In scientific researches that will be conducted in children, two different consents called: active consent and passive consent. In passive consent, unless some action is taken to enroll into the study it is assumed that the parents have consent. On the other side; in active consent the parents must have signed consent form for their child to take place in the study. In this article, informed consent concept, its application methods and legal procedures in children, active and passive consent concepts and benefits and hazards of passive consent were dwelled on and the risks of passive consent for children were evaluated. In the conclusion, we suggested that the principle about children have the right to participate actively in medical decision making together with their parents and/or their legal representatives within the framework of the decisions taken by the World Medical Association should be taken into consideration; child who has reached a psycho-social maturity from the age of seven should have a say in decisions to be made about him; and necessary legal arrangements in Turkey in this regard should be made law.

PDF

___

1. Ersoy N. Aydınlatılmış onam öğretisinin gelişimi. Turkiye Klinikleri J Med Ethics 1995;3(1):1-5.
2. Özgenç İ. Tıbbî müdahale dolayısıyla ceza sorumluluğu: hukuka uygunluğa ilişkin kriterler. Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü Dergisi 2010-2011;17:25.
3. Karlıkaya E. Aydınlatılmış onam. Sağlık Hakkı Dergisi 2006;1:13-8.
4. Yılmaz B. Aydınlatılmış rıza. Sağlık Hukuku Digestası 2009;1(1):167-81.
5. Çobanoğlu N. Tıp etiğinden tıp hukukuna hasta hakkı olarak aydınlatılmış onam. Sağlık Hukuku Digestası 2009;1(1):70-86.
6. Ersoy N. Klinik etiğin önemli bir sorunu: aydınlatılmış onam. Turkiye Klinikleri J Med Ethics 1994;2(3):131-6.
7. TTB-UDEK Etik Çalışma Grubu. Uzmanlık Dernekleri İçin Etik Kılavuzlar. Ankara: Türk Tabipleri Birliği Yayınları, 2010:5-11.
8. Kutluk T. İyi klinik uygulamalar. XIII. TPOG Ulusal Pediatrik Kanser Kongresi sunumları-2004. Erişim: http://www.tpog. org.tr/pdf/hem_3.pdf. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
9. Aydın E. Çocuklarda aydınlatılmış onam sorunu. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2003;46(2):148-52.
10. UNICEF. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme. Erişim: http://www.cocukhaklari. gov.tr/condocs//mevzuat/cocuk_haklari_ sozlesmesi.pdf. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
11. Beidler SM, Dickey SB. Childrens competence to participate in healthcare decisions. JONAS Health Law Ethics Regul 2001;3(3):80-7.
12. Committee on Bioethics. Informed consent, parental permission, and assent in pediatric practice. Pediatrics 1995;95(2);314-7.
13. Billick SB, Edwards JL, Burgert W 3rd, Serlen JR, Bruni SM. A clinical study of competency in child psychiatric inpatients. J Am Acad Psychiatry Law 1998;26(4):587- 94.
14. Pokorny SB. Active vs. Passive Parental Consent. Available at: http:// www.4researchers.org/articles/146. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
15. Range L, Embry T, MacLeod T. Active and passive consent: a comparison of actual research with children. Ethical Hum Sci Serv 2001;3(1):23-31.
16. Virginia Tech, Institutional Review Board. Minor Assent & Parental Permission. Available at: http://www.irb.vt.edu/pages/ assent.htm. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
17. California Department of Education. California Healthy Kids Survey Notification and Withdrawal Form, 2010-2011 School Year, Middle School. Available at: http:// www.cde.ca.gov/ls/he/at/documents/ chkspassconsentmid.doc. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
18. California Department of Education. California Healthy Kids Survey Notification and Withdrawal Form, 2010-2011 School Year, High School. Available at: http:// www.cde.ca.gov/ls/he/at/documents/ chkspassconsenths.doc. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
19. Dünya Tıp Birliği Helsinki Bildirgesi. Erişim: http://www.ieis.org.tr/pdfler/ DunyaTipBrHels-06-1964.pdf. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
20. Dünya Hekimler Birliği Hasta Hakları Bildirgesi.Erişim: http://www.istanbulsaglik. gov.tr/w/hashak/belge/dunya_hekimler_ birligi.pdf. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
21. Avrupa Konseyi Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi, İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. Erişim: http://www.tbmm.gov.tr/ kanunlar/k5013.html. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
22. Öztürk Türkmen H. Çocuklarda aydınlatılmış onam almak. Ankara Etik Günleri, 30-31 Mart 2006.
23. Guidelines for Passive Consent. Available at: http://chks.wested.org/ resources/CHKS-passive-consent- guidelines.pdf. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
24. Türk Tabipleri Birliği Merkez Konseyi. Türk tabipleri birliği, etik bildirgeler çalıştayı sonuç raporları. Türk Kardiyol Dern Arş 2009;37(3):51-66.
25. Özaslan A. Aydınlatılmış onam. In: Yorulmaz C, Çetin G, eds. İ.Ü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri, Yeni Yasalar Çerçevesinde Hekimlerin Hukuki ve Cezai Sorumluluğu, Tıbbi Malpraktis ve Adli Raporların Düzenlenmesi. Sempozyum Dizisi No: 48. İstanbul, 2006:43-54.
26. Çolak B. Toraks travmasının adli yönü. TTD Toraks Cerrahisi Bülteni 2010;1(1): 1-11
27. Hasta Hakları Yönetmeliği. Erişim: http:// www.saglik.gov.tr/TR/dosya/1-15943/h/ hastahaklariyonetmeligi.pdf. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
28. Çocuk Koruma Kanunu Erişim: http://www.asm.gov.tr/UploadGenel Dosyalar/Dosyalar/143MEVZUAT/24 _01_2011_14_54_30.pdf. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
29. Çocuk Koruma Kanuna Göre Verilen Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlarının Uygulanması Hakkında Yönetmelik. Erişim: http://www.tbmm. gov.tr/komisyon/insanhaklari/belge/ um_cocukkorumatedbirkararlari.pdf. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
30. Türk Ceza Kanunu. Erişim: http://www. tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
31. Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik. Erişim: http://www.resmigazete.gov.tr/ eskiler/2011/08/20110819-9.htm. Erişim tarihi: 31 Mart 2013.
32. Hong Kong Law Reform Commission. C hapter 2 - The minimum age of criminal responsibility in other jurisdictions. Available at: http://www.hklii.org/hk/other/hklrc/ reports/2000/05/age-Chapter-2.html. Erişim tarihi: 27 Mart 2013.
33. Polat O. Çocuk suçluluğu. Erişim: http:// www.hukukcu.org/. Erişim tarihi: 27 Mart 2013