Likya-Pisidya Sınırında Bulunan Belen ve Kelbessos Kuleli Çiftlikleri ve Kırsalda Güvenlik Konusu Üzerine Bazı Düşünceler

The Belen and Kelbessos Farmsteads with Towers on the Border of Pisidia-Lycia and Some Thoughts on Security in the Countryside

İlk kez 1993 ve 2001'de keşfettiğimiz Kelbessos ve Belen kalıntıları bazı mimari özellikleriyle bölgede örneksiz olmaları ve yakın çevresinde bulunan bağlantılı diğer yapılarla birlikte kırsalda güvenlik konusunda sundukları verilerle ayrıntılıca incelenmek ve değerlendirilmek üzere bu makalenin asal konusu olmuşlardır. Bu bölgede Roma Dönemi küçük korunaklı yerleşimlerin varlığı diğer bölgelere de ışık tutacak gibidir. Belen ve Kelbessos kuleli çiftlikleri kırsaldaki korunma kaygılarına da bağlı olarak ilk kez burada topluca değerlendirilmiştir.Belen ve Kelbessos kuleli çiftlikleri karşılaştırıldığında şunlar söylenebilir: İki çiftlik de doğal korunaklı kayalık tepeler üzerinde, aynı vadinin iki yakasından geçitleri, yollan ve geniş bir araziyi rahatlıkla görebilecek bir konumdadır. Ancak, Belen çiftliğinin egemen olduğu tarım arazileri, Kelbessos'a göre çok daha fazladır; genel planlama birbirine çok yakındır; benzer ölçü ve formda birer kule vardır. Belen kulesi iki katlıdır Kelbessos da iki katlı olmalıdır; her iki kulenin duvarlarında izodomik teknik kullanılmıştır. Kelbessos kulesindeki bloklar, hafif bosajlı ve de eğri kesimleriyle Belen'den ayrılırlar; Kule kapıları ikisinde de oldukça güvenli bir kilit mekanizmasına sahiptir; araziye göre biçimlenmiş çiftlik konutları ve işlikleri vardır; büyük hacimli, yaklaşık ölçülerde birer depo bulunmaktadır: Belen, dikdörtgen 63 m2, Kelbessos, dikdörtgen 54 m2. Fark olarak Belen deposu, kuleyle birlikte bir duvarla bağlanarak korumaya alınmıştır. Kelbessos çiftliğinde ise depo, diğer yapılardan izole edilmiştir. Belen iki, Kelbessos tek kapılıdır. Farklılıkları biraz dönemsel biraz da topografik nedenlere bağlıdır. Kelbessos çiftliğine genel planlama açısından baktığımızda Belen çiftliğinden ayrılan çok da bir şeyin olmadığı görünmektedir. Belen çiftliği İ.S. 3. yy. karışıklıklarıyla başlayan kriz döneminde yapılmış olmalıdır. Yapısal özellikleri bunu doğrular niteliktedir. Özellikle kulenin duvar ve taş işçiliği Typallia hamamıyla tam benzerdir, Çoğunlukla moloz taş ve harçla, kısmen de blok taşlar kullanılarak duvar ve tavanları örülmüş diğer yapılar tamamen Roma Dönemi'ndendir. Kelbessos kuleli çiftliğinin tarihi ise kuşkuludur. Kulenin duvar işçiliği hafif bosajlı taş yüzeyleri ve eğri kesimli yanal birleşmeleri nedeniyle Hellenistik gibi görünmesine karşın İ.S. 1 yy.'a tarihlenen Lyrboton Kpme kulesinin bosajlı taş işçiliğiyle de çok benzerdir. Kelbessos kentinin sur duvarları ile kalenin batısında tek başına duran kule dikkate alındığında, doğuda savunma hattını tamamlayan söz konusu kulenin Geç Hellenistik - Erken Roma Dönemi'nde yapılmış olabileceğini, kulenin çevresindeki yapıların ise Roma Dönemi'nde eklenerek savunmalı bir Roma Dönemi çiftliğine dönüştürüldüğü öne sürülebilir.Belen ve Kelbessos kuleli çiftliklerinin, Hellenistik Dönem'de Kilikya ve Pamfilya Bölgesi'nde tarımsal amaçlı inşa edilen kuleler ve Likya'daki kule çiftlikler ile karşılaştırdığımızda: Belen ve Kelbessos kuleleri boyut olarak, Likya, Pamfilya ve Kilikya örneklerinden genellikle çok daha küçüktür; Hellenistik çiftlik kuleleri genellikle 3 ya da daha çok katlıdır oysa bu örnekler iki katlı olmasıyla Likya kuleleriyle benzerlik gösterir; Belen kulesi, Likya ve Kilikya'dakiler gibi egemen olduğu tarım arazilerini gözetleyebilecek bir konumdadır. Kelbessos kulesi ise tarım arazilerinin yanısıra ana kente bağlantıyı sağlayan antik yol güzergahına ve tüm vadiye bakmaktadır; İki örnekte de görülen birimler ve egemen oldukları araziler, Kilikya ve Likya kule çiftliklerindeki gibi söz konusu kulelerin daha çok tarımsal amaçlı düzenlendiklerini gösterir; her iki kulenin duvarlarında görülen izodomik duvar tekniği, Likya örnekleriyle benzeşir. Kilikya kulelerinde ise yoğunlukla polygonal teknik tercih edilmiştir. Bosajlı duvarlarıyla Kelbessos kulesi ise Likya örneklerini anımsatır. Her iki örnekte yaşamsal mekanlar Kilikya ve Likya kulelerindeki gibi zemin kattan başlamaktadır. Ancak Çığlık gibi bazı örneklerde zemin kat, olasılıkla depo gibi işlevlere yönelik olarak yaşam bölümlerinin altında/dışında tutulmuştur; Belen ve Kelbessos örneklerinin barındırabileceği nüfus kapasitesi özellikle Kilikya örneklerine göre çok daha düşüktür; Belen kulesindeki dehliz, Likya, Pamfilya ve Kilikya örneklerinde görülmez.Roma İmparatorluk Çağı'nda sağlanan güvenlik nedeniyle, savunma amaçlı kalelere/ birimlere ihtiyaç kalmadığı yaygın bir görüştür. Çok sayıda Klasik, Hellenistik ve Bizans Dönemi savunma yapısının ele geçtiği Likya, Pamfilya, Kilikya gibi bölgelerde Roma Dönemi'ne ilişkin, bu konuda fazla bulgu olmayışı bu durumu desteklemektedir. Özellikle Augustus'la birlikte planlı bir şekilde yapılan yollar, askeri koloniler ve ekonomik önlemlerle İmparatorluğa huzur ve güven hakim olmuştur. Claudius'un İ.S. 43 yılında Likya'yı eyalete dönüştürmesinden sonra bu bölge, en azından ilk karmaşaların başladığı 3- yy. başına kadar çok iyi idari edilmiştir. Bu güvenli yaşam kısa sürmüş, özellikle 3. yy.'m 2. yarısında savaşlar ve salgınlarla İmparatorluk düşüşe geçmiştir. Bunun sonucunda eyaletlerde karışıklık ve başkaldırılar başlar, çapulculuk yoğunlaşır. Özellikle kentlerin uzağında bulunan kırsal bölgelerdeki küçük birimlerde yerel güvenlik sorunları fazlasıyla artar. Çünkü eşkıyaların gücü kentlerden çok kırsal birimlere yeter.Bu makalenin konusu olan örneklerin bulunduğu Doyran Vadisi'nin iki yakası boyunca uygun yerlerde konumlanmış bulunan irili ufaklı yerleşimler teritoryumdaki arazilerin ekilip-biçilip değerlendirilmesi konusunda önemli rol oynuyorlardı. Bunlardan tahkimatlı olanların özellikle ve sadece Likya-Pisidya sınırını oluşturan vadi boyunca dizili olanların ise birincil tarım işlevi ötesinde ulaşım ağının kollanmasında da rol üstlenmiş olmaları muhtemeldir. Hellenistik Dönem örneklerinin iyi bilindiği Likya'nm, çok bilinmeyen Roma Dönemi kırsal güvenliğinin nasıl olduğu konusu bu bölgedeki bulgularla biraz daha aydınlanmaktadır. Roma İmparatorluğu'yla birli

___

  • Adak 2006 M. Adak, "Batı Toroslar'da Yerel Ayaklanmalar ve Eşkıyalık", Olba XIV, 113-126.
  • Alföldi-Rosenbaum 1971 E. Alföldi-Rosenbaum, The Necropolis of Anemurium (1971).
  • Aydınoğlu 1999 Ü. Aydınoğlu, "Doğu Dağlık Kilikia'da Villae Rusticae", Olba II-l, 1999, 155-167.
  • Bennett 2007 J- Bennett, "The Roman Army in Lycia and Pamphylia", Adalya X, 2007, 131-154.
  • Bulut 2005 S. Bulut, "Likya Pamfilya-Pisidya Sınır Bölgesinden Sıradışı İki Zeytinyağı İşliği",Adalya VIII, 2005, 191-210.
  • Bulut 2006 S. Bulut, "Bey dağları Çiftlik Yerleşimleri ve İşlikler", Silifke Müzesi Konferansları I (2006) (in press).
  • Bulut 2007 S. Bulut, "Gazelin İni. Trebenna Teritoryumundan Bir Çiftlik Evi", Atatürk Üniversitesi 50. Yıl Anma Kitabı (2007) (in press).
  • Çevik 1996 N. Çevik, "An Olive Oil Production Center in Pamphylia: Lyrboton Kome", Lykia III,1996/97, 79-101.
  • Çevik et al. 2005 N. Çevik - B. Varkıvanç - S. Bulut - İ. Kızgut, "Roma Dönemi Kalıntıları", in: N.Çevik - B. Varkıvanç - E. Akyürek (eds.), Trebenna. Tarihi, Arkeolojisi ve Doğası/ Trebenna. Its History, Archaeology and Natural Environment. Adalya Supplementary Series 1. 2005.
  • Çevik et al. 2004 N. Çevik - B. Varkıvanç - S. Bulut - İ. Kızgut - E. Akyürek - İ. Pimouguet-Pedarros, "Beydağları Yüzey Araştırmaları 2003: Neapolis-Kelbessos ve Çevreleri, AST XXII. 1,2004, 101-114.
  • Çevik et al. 2003 N. Çevik - B. Varkıvanç - İ. Kızgut - F. Gülşen, "A Settlement in Lycia: Darıözü/ Kastabara"j Adalya VI, 2003, 189-232.
  • Çevik - Pedarros 2004 N. Çevik - İ. Pimouguet-Pedarros, "The Fortified Site of Kelbessos", Anatolia Antiqua XII, 2004, 283-291.
  • Çevik - Pedarros 2005 N. Çevik - İ. Pimouguet-Pedarros, "Kelbessos dans le Beydağ. Un Peripolion sur le territoire de Termessos de Piside: Resultats preliminaires", Anatolia Antiqua XIII,2005,439-447.
  • Çevik - Pedarros 2006 N. Çevik - İ. Pimouguet-Pedarros, "Recherches archeologiques dans le Beydağ. Troisieme rapport preliminaire sur le site de Kelbessos", Anatolia Antiqua XIV,2006,261-273.
  • Çevik - Varkıvanç 2005 N. Çevik - B. Varkıvanç, "An evaluation of the Roman rural baths of Lycia in the light of two new examples from Trebenna and Typallia", Adalya VII, 2004, 223-249.
  • Corbier 2000 M. Corbier, "Kent, Arazi ve Vergilendirme", J. Rich - A. Wallace - Hadrill (eds.),Antik Dünyada Kent ve Kırsal, L. Özgenel (trans.) 213-245.
  • Duggan 2004 T. M. P. Duggan, "A Short Account of Recorded Calamities (earthquakes and plaques) in Antalya", Adalya VII, 2004, 123-170.
  • Durugönül 1996 S. Durugönül, "1995 Yılı İçel İli (Antik Dağlık Kilikya) Yüzey Araştırması. Kuleler ve Yerleşim Yerlerine Olan İlişkileri", AST XIV.I, 1996, 253-258.
  • Durugönül 1998 S. Durugönül, Türme und Siedlungen im Rauhen Kilikien. Asia Minor Studien 28 (1998).
  • Granewald 1999 Th. Gmnewald, Rauber, Rebellen, Rivalen, Racher. Studien zu Latrones im Römische Reich (1999).
  • Hailer 1998 U. Hailer, "Turmgehöfte im Umland von Kyaneai", in Lykische Studien 4.
  • Feldforschungen auf dem Gebiet von Kyaneai (Yavu-Bergland) AMS 29 (1998) 71-86.
  • Hellenkemper - Hild 2004 H. Hellenkemper - F. Hild, Lykien und Pamphylien TIB 8.2 (2004).
  • Işık - İşkan - Çevik 2001 F. Işık - H. İşkan - N. Çevik, MILIARIUM LYCIAE: Patara Yol Kılavuz Anıtı/Das Wegweisermonument von Patara, Lykia IV (2001).
  • İplikçioğlu - Çelgin 1998 B. İplikçioğlu - V. Çelgin - G. Çelgin, "Termessos ve Egemenlik Alanı Epigrafik-Tarihi Coğrafi Yüzey Araştırmaları 1997", AST XVI-1, 1998, 381-385.
  • Jacobek 1993 R. Jacobek, "Das mittelaltarliche Kastel bei Gedelma", in J. Borchhardt - G. Dobesch(eds.), Akten des II. Internationalen Lykien-Symposions II (1993) 68-70.
  • Konecny 1997 A. Konecny, Hellenistische Turmgehöfte in Zentral- und Ostlykien (1997).
  • Magie 1950 D. Magie, Roman Rule in Asia Minor (1950).
  • Merkelbach - Şahin 1988 R. Merkelbach - S. Şahin, "Die Publizierten Inschriften von Perge", EA 11, 1988, 97-170.
  • Miller 1995 M. Miller, "Gehöfte auf dem Gebiet von Kyaneai", in: F. Kolb (ed.), Lykische Studien 2. Feldforschungen auf dem Gebiet der Polis Kyaneai in Zentrallykien, AMS 18 (1995) 69-92.
  • Mitchell 1999 S. Mitchell, "Native Rebellion in the Pisidian Taurus", in: K. Hopwood (ed.),Organized Crime in Antiquity (1999) 155-175.
  • Morris - Papadopoulos 2005 S. P. Morris - J. K. Papadopoulos, "Grek Towers and Slaves: An Archaeology of Exploitation", AJA 109.2, 2005, 155-225.
  • Osborne 2000 R. Osborne, "Gurur ve Önyargı, sağduyu ve geçim: Yunan kentinde değiş-tokuş ve toplum", J. Rich - A. Wallace - Hadrill (eds.) Antik Dünyada Kent ve Kırsal (2000) 119-148.
  • Özsait 1985 M. Özsait, Helenistik ve Roma Devrinde Pisidya Tarihi (1985).
  • Öztürk 2006 H. Öztürk, M.Ö. II. - M.S. IV. Yüzyıllarda Likya-Pamfilya Bölgesi'nin Kırsal Alan Güvenlik Problemleri (Marmara Üniversitesi, Unpublished Doctoral Thesis, 2006).
  • Shaw 1990a B. D. Shaw, "Bandit Highlands and Lowland Peace: the Mountains of Isauria-Cilicia:Part I", JESHO 33, 1990, 199-233.
  • Shaw 1990b B. D. Shaw, "Bandit Highlands and Lowland Peace: the Mountains of Isauria-Cilicia:Part II", JESHO 33, 1990, 237-465.
  • Şahin 1995 S. Şahin, "Studien zu den Inschriften von Perge II: Der Gesandte Apollonios und seine Familie", EA 25, 1995, 1-28.
  • Varkıvanç 2005 B. Varkıvanç, "Doppeltüren im lykisch-pamphylisch-pisidischen Grenzgebiet", AA 2005, 47-61.